İSMET İNÖNÜ

 

EĞİTİM – ÖĞRETİM

ÜZERİNE 

Hazırlayan: İlhan Turan 

Türk Eğitim Derneği – İnönü Vakfı

Aralık 2002 – Ankara

 

 

 

Türk Eğitim Derneği

Kızılırmak Sokak No: 8 Kocatepe – ANKARA Tel: 0.312. 418 06 14  / 417 42 02 / Fax: 0.312. 417 53 65

Web Site: www.ted.org.tr

İnönü Vakfı 

Şehit Ersan Cad. No: 14 Pembe Köşk Konut Sitesi B – 1 Blok Daire: 5 06550 Çankaya – ANKARA Tel: 0.312. 428 18 41 Fax: 0.312. 427 15 26

Web Site: www.ismetinonu.org.tr

 

 

İÇİNDEKİLER

 

İçindekiler …

İnönü Vakfı Başkanı Özden Toker’in Sunuş ve Teşekkürü

Hazırlayanın Notu …

Kaynaklara ve Konu Başlıklarına İlişkin Kısaltmalar …

14.07.1924.. Manisa Konuşmasından…

05.05.1925.. Muallimler Birliği Kongre Üyelerine Hitap

07.11.1925.. BMM’de Devletin Genel Siyaseti Konulu Konuşmadan …

05.11.1926.. Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşmadan …

13.09.1928.. Malatya Söylevinden …

01.11.1928.. BMM’de Türk Harfleri Kanununun  Görüşülmesi Sırasında Yapılan Konuşma …

08.11.1928.. BMM’de Türk Harfleri ve İlk Öğretim Hakkındaki Konuşmadan …

01.02.1929.. Millet Mektepleri Muallimlerine Maarif Vekili Sıfatıyla Gönderilen Tamim …

01.01.1929.. Maarif Vekili Mustafa Necati’nin Ölümü Dolayısıyla Mezarının Başında Yapılan Konuşmadan …

08.01.1929.. Maarif Vekaletine Atanması Dolayısıyla Yayınladığı Tamim …

18.02.1929.. Türk Söz Kitabını Hazırlamak için Toplanan Heyete Yapılan Konuşma …

10.03.1929..  Çocuk Sevgisi” (Makale) …

08.07.1929.. Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşma …

02.10.1930.. BMM’de Yapılan Konuşmada Eğitim Siyasetiyle İlgili Söyledikleri …

09.05.1931.. BMM’de Hükümet Programı Üzerine Konuşmada Eğitim ile İlgili Söyledikleri …

09.05.1931.. BMM’de Hükümet Programı Üzerine Konuşmada Eğitim ile İlgili Söyledikleri …

26.09.1932.. Gaziantep Halkevi’nde Yapılan Konuşmadan…

20.11.1932.. Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşmadan…

19.02.1933.. Halkevleri’nin Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Söylevden

29.10.1933.. “İlerleme ve Yükselme Yolu” (Makale)…

30/10.1933.. Yüksek Ziraat Enstitüsünü Açış Konuşması

11.11.1933.. Ankara Hukuk Fakültesi Diploma Törenindeki Söylevden …

24.02.1934.. Halkevlerinin 2. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Radyo Söylevinden …

14.03.1934.. CHF Meclis Grubunda İlk Öğretim ve Cehaletle Mücadele ile İlgili Söylev …

23.04.1934.. “Sevgili Bayram” (Makale) …

05.07.1934.. BMM’de Yapılan Konuşmada Milli Eğitim ile ilgili Söyledikleri …

22.02.1935.. Halkevleri’nin Kuruluşunun 3. Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Radyo Söylevinden …

11.12.1935.. Mekteb–i Mülkiye’nin 59. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Atatürk ile Mesaj Teatisi …

11.12.1935.. Mekteb–i Mülkiye’nin 59. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan …

04.12.1936.. Mekteb–i Mülkiye’nin 60. Kuruluş Yıldönümü ve Ankara’da Yapılan Yeni Binasının Açılışı Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan …

02.03.1939.. İstanbul Üniversitesi Söylevinden …

23.03.1939.. Milletvekili Seçimlerindeki CHP Adaylarının Duyurulması İçin Yayınlanan Beyannameden

27.07.1939.. Maarif Şurası Üyelerini Kabulde Yapılan Konuşma …

01.11.1939.. BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim ile İlgili Söyledikleri …

01.11.1940.. BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim ile İlgili Söyledikleri …

04.12.1940.. Siyasal Bilgiler Okulu’nun 64. Kuruluş Yıldönümü Töreninde Yapılan Konuşmadan  …

12.06.1941.. “Madame Butterfly” Operasının Temsilinden Sonra Sanatçılara Övgüleri  …

25.06.1941.. “Madame Butterfly”Operasının Temsilinden Sonra Sanatçılara Övgüleri …

01.09.1941.. İzmir Kızılçulu Köy Enstitüsünü Ziyarette Öğrencilere Yapılan Konuşma …

26.09.1941.. Dil Bayramı Dolayısıyla Yayınlanan Mesaj ..

01.11.1941.. BMM’yi Açış Konuşmasında Köy Enstitüleri ve Milli Eğitim ile İlgili Söyledikleri …

17.03.1942.. İzmir Halkına Yapılan Konuşmadan …

19.05.1942.. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenlerinde Gençliğe Hitabeden …

25.08.1942.. Samsun Halkına Yapılan Konuşmadan..

