Söyleşi: Turgut ÖZAKMAN
I. İnönü Muharebesi Üzerine
İnönü Vakfı: Hem Ankara Hükümeti hem de İtilaf Devletleri ve onun desteklediği Yunan Hükümeti açısından, I.İnönü Muharebesi öncesi genel durumu nasıl tarif edersiniz?
Turgut Özakman: Yunanistan açısından bakarsak o dönemde bir iktidar değişikliği oldu ama tabii ki megali idea düşüncesi hiç değişmedi. Yunanlılar çocukluklarından itibaren kendilerine ait olduğunu iddia ettikleri bütün toprakları Yunan bayrağı altında toplama tutkusundan hiç vazgeçmedi ve bu eğitimle yetişti. Bu sebeple karşımızda bu iddiaya dayanarak Anadolu’nun yarısını kendine almak isteyen bir Yunan Ordusu ve onun destekçisi İngiltere var. Yalnız İngiltere de değil, unutulmamalıdır ki Yunan Ordusu, Trakya’ya Fransızların himayesinde ve eşliğinde girdi. İtalyanlar da başlangıçta İzmir’in Yunanlılara verilmesine itiraz etse de sonuç olarak barış konferansında galip devletlere katılmışlardır. Sevr adlaşmasını kabul etmişlerdir. Sevr anlaşması galip üç devletin ve onları destekleyen devletlerin Türkiye’ye nasıl baktıklarını gösteren, dünyadaki en barbar siyaset belgesidir. Milli Mücadele’nin verilmesi sonucu oluşan tablo ile Sevr haritasını yan yana koyan, aklı olan herkes farkı zaten görür. Sonuç olarak karşımızda Avrupa kamuoyunun yanı sıra ABD’den ve dünya kamuoyundan da destek bulan, bizimkinden 100 kat daha güçlü bir Yunan Ordusu var. Bizde ise Meclis yeni kurulmuş, düzenli orduya daha yeni geçilmekte. Sonuç olarak, karşımızda yalnız Yunanlılar yok; güneyde Fransızlar doğuda Ermeniler kuzeydoğuda Pontus Rum Çeteleri, kuzeybatıda ise İngilizlerin ve padişahçıların desteklediği isyancılar var ve biz bunların karşısında bir avuç Türk’üz.
İnönü Vakfı: Türk ordusu Çerkez Ehem’in kuvvetleriyle bir mücadele halindeyken, Batı Cephesi’nde 6 Ocak 1921 itibariyle Yunan Ordusu’nun taarruzu başlamıştı. Bu taarruzun başlangıcından Muharebenin sonuçlanmasına kadar geçen 5 günlük süreçte neler yaşandığını anlatabilir misiniz?
Turgut Özakman: İsmet Paşa Ankara’ya geldikten sonra Genelkurmay Başkanlığı’na getirilmiştir. Ayrıca Batı cephesi olarak isimlendirilen, Afyon’un kuzeyinde Sakarya ırmağına kadar olan bölümde Cephe Komutanı olarak İsmet Paşa’ya emanet edildi. Savaşın kışın olduğu, 11 Ocak’ta bittiği ve savaşın yeni kurulmakta olan bir ordu ile yürütüldüğü unutulmamalı. Üstelik İnönü çevresi kara ikliminin hüküm sürdüğü bir yerdir. Şimdi bile törene gidenler neredeyse iki paltoyu üst üste giyerek giderler. Bu ordunun ise bir kısmının ayakları çıplaktı, çarığı olanların çorabı yoktu, üstlerinde mintan vardı, kaputu olanlar söylemeye değmeyecek kadar azdı, tüfeklerinin kayışı yoktu, iple bağlıydı, fişeklerini falan içine koydukları bir torbaları vardı. İşte böyle bir orduydu. Ellerinde biraz top, karşılarında ise I.Yunan Kolordusu vardı. Her ne kadar bir keşif taarruzu diye açıklıyor olsalar da İnönü mevzilerinde yerleşmiş olan Türkleri geçseler niyetlerinin Eskişehir’e kadar işgal taarruzu olduğu belli. O zamana kadar yarısı haydutlardan yarısı kahramanlardan oluşan çetelerle karşılaşmışlar. Birdenbire karşılarında buldukları öncü kuvvetlerimiz dövüşe dövüşe, birkaç tümenimizin bulunduğu İnönü mevzilerine çekiliyor. Savunma için olağanüstü faydaları olan bu mevzide asker savunacağı hattı biliyor. Bu sırada Çerkez Ethem’le de çatışma halindeyiz ve oradaki bir tümeni İsmet Paşa ve subaylar zorlukla, onları kollarından çekerek trene bindiriyor, öyle indiriyor. O kadar yorgunlar. Çünkü yetişmek için bir günde 90 km yürümüşler. Bu kadar gücü olan bir orduya karşılık olarak Yunan Ordusu, I. İnönü Savaşı’nda Türk Ordusu’nu ezip geçemediği gibi orda tutunmayı da başaramadığı için kayıp vererek geri çekiliyor. Biz de onu takip edemiyoruz. Güneydeki süvarilerimiz yetişene kadar Yunan birlikleri Bursa’ya çekiliyor. Bu savaş askeri tarih bakımından bir başarıdır, zafer daha büyük başarılar için kullanılır. Ancak İnönü başarısını küçültenler olunca Atatürk I. ve II. İnönü’den zafer olarak bahseder ki ikinciden zafer olarak bahsetmek doğrudur. Askeri boyutları bakımından bir başarı olan I.İnönü’nün ise çok büyük sonuçları vardır.