01.11.1942.. BMM’yi Açış Konuşmasında  Eğitim Siyasetiyle İlgili Söyledikleri …

23.01.1943.. Türk Veterinerliğinin 100. Yıldönümü Dolayısıyla Yüksek Ziraat Enstitüsü’nü Ziyarette Yapılan Konuşma …

21.02.1943.. Maarif Şurası Reisi Hasan Ali Yücel’in Saygı Mesajına Yanıt …

21.02.1943.. Maarif Şurası Üyelerini Kabulde Yapılan Konuşma …

23.02.1943.. 1943 Milletvekili Seçimleri Dolayısıyla Yayınlanan Beyannameden …

23.04.1943.. 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı ve Çocuk Haftası Dolayısıyla Yayınlanan Mesaj …

08.07.1943.. CHP VI. Kurultayını Açış Konuşmasından …

14.07.1943.. Orta Öğretime İlişkin Konuları İncelemek Üzere  Ankara’da Toplanan Lise Müdürleri ile Eğitim Bakanlığı Yöneticilerine Yapılan Konuşmadan 19.05.1944.. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenlerinde Gençliğe Söylevden …

07.08.1944.. “İlk Öğretim Davamız” (Makale) …

01.11.1944.. BMM’yi Açış Konuşmasında Köy Okulları ve Milli Eğitim Siyaseti ile İlgili Söyledikleri …

10.11.1944.. Siyasal Bilgiler Okulu’nun 68. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Okul Müdürü Burhan Köni’ye Gönderilen Yanıt …

17.04.1945.. “İlk Öğretimin Yeni Yılı” (Makale) …

17.04.1945.. Düziçi Köy Enstitüsünün 5. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile Mesaj Teatisi …

19.05.1945.. 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenleri Söylevi …

01.11.1945.. BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim Siyaseti ile İlgili Söyledikleri …

17.04.1946.. “İlköğretimde” Çalışmalarımız (Makale) …

17.07.1946.. 1946 Milletvekili Genel Seçimleri Dolayısıyla Yayınlanan “Millete Beyanname”den …

01.06.1948.. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ile Yüksek Deniz Ticaret Okulunda Öğretmenlerle …

19.04.1949.. Köy Enstitülerinin 20. Kuruluş Yıldönümünde Kastamonu Devrekani–Gölköy Köy Enstitüsü Hatıra Defterine Yazılanlar …

18/21.07.1949.. Ege Köy Öğretmenleri Derneği Başkanı Mehmet Ali Vural ile Dernek Fahri Başkanlığına İlişkin Mesaj Teatisi …

24.09.1949.. İstanbul Teknik Üniversitesi Talebe Temsilcileriyle Görüşmede …

26.10.1949.. Ankara Talebe Birliği Lokalinin Açılışında ..

27/28.12.1949.. Ankara Üniversitesi Tıp Öğrenci Derneği Fahri Üyeliğine İlişkin Dernek Başkanı Hayri Kalabalık ile Mesaj Teatisi …

26.02.1956.. 1956 Mali Yılı Ankara ve İstanbul Üniversiteleri Bütçeleri Üzerine BMM’de Üniversite Özerkliğine İlişkin Söyledikleri  …

03.12.1956.. “Üniversite Muhtariyeti” (Makale) …

26.02.1957.. 1957 Mali Yılı MEB Bütçesi Dolayısıyla BMM’de Yapılan Konuşma …

08.11.1960.. Ankara Üniversitesinin Açılış Töreninde Yapılan Konuşma …

13.12.1961.. Ankara Köy Öğretmenleri Derneği Mensuplarının Ziyaretinde Köy Enstitüleri ile İlgili Sözleri …

30.01.1962.. İstanbul Üniversitesi Önünde Öğrencilere Hitap …

30.01.1962.. İTÜ Önünde Öğrencilere Hitap …

30.01.1962.. İTÜ Televizyon Stüdyosunda Yapılan Televizyon Konuşması …

12.08.1962.. Ege Üniversitesi Şeref Defterine Yazılanlar ..

08.01.1963.. Ankara Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti Tarafından Düzenlenen “Gençlik İçin Çıkar Yol” Konulu Seri Konferans Söylevinden …

19.02.1963.. TÖDMF Heyetinin Ziyaretinde …

02.03.1963.. Bursa Eğitim Enstitüsünde Öğrenci ve Öğretmen Dernekleri Temsilcilerine Yapılan Konuşmadan …

02.03.1963.. İnegöl’de Halka Yapılan Konuşmadan …

28.09.1963.. Edirne Öğretmen Derneğinde Yapılan Konuşma …

02.10.1963.. ODTÜ Açılış Töreninde Yapılan Konuşma ..

02.04.1965.. İkinci İnönü Zaferinin 44. Yıldönümünde Ankara Üniversitesinden TMTF Üyesi Gençlere Yapılan Konuşmadan …

08.05.1965.. Ankara İstiklal Ortaokulu Öğrencilerinden Lale, Hilal, Fatoş ve Semiha ile Yapılan Söyleşi …

23.07.1965.. Heybeliada Öğretmenler Kampı Ziyaretinde Söyledikleri …

28.02.1966.. Eski MEB Hasan Ali Yücel’i Anma Toplantısında Yapılan Konuşma …

18.04.1966.. Köy Enstitülerinin 26. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Toplantıda Yapılan Konuşma …

27.09.1966.. İTÜ Talebe Birliği Lokalini Ziyarette …

01.10.1966.. Güzel Sanatlar Akademisi ve TMGT Ziyaretinde Söyledikleri …

10.02.1967.. TÖS Yöneticilerini Kabulde  …

10.11.1967.. TÖDMF ve TÖS Heyetlerini Kabulde Söyledikleri

01.03.1968.. TBMM’de Verilen Bir Önerge Dolayısıyla Üniversite Özerkliğine İlişkin Söyledikleri …

07.03.1968.. Konya Öğretmen Derneği Lokalinde Öğretmenlere Yapılan Konuşma …

18.04.1968.. Köy Enstitülerinin Kuruluşunun 29. Yıldönümü Dolayısıyla Verilen Demeç …

05.07.1968.. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Diploma Töreninde Yapılan Konuşma …

05.07.1968.. TÖDMF Genel Kuruluna Gönderilen Mesaj..

02.10.1968.. ODTÜ’de Ders Yılının Açılışında …

06.11.1968.. Ziraat Fakültesinde Ders Yılına Başlanması Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan …

16.11.1968.. Üniversiteye Giremeyen Gençlere Gençlere Tavsiyeler …

17.11.1968.. Ankara Üniversitelerindeki Sosyal Demokrasi ve Ortanın Solu Derneklerinin Yöneticilerini Kabulde Yapılan Konuşma …

28.12.1968.. Veteriner Hekimliği Öğretiminin 126. Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Törende Yapılan Konuşma …

10.01.1969.. DTCF’nin 33. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan …

08.02.1969.. Üniversite Asistanları Heyetini Kabulde Yapılan Konuşma ve Diyaloglar …

10.02.1969.. Üniversite Asistanlarının Sorunlarıyla İlgili Demeç …

17.12.1969.. TBMM’de Yaptığı Konuşmada Öğretmenler ve İlk Öğretim Konusunda Söyledikleri …

30.12.1969.. Başbakan Süleyman Demirel’e Öğretmen Sorunlarıyla İlgili Gönderilen Mektup …

30.01.1970.. Öğretmen Selahattin Arıkan’ın Açık Mektubuna Yanıt ve Köy Enstitüleri ile Eski MEB Hasan Ali Yücel ve Eski İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’u Savunan Mektubu …

02.02.1970.. Köy Enstitüleri, Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç ile İlgili Demeç …

18.04.1970.. Köy Enstitülerinin 30. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla CHP Gençlik Kollarının Düzenlediği Törene Gönderilen Mesaj …

18.04.1970.. Köy Enstitülerinin 30. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla TÖS’ün Düzenlediği Törene Gönderilen Mesaj …

24.12.1970.. Veteriner Hekimliği Öğretiminin 128. Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Törende Yapılan Konuşmadan …

29.09.1971.. CHP Parti Meclisinde Üniversite Özerkliğinde Yapılan Değişiklikle İlgili Konuşmadan …

[TY].1973.. Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Dolayısıyla Türk Çocuklarına Mesaj …

 

 

SUNUŞ

Cumhuriyetin kuruluş ve oturtuluşunda en büyük mücadelelerden biri de eğitim–öğretim, dil ve kültür sahalarında verilmiştir. Bu çabaların önemli bir kesitini, İsmet İnönü’nün bu kitaba yansıyan konuşma, makale, demeç ve mesajlarında görmek olanaklıdır.

Atatürk’ün öncülüğünde ve bizzat İsmet İnönü’nün yürütmesinde başlatılan dil, eğitim–öğretim ve kültür hamleleri Türkiye’nin aynı zamanda toplumsal ve ekonomik gelişmesine ilişkin önemli verileri de sunmaktadır. Eğitim ve öğretimin dil ile, kültür ile, ülkenin kalkınması ve gelişme süreçleri ile yakın bağlarını, İsmet İnönü’nün bu kitaptaki kimi konuşma ve makalelerinde görebiliyoruz.

İsmet İnönü’nün kurduğu bu bütünsel yaklaşım, yalnızca kısa süreli Maarif Vekilliği (Eğitim Bakanlığı) ve Başvekil/Başbakan olduğu ya da Cumhurbaşkanı olduğu zamanlara özgü değildir. O, bu kitaptan izlenebileceği gibi yaşamı boyunca bu konularla hep ilgili olmuştur. Başvekillik yıllarından başlayan Cumhuriyetin korunması ve kalkınma hamlelerine yönelik hassasiyeti, ölümünden iki ay önce, Cumhuriyetin 50. yıldönümü dolayısıyla Türk çocuklarına yayınladığı mesajında yine görülebilmektedir.

Cumhuriyetin kurulması, korunması, oturtulması ve geliştirilmesinin öğrenci, okul, öğretmen, sınıf, kitap sayılarıyla tek tek somutlandığı; kadın öğretmenler ve kız çocuklarının ve bütün “evlatlarımız”ın gözetildiği; hep daha ilerisinin hedeflendiği oldukça duygulu bir uğraşıyı, bu yeni derlemede izleyebileceğiz.

Bu kitaptaki bir konuşmasında İsmet İnönü: “İlimde eksik adamların toplanması tamam adamlar veremez. Bin yarım ve bin cahil bir yarımdan daha faydalı olamaz, fakat daha zararlı olur. Bin yarım adam bir tam adam değildir. İlim müesseselerinden çıkanlar daima iyi yetişmelidirler. Siyasette ve idarede en muzır şey, milletler ve cemiyetler için telâfisi en zor olan felâket, yarım bilgili adamların salâhiyet sahibi olmasıdır.” demektedir. İşte Atatürk ve İnönü’nün dil, eğitim–öğretim, kültür alanlarında aşmak istedikleri durum buydu.

İsmet İnönü, modern Türkiye’nin modern ve laik eğitimine bir örnek olarak düşünülen ve bu konuda hep başarılı çalışmalar ve ürünler vermiş olan Türk Maarif Cemiyeti (Türk Eğitim Derneği)’nin 1928 yılındaki kuruluşunda Kurucu Başkanlığını da üstlenmiştir.