İnönü Vakfı: I. İnönü Muharebesi’nin hem içeride hem de dışarıda yankıları ne olmuştu? Bu muharebenin sonuçlarının Ankara Hükümeti açısından anlamı neydi?
Turgut Özakman: I. İnönü Savaşı’nın sonucuna Yunanlılar şaşırıyorlar. Hazırlık yapıp bu yenilgiyi telafi etme gayreti içine giriyorlar. Türk Ordusu’nun nasıl toparlandığını ve onları nasıl durdurabildiğini anlayamıyorlar. Çünkü onlar, daha önce savaşmamış, o zamana kadar ancak çeteler ile karşılaşmış, rahat ve hiç kuşkusuz barbar bir ordu. Avrupa kamuoyunda da bu Türk başarısı düşündürücü oluyor ve Londra Konferansı’na hem İstanbul’dan hem Ankara’dan hem Yunanistan’dan temsilciler çağrılıyor. Orada bir İngiliz oyunu görüyoruz. Bir taraftan görünüşte, Sevr’i yumuşatma düşüncesindeler, bir taraftan da Yunanlıları yeniden taarruza özendiriyorlar. Nitekim II. İnönü Savaşı Lloyd George’nin yaktığı yeşil ışık üzerine olmuştur. Batı henüz galibiyetin sarhoşluğun içerisinde realist değildi ve özellikle İngiltere bir insanın kendi vatanını nasıl savunabileceği hakkında doğru bir fikre sahip değildi. Çünkü İngiltere II. Dünya Savaşı’na kadar vatan savunması nedir bilmedi. İnönü’nün bir sözü var; “Zaferi sağlamak için bir orduya, orduyu kurmak için de bir zafere ihtiyacımız vardı. I. İnönü bu iki ucu birleştirmiştir.” diyor. Ordunun kurulması kolay bir şey değildi, 8 yıldır savaşıyorduk, çocuklarımızın bir bölümü şehit olmuş, bir bölümü sakat, bir kısmı esir, bir kısmı yollarda. Bu durumda halk bağımsızlık savaşına koşa koşa değil, adım adım katıldı. Gittikçe güvenerek çoğaldı. I.İnönü başarısı, halkın Milli Mücadele’ye olan güvenini ve geleceğe olan ümidini çok büyük çapta arttırmıştır. Nitekim II. İnönü Savaşı sırasındaki ordumuz birincidekinden çok farklıdır, ciddi bir ordudur.
İnönü Vakfı: Batı Cephesi Komutanı Albay Mustafa İsmet Bey’in, bu muharebe sonrasında rütbesi Tuğgeneralliğe yükseltilmişti. Soyadı kanunuyla “İnönü” soyadını alacak olan İsmet Paşa açısından da bu savaşın önemini anlatabilir misiniz?
Turgut Özakman: İsmet Paşa daha önce Yemen’de savaştı, Enver Paşa zamanında Genelkurmay Başkanlığı’nda Harekât Şube Müdürlüğü yaptı. Sonra I. Dünya Savaşı sırasında Suriye’de Gazze’de tümen ve kolordu komutanlığı yaptı. Orada çok önemli bir zaferi var ama o tarihte bu sadece ordu içinde bilinir. Ancak okuyabilenler gazetede okuyabilir ama halkın çoğunluğu tarafından bilinmez. Atatürk’ün Çanakkale’de bir yıldız gibi parlaması da gazeteler falan yazdığı için değildir ki o dönemde gazeteler ondan özellikle bahsetmez. Her tarafa dağılan yaralıların, gazilerin anlattıkları ile kulaktan kulağa yayılarak tanınmıştır. Dehşet verici bir zaferin mütevazı bir kahramanı olarak saygınlık kazanmıştır. İsmet Paşa daha sonra da Atatürk’ün emrinde, 7.Orduda bir Kolordu Komutanı olarak savaşa katıldı. Çok doğrucu ve yurtsever bir insan olan İnönü’nün en büyük özelliği çok çalışkan bir insan olmasıdır. Kendisi de “bütün iyi taraflarımı çalışarak elde ettim.” diyor. Aynı zamanda da iyi bir askerdir. I. İnönü zaferi ile ise İsmet Paşa, Milli Mücadele’nin ikinci adamı olmuştur. Sonraki hayatı da bu ikinci adamlığı pekiştirmek ile geçmiştir.