İsmet İnönü’nün eğitim ve öğretime ilişkin yaklaşımlarının, ölümünün 29, Cumhuriyetimizin 79. yıldönümünde güncelleştirilmesine sunduğu katkıdan ötürü, TED’e içten teşekkürlerimizi burada ayrıca belirtmek isteriz.

Özden Toker

İnönü Vakfı Başkanı

 

 

HAZIRLAYANIN NOTU

Bu kitapta, kitabın ana konusu ve bağlamlarıyla doğrudan ilgili birinci derecedeki metinler öncelikle esas alınmış ve bunlar konuşmanın bağlamına göre tam metin olarak verilmiş; ikincil derecedeki (kitabın konusuyla ilgisiz) metinlerden ise yalnızca kitabın konusuyla ilgili değinilere yer verilmiştir.

Bu arada, özellikle 1950’lere kadar basımı yapılan ve İsmet İnönü’nün konuyla ilgili olarak söylediklerini derleyen çalışmalar ile değişik konuların tasnifine dayalı olarak hazırlanan kimi seçkileri içeren kitaplardaki eksikliklerin bu çalışma ile giderilmiş bulunduğunu belirtmeliyiz.

Öte yandan, 1960 ve sonrasına ilişkin birincil ve ikincil derecedeki konuşmalardan kimi seçkilere bu kitapta yer verilmesine karşın, ikincil derecedeki metinlerin tamamının yeterince taranamadığı da belirtilmelidir. Kitabın İsmet İnönü’nün ölümünün 29. yıldönümüne yetiştirilmesinden kaynaklanan bu olası eksikliğe karşın, İsmet İnönü’nün eğitim–öğretim ve bağlantılı konularla ilgili olarak, Cumhuriyetin ilk 50 yılı boyunca söylediklerine ilişkin ilk kez toplu bir çalışma ortaya çıkmıştır.

Kitapla ilgili belirtilmesi gereken diğer hususlar ise şunlardır:

İsmet İnönü’nün konuşmalarının özgün akışlarının izlenebilmesi ve metin içlerindeki alıntı kesikliklerinin anlaşılabilmesi için,  metin başları ve sonları hariç, parantez içi noktalamalara (…) başvurulmuştur. Böylece, titiz okuyucu veya araştırmacılar için, burada yapılan seçmeler ile özgün metinler arasında karşılaştırma yapma ve bağlam oluşturma olanağı yaratılmış olunmaktadır.

Bir konuşmanın birden çok kaynakta yer alması durumunda, bu kaynakların hepsine gönderme yapılmıştır.

Konu başlıklarının altında kaynakça bilgileri. kısaltılmış olarak verilmiş; kaynaklara ilişkin açık bilgiler ise “kısaltmalar” ve “kaynakça” sayfalarında belirtilmiştir.

Ayrıca metinlerdeki dilin özgünlükleri korunarak herhangi bir değişiklik yapılmamış, az sayıdaki tekil harf veya sözcük ekleri ise köşeli parantez [ ] içinde belirtilmiş, gerekli bazı yerlerde ise sayfa altlarına açıklayıcı bilgiler eklenmiştir.

Kitaptaki yoğun eski dil/sözcüklerin kullanımı nedeniyle bir “sözlük” hazırlanmış ve kitabın sonunda yer verilmiştir. Ancak kitapta, çok az sayıda da olsa, sözlüklerde yer almayan bazı sözcüklerin bulunduğu gözetilmelidir. Bunların anlamlarına ilişkin zorlama açıklamalar yapma yoluna başvurulmamıştır. Sözlükte yer almayan sözcüklerle karşılaşınca okuyucu, metnin akışına göre kendi yorum gücüne başvurmak durumundadır. Ayrıca, ı-i, u-ü vb. harfler, özgün metinlerde zaman zaman yanlış kullanılmış, ancak sözlükte sözcüklerin doğru yazımı esas alınmıştır. Bu nedenle sözlükte, örneklenen vd. harflerin içinde yer aldığı sözcükler aranırken, mantıksal olarak iki seçenekli arama yapılmasında yarar bulunmaktadır.

 

KAYNAKLARA VE KONU BAŞLIKLARINA İLİŞKİN KISALTMALAR

 

İnönü Vakfı Arşivi: İVA

Demirbaş No: Dn

Adı geçen eser: age

Tarih Yok: TY

Hakimiyeti Milliye Gazetesi: HMG

Ulus Gazetesi : UG

Barış Gazetesi: BG

Cumhuriyet Gazetesi: CG

Ayın Tarihi: AT

Matbuat Umum Müdürlüğü: MUM

Basın Yayın Umum Müdürlüğü: BYUM

Basın Yayın Genel Müdürlüğü: BYGM

Basın Yayın Genel Direktörlüğü: BYGD

Ülkü Millî Kültür Dergisi: ÜMKD

Büyük Millet Meclisi: BMM

Türkiye Büyük Millet Meclisi: TBMM

Milli Eğitim Bakanlığı: MEB

Milli Eğitim Bakanı: MEB

Cumhuriyet Halk Fırkası: CHF

Cumhuriyet Halk Partisi: CHP

Dil Tarih Coğrafya Fakültesi: DTCF

Orta Doğu Teknik Üniversitesi: ODTÜ

İstanbul Teknik Üniversitesi: İTÜ

Milli Türk Talebe Birliği: MTTB

Türkiye Milli Talebe Federasyonu: TMTF

Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı: TMGT

Türkiye Öğretmenler Derneği Milli Federasyonu:  TÖDMF

Türkiye Öğretmenler Sendikası: TÖS

Cumhurbaşkanları, Başbakanlar ve Milli Eğitim Bakanlarının Milli Eğitimle İlgili Söylev ve Demeçleri:  C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.

İsmet İnönü’nün Maarife Ait Direktifleri: İ.İ.M.A.D.

İsmet Paşa’nın Siyasi ve İçtimai Nutukları: İ.P.S.İ.N.

İsmet İnönü’nün TBMM Konuşmaları: İ.İ.TBMM.K.

Milli Şef’in Söylev Demeç ve Mesajları: M.Ş.S.D.M.

İnönü Diyor ki; Nutuk, Hitabe, Beyanat, Hasbihaller:  İ.D.N.H.B.H.

Muhalefetde İsmet İnönü 1956–1959, Konuşmaları, Demeçleri, Mesajları, Sohbetleri ve Yazılarıyla:   M.İ.İ.K.D.M.S.Y.

 

Manisa Belediye Parkında Yapılan Konuşmadan

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 88 … 14.07.1924

Efendiler!

Müsaade ederseniz bir kelime de Maarifin bir noktası üzerinde söylemek isterim: Müşahede ettik ki: ilk tedrisatın vaziyet ve vazaifi şayanı nazar ve mühtacı tetkik bir haldedir. Bilirsiniz ki: İlk tedrisat bütçesi idarei hususiyelere müteallik teşkilâta mevdudur. Senelerden beri olan tecrübeler, ilk tedrisat hususunda şimdiye kadar ittihaz edilmiş olan tedabirin kâfi olduğu zannını vermiyor. Çocuklarımızı okutmak için her tabakada şayanı şükran bir tehalük vardır. Çocuk istiyor, köylü istiyor. Mektep denince karşımıza yapı meselesi çıkıyor. Eğer hususi veya umumî bütçeyle bütün iptidai mekteplerin yapılması meselesini halletmeyi düşünürsek çok teehhürata maruz kalmak istimali vardır. İlk tedrisat muallimlerinin tedariki ve bilhassa bu muallimlerin tarzı terfihi, mesaili esasiyede bu müşkül mesele aksamındandır.

Müşahedatımızın gelecek sene bizi yeni tedbirlere sevk edeceğini tahmin ediyoruz. Burada bahsetmemin sebebi şudur ki: Her tarafta mevzuubahs olan bu ilk tedrisat derdi için milletçe ve elbirliğiyle bir hamle ve gayret göstermek icabetmektedir. En küçük derecesinden en büyüğüne kadar memleketin bütün çocuklarını ihata edecek olan tahsil olduğu kâfi derecede dikkatimizi, alâkamızı ve bütün kuvvetlerimizle memlekâtımızın üzerine celbedebilirse o zaman müşkülâtı emniyetle iktiham edebiliriz. Beş on sene daha esaslı bir maarif siyasetiyle katedeceğimiz mesafe büyük semereler verecektir. İçinde bulunduğumuz müşkülâtı tamamen bilen insanlarız. Yürüdüğümüz yolların, muhtaç olduğumuz terakkıyatı vücuda getirecek yollar olduğu kanaatındayız. Biz terakkiye doğru yürüdüğümüzü sizin içinizde anlımız açık olarak söylemeğe hakkımız vardır. İş yapmamış adamların, işi nasıl yapacağını tecrübe etmemiş olanların ve hâdisat ve vukuatı mutlaka fena zannetmek illetiyle muvazene ve basireti gaybetmiş olanların mütemadiyen müaheze etmiş olmaları hiçbir kıymet ve ehemmiyeti haiz olamaz. Mâlûl ruhlu birkaç adamın daima bedbinlik telkin ettiklerine şahit oluyoruz. Onları tashih ve tekzip edebilmek ihtimali yoktur. Ne kadar ilerlerseniz ilerleyiniz onları vaziyeti fena görmekten men edemezsiniz.

 

Muallimler Birliği Kongre Üyelerine Hitap

İ.İ.M.A.D; sf. 1-8 veC.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 89-96 … 05.05.1925

Muallimleri memlekette başlı başına medarı istinat addeden bir hükûmetin mesul mümessili olarak arkadaşlarımı selâmlarken düşündüklerimizi açıkça arzetmeği münasip görüyorum.

Hakikaten mümtaz ve şayanı ihtiram bir meslekte çalışmakta olan münevver mümessillerden mürekkep bu muhterem heyetin bir siyasi adamın perakende sözlerini kılı kırk yaracak kadar ince bir tetkika tâbi tutmak insafsızlığını göstermiyeceğine emin olmak isterim.

Samimî, serbest, olduğu gibi, açıkça söyliyeceğim:

Evvelâ muallim birliklerinin ve onların umumî kongresinin, yalnız muallimler, yalnız meslek erbabı için değil; hükûmet için de çok büyük ehemmiyeti ve faideyi haiz olduğunu arzedeyim. Biz istiyoruz ki, vatanın her tarafına şamil olan terbiye edici mesleğin, senede böyle bir defa umumî bir içtima halinde toplanarak yapacağı kongre, bir senenin tecrübelerini teati ve gelecek senenin yeni yollarını işaret etsin. Bu gibi kongrelerdir ki muallimlerin ihtiyaçlarına yakından temas eder, mesleğin tealisi için icap eden tedabiri daha kolaylıkla bulur.