İnönü Vakfı: I. İnönü Muharebesi’nin aslında hiç gerçekleşmediği gibi iddiaların olduğu biliniyor. Size göre bu iddiaların ortaya atılma sebepleri nelerdir?
Turgut Özakman: Ben 10 sene önce bu yalanlarla ilk karşılaştıktan sonra bunları sabırla topladım ve “Vahdettin Mustafa Kemal ve Milli Mücadele” diye 800 sayfalık bir kitap yazdım. Sorunun yanıtını bu kitaptan belgeler ile okuyabilirsiniz. Bu saldırılar benim çocukluğumdan beri vardır. Atatürk’e saldıramayan dinciler, karşı-devrimciler, hep İnönü’ye saldırmıştır. Ama şimdi eleştirilerine yavaş yavaş Atatürk’ü de katıyorlar. Dersim olayında böyle oldu. Bakınız, Dersim olayında Cumhuriyet, askeri bir harekete geçmeden önce, 10 yıl sabırla beklemiştir. Dersim’de 30 tane aşiret varsa, 12 tanesi yağmacılıkla geçiniyorsa 18 tanesi de buna karşıdır. Nitekim isyan patladığı zaman haydutlukla geçinenler isyan etmişler, diğerleri ise devlete sığınmışlardır. Onların başına hiçbir şey gelmemiştir. Birinci Dersim hareketi 1938’de gerçekleştiği zaman Başbakan İnönü’ydü ve küçük bir hareket yapılabilmişti. Bu hareketin ilk aşaması silah toplamaktır. Silahları toplayarak silahlı haydutluğu önlemeye çalışıyorlar. Ama kış gelince duruldu. Tüm silahlar toplanamadı. Sonra ise Dersim’deki talancılar işi büyüttüler; karakolları bastılar, köprüleri yıktılar, askerleri şehit ettiler. İstiyorlardı ki Dersim adı verilen bir kısmı dağ bir kısmı ırmakla çevrili bu özel yere devlet girmesin. Bu Cumhuriyet’e karşı bir tavır değildir, Osmanlı’yı da sokmamışlar. Burası birleşik bir beyler, ağalar, şeyhler bölgesidir. 1938 yılında daha geniş, daha planlı bir harekât yapılmasına karar verilmiş. Bu dönemde Başbakan Celal Bayar, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak. 1938 yılı Atatürk’ün hastalığının belirlediği, gittikçe, hızla geliştiği yıldır. Atatürk’ün ayrıntıları ile ilgilenemese bile elbette ki bu ikinci harekâttan da haberi vardır. Atatürk de bu silah toplama işleminin bitirilmesini ve Tunceli’nin medeniyete kazandırılmasını istemiştir. Orda bazı komutanların sert davranmış olması mümkündür. Bunu büyütüyorlar, isyan olmadığını söylüyorlar, bu olaya katılan birtakım beyleri, ağaları, şeyhleri yüceltiyorlar, feodaliteyi savunuyorlar. 21.Yüzyılda feodalite, çağ dışılık, eğitimsizlik, talancılık, yağmacılık, cinayet savunulabilir mi? Bir devlet memleketin ortasında böyle bir yere ebediyen katlanır mı? Niye bazıları sürgüne yollandı diyorlar. O çağın şartlarını bilseler, verilebilecek an hafif cezanın bu olduğunu da bilirlerdi. Asıl öncülerin adamlarını, taraftarlarını hapse atmadılar. Aileleri ile birlikte Tunceli dışına yolladılar. Orada kalsalar yine aynı olayları yaşayacak, yaşatacaklardı. Derebeylerinin toprakları alındı, halka verildi. O dönemi bilmeyen insanlar zehirli gaz kullanıldığı söylüyor. O tarihte Türkiye’de, Ankara’da İngiliz, Fransız, Alman büyükelçilikleri, Adana’da, İskenderun’da, Erzurum’da, Trabzon’da bunların konsoloslukları var. Eğer I. Dünya Savaşı’nda çok büyük olaylara sebep olan ve yasaklanan zehirli gaz kullanılsaydı, bu olayı elbette öğrenir, dünya kamuoyu bizi çok ağır suçlardı. Bütün bu önlemler anlayışla, doğal karşılanmıştır. Ana çizgileri ile olayı hepimiz bilebiliriz. Birçok yayın var. Ama ayrıntıların saptanması işini objektif tarihçilere bırakırsak doğru yolu seçmiş olunuz. Tıpkı Ermeni kıyımı iddialarında olduğu gibi.
İnönü Vakfı: Çok teşekkür ederiz hocam.
Turgut Özakman: Ben teşekkür ederim.
23 Aralık 2011