Bundan başka her sene toplanan bu kongre murahhasları, bir senenin tecrübeleri kendilerine hükûmet tarafından da sorulacağını, kendi faaliyetlerinin hükûmetle de pek sıkı alâkası olduğunu tahmin ve takdir ederlerse istikbalin terbiyesi için deruhde ettikleri mes’uliyeti daha kuvvetle duyacaklarına kani olmak isteriz. Bu sözlerle muallimlere, onların kongrelerine, bu gibi içtimalarına karşı gösterdiğimiz alâkanın yalnız hissî  ve şahsî arzularımızdan değil, bütün vatana ve istikbale şamil hakikî mes’uliyet halinde hissedilmiş bir kanaat mahsulü olduğunu anlatmayı istihdaf ediyoruz.

Hulâsa; bu kongreler hem kendiniz, hem bizin için mucibi feyiz olacaktır. Neticede tabiatile birçok eksiklikler kalsa bile onların izalesi arzusu en mühim bir kârdır. Bu içtimalarda memleketin muhtelif yerleri birer murahhasla temsil edilerek bir yere toplanmış oluyor. Bu içtimalarda her murahhas yalnız kendi yeri hakkında malûmat vermekle kalacak değil, asıl her murahhas diğer yerlerin malûmatından istifade edecektir. Bu gibi içtimalarladır ki memleketimizi bileceğiz. Memleketi bilmek, vatanı tanımak: en büyük faide işte burada (çok doğru sadaları).

Muhterem arkadaşlar; muallimlerden çok şey bekliyoruz. Bilirsiniz ki bütün dünya milletleri içinde her an ve her vesile ile bağıra bağıra söylediğimiz bir iddiamız vardır. Biz de her medenî millet gibi en yüksek medeniyet seviyesine müstahak ve müstait bir milletiz diyoruz. Bu iddianın doğruluğu, hepiniz biliyorsunuz ki, asıl fikrî sahada, asıl ilim ve fenle tahakkuk edebilir.

Sizler, bu milleti harsile, içtimaî hayatile, bütün ilim ve fennile en yüksek medeniyet seviyesine çıkaracak işçilersiniz. Vazifeniz hakikatin çok şerefli, fakat çok ağırdır. Hepiniz bu müşkülâtın azametini görecek, fakat hepiniz o müşkülâtı iktiham etmek azmi katîsi ile mücehhez olacaksınız. İstikbalimiz için hakikî medarı emniyet yalnız ve ancak bu azimdedir. Açık söylüyorum, ve açık söylemeğe mecburum ki müşkülât hakikaten büyük, sizleri hakikatan ürkütecek kadar büyüktür. Kendimizi aldatmıyalım. Yüklendiğimiz vazifenin bütün ağırlığını bilelim. Çok müterakki ve medeni memleketlerde dahi muallimlere ağır vazifeler tahmil edilmiştir. Bizde ise hem daha ağır, hem bilhassa çok daha uzundur.

Arkadaşlar; vazife uzun müddet devam edecek; bir sene, iki sene, beş sene değil, yirmi sene, otuz sene, kırk sene bu çetin vazife devam edecektir. Bu noktada, bilhassa genç arkadaşlarımı, vazıh surette tenevvür etmiş görmek isterim. Yolun müthiş uzunluğunu bilsinler. Bunu bilmenin faidesi şu ki, yolun uzunluğunu ve hedefin uzaklığını bilince insan, her günün o yolu bir az daha kısalttığını, her attığı adımın kendisini hedefe bir az daha yaklaştırdığını da bilir. Lâkin hedefe, meselâ bir sene sonra, varacağım der ve bu müddet zarfında umduğunu bulmazsa meftur olur. Muallim arkadaşlarımı bundan vikaye ederim. Sizler için hepimiz için asla fütur yok. Azim ve ümit var (alkışlar)

Vazifeniz hem uzun, hem de mahrumiyetli sürecektir.

Deruhde ettiğimiz işin azameti karşısında elbette refah hakkınızdır. Hükûmetin en büyük vazifesi elbette istikbali hazırlayan muallimlerin refahını temin etmektir. Bu yapılamamışsa sebebini elbette kendiniz takdir edersiniz. Bu mesele yalnız bütçe fedakârlığı ile kabil değildir. Bir muallimin hakikî refahı için yalnız para değil, asıl onu bütün ehemmiyetile takdir edecek içtimaî muhit lâzımdır. Halbuki hüsranla dolu muhitlerde çalışacaksınız. Çıplak bir kayayı elmas yapmak ne kadar müşkül ise tenha bir köşede ulvî gayesine nefsini vakfeden bir muallim de öyle çetin bir müşkül ile uğraşacak, kendisi daima birçok ihtiyacatın eksikliğini hissedecektir. Peki, bu müşkülâtı yenmiyecek misiniz? Aksi takdirde izmihlâl vardır, atiden ümidi kesmek lâzımdır. Bu millet işte buna tahammül edemez. Tabiî hep tahammül etmiyeceğiz. Öyle ise o fedakârlığa katlanacağız demektir (tasdik sadaları). Demindenberi yaptığımız hasbihallerde temas ettiğimiz meselelerin muhtelif noktaları hakkında fikirlerimi arzedeyim:

Evvelâ “tevhidi tedrisat”ın bazılarınca sui tefsir ve sui telâkki edildiğini gördük. Bu işin müteşebbislerinin, muakkiplerini elbette yeknazarda dinsizlik ittihamına maruz kalacakları tabiî idi. Tevhidi tedrisatı düşündüğümüz zaman onun avamferibane iğfalâta vesile yapılacağını tahmin etmiyor değildik. Bizim için bunların hepsi malûm idi. Kapanan bazı müesseselerin hiç olmazsa harfleri ve harekeleri tanıtmak gibi bir faidesi vardı, şeklinde nazariyeler ileri sürüleceğini, tevhidi tedrisat ile bir takım müessesatı kapatmak yerine onları islah etmek daha faydalıdır, gibi fikirlerin ortaya atılacağını, bu gibi itirazların ne gibi netayici olacağını hep biliyorduk. Fakat Türkiye B.M. Meclisi kararını verdi. Tedricen varılacak muazzam gayeleri tacil etmek, inkılâp yapmaktır. B. M. Meclisinin zarurî bir neticeyi bir kanun ile tacil ve tesbit etmesi bir inkılâp addolunabilir. Bunu yapmak için arizü amîk düşündük. Gördük ki başka hiçbir çare yoktur. Gördük ki bütün dünyanın yolu bu yoldur. İtilâya ve medeniyete eren milletler hep bu yoldan giderek bugünkü seviyelerini buldular. Mugalâtalara, tezvirlere boyun eğmek itirafı arz olurdu. İnkılâplar kadir ve kahirdir.

Biz tevhidi tedrisat ile yapılan, daha yapılacak olan işlerin memleketin bütün hayatına, fikrî, sınaî, fennî hayatlarda olduğu kadar, içtimaî hayatta da başlıca esas olduğuna kaniiz.

Yaptığımız işi dine münafi görmek, yapılan işi görmemektir. Herkes fiil haline gelmiyen hayırları iptidadan görmez. Ammenin gözü fiile inkılâp etmiş neticeleri görür. Onu iptidadan göremediği için itiraz edecek sesleri dinlemeyiz. Hedefe varmak için her cahilâne itiraz ve teşebbüs bertaraf edilecektir. Kanunun bu husustaki salâhiyetlerini bütün şümulile tatbikte en ufak bir tereddüt gös-terecek değiliz. Hiçbir mâni karşısında tevakkuf edemeyiz ve etmiyeceğiz.

Arkadaşlar; dünyanın umumî vaziyetini düşününüz. Dünyanın vaziyeti bize yükselmemiz için haykırıyor. Bu vaziyetten azamî istifade etmeliyiz. Bugünkü nesil on beş, yirmi sene mütemadi bir azim ve faaliyetle yüksek gayeye ömrünü vakfederse bu millet yükselecektir. Bu muazzam fırsat Türk devletinin eline bir daha geçmez. Bütün dünya büyük badirelerden sonra, uzun sürmesi tabiî olan bir hazırlık devresindedir. Kafaları mazinin demir çemberi içinde kilitlenen milletin vay haline!

Arkadaşlar, bu nesle düşen vazifenin genişliğini bir dakike gözünüzden uzak bulundurmıyacaksınız. Hazırlık devresinin hitamı, bizi, her şeyiyle hazır, bütün kuvvetile ayakta bulmalıdır. Muallimler, o zaman ayakta bulunacaksınız.

Bir bahar sabahında evinden kalkmış, havanın güzelliği içinde, koruluklar arasından, bir avuç yeşilliğe vakfı ümit eden adamlar değiliz. Önümüzde otuz senelik mesainin vüs’at ve şümulü ve otuz senelik hedeflerin baş döndüren azameti vardır.

Arkadaşlar; bu hedeflere gayet kat’î, muayyen olarak ve bunların çok berrak, çok müsbet olduğuna inanarak yürüyeceğiz. İyi iş yapmak emniyetle yürümek sayesinde mümkün olabilir. Nereye yürüdüğümüzü çok emin olarak bilelim. Kuvvetimiz buradadır.

Demin arkadaşlar, kongrenizin millî terbiyeyi mevzuubahs edeceğini söylediler. Millî terbiyenin hayattaki tatbikatı hususunda sizler mütehassıs bir hey’et halinde müdavelei efkâr edeceksiniz. Ben bu ihtisas sahasına karışmaksızın millî terbiye hususunda umumî bir iki noktayı işaretle iktifa edeceğim:

Millî terbiye istiyoruz. Bu ne demektir? Bunu, zıddile daha vazıh anlarız. Millî terbiyeni zıddı nedir derlerse söyliyebiliriz: Bu belki dinî terbiye, yahut beynelmilel terbiyedir. Sizin vereceğiniz terbiye dinî değil millî, beynelmilel değil millîdir. Sistem bu. Bizim terbiyemiz kendimizin olacak ve kendimiz için olacak.

Millî terbiyede iki kısım düşünebiliriz: Millî terbiyenin siyasî ve vatanî mahiyeti itibarile.

Bugün bu topraklarda siyasî Türk milleti kahir bir ekseriyettedir. Bütün bu topraklara Türk mahiyetini veren bir Türk var. Fakat bu millet henüz istediğimiz yekpare millet manzarasını göstermiyor.

Eğer bu nesil şuurla, ilmin ve hayatın rehberliğiyle, ciddî olarak, bütün ömrünü vakfederek çalışırsa siyasî Türk milleti; harsî, fikrî ve içtimaî tam ve kâmil bir Türk milleti olabilir.

Bu yekpare milliyet içinde yabancı harsler hep erimelidir. Bu millet kütlesi içinde ayrı ayrı medeniyetler olamaz. Dünya üzerinde her millet mutlaka bir medeniyet temsil eder. Kendilerini Türk milletinin medeniyetinden başka camialara bağlı görenlere işte açıkça teklif ediyoruz: Türk milletile beraber olsunlar. Fakat halita halinde değil, “konfedere” olmuş medeniyetler halinde değil, bir tek medeniyet halinde. Bu vatan, işte tek olan bu millet ve bu milliyetindir. Bunu yalnız söz olsun diye söylemiyoruz. Süs olsun diye bu fikirde değiliz; bu siyaset, vatanın bütün hayatıdır. Yaşayacaksak yekpare bir millet olarak yaşayacağız. İşte millî terbiye dediğimiz sistemin umumî hedefi.

Arkadaşlar; bir millet yalnız (milletim) demekle millet olmaz. Fennî ve medenî sahada Türk milletine bir mevcudiyet verdiğimiz zamandır ki asıl hakikî ve şerefli bir millet olacağız. Bittabi kimyanın riyaziyenin, fennin fransızı, ingilizi yoktur gibi bir itiraza hedef olacak maksatla söz söylemiyorum. Maksadım, Türk milletinin ilmü irfan halinde hatırı sayılır bir mevcudiyet olmasıdır. Her milletin en büyük iftiharı âlimleri, mütefenninleri, mütehassıslarıdır. Türk varlığı o zaman varlığını gösterecektir. Muallim arkadaşlar; bu büyük işi sizler yapacaksınız. Tam manasile medenî bir millet olacağız; yoksa medeniyetin yüksek seviyedeki milletlerinin âdetlerini almakla ne millet, ne medenî olabiliriz. Bize:

– Siz tayyare aldınız da biz istemedik mi? Diyorlar.

– Efendi, o tayyareyi aldırmıyan da, yaptırmıyan da sensin, senin bu kafandır (çok doğru sesleri).

Arkadaşlar, sizden içtimaî vazife bekliyoruz. İçtimaî hayatımız içine girilmiye, işlenmiye, tasfiye ve islah edilmiye mühtaçtır. İçtimaî hayatımız bir sürü noksanlarla, bir çok eksikliklerle malûldür. Açık söylüyorum. Bir defa, bu hayatın içi temiz değil, pistir. Bunu akılla temizliyeceksiniz. Gübre kokusile yaşanmaz. Çuvallara bürünerek kulübeler içinde yaşamak; bu hayat değildir. Yaşamayı yükseltmek hepimizin ve hepinizin en büyük vazifesidir. Millet hurafeler elinde inliyor. Bunları yıkacaksınız. Zararlı olan bütün bu şeylerin zararlı oluşunda hep müttefikız. Akla düşen borç, zararı bertaraf etmektir. Kendi hayatınızda, aile hayatında, umumî hayatta şahsan göstereceğiniz misaller ve mütemadiyen yapacağınız telkinler istenilen inkılâbı vücude getirecektir. Sizlerin telkinleriniz, cehitleriniz karşısında alay edenler olacaktır. Fakat nevmit değil, müteessir bile olmayınız. Muallimin telkini taşa düşen suya benzer. Su nasıl daima katra katra, düşe düşe taşı oyar ve eritirse sizler de öylesiniz ve öyle olmalısınız. İçtimaî hayatta inkılâp yapmanın müşkülâtı şüphesiz tasavvurun fevkindedir. Meselâ, çocukların sıhhati üzerinde, süt şöyle fasılalarla verilecektir diye yaptığınız en hayatî vesayaya inanmıyorlar, onları tatbik etmiyorlar. Meselâ, sıtmaya karşı kininin, usulü dairesinde istimal edince nasıl kat’î bir deva olduğunu anlatıyorsunuz. Bu gibi işlerin devası parada değil, asıl ilimin, fennin, ihtisasın sözlerini dinliyecek bir kabiliyet sahibi olmaktadır. Kafalara bu kanaati yerleştirmeli. Hakikî milletler salâhiyet sahiplerinin sözlerini dinlerler. Böyle milletler var. Bütün efradı ilmin ve ihtısasın sesine karşı disiplinle hareket ediyor. İşte muallimlerin önünde en büyük hedef; milleti mütemadî telkinlerle bu seviyeye çıkarmak.

Murahhas arkadaşlar, kızların terbiyesi ve tahsili hakkında müşahedelere müstenit malûmat verdiler. İçtimaî eksikliklerimizi düzeltmenin en kısa ve en feyizli yolu kızlarımızı iyi yetiştirmektedir. Kızların iyi terbiye edilmesi sayesindedir ki aileleri temdin imkânını kazanacağız. Sıhhî cehillere galebe etmek, hurafeleri yenmek, iyi yaşamağa engel olacak maniaları devirmek, hayatın en nezih zaruretlerinden olduğuna herkesin ittifak ettiği sanayii nefise zevki vermek gibi bir aileyi medenî bir seviyeye çıkaracak inkılâbın bütün temelini bugünkü kızlarımız teşkil ediyor.

Bu hususta bizden ne sühulet isterseniz ona çalışmak vazifemizdir. Demin konuşurken, size çok ehemmiyet verdiğim bir sual sormuştum. “Memleketin kuytu köşelerinde çalışan muallim hanımlara müşkülât gösterilmekte midir?” demiştim. Ben bu noktada çok hassasım. En yüksek bir vazife deruhde eden muallim hanımlarımızın mesaisi hiçbir engel ile haleldar olmamalıdır.

Memleketin dört bucağında, husranlar ve mahrumiyetler içinde kızlarımızı yetiştirmek için azim ve cehidle o emek veren muallim hanımların faaliyeti içtimaî hürafelerle kat’iyen durdurulamaz. Bu yolda nerede bir haber işitirsem, nerede bir muallim hanımın önüne köhne bir mâni çıkarsa, onu şiddetle ve sür’atle bertaraf ederim (alkışlar).

Arkadaşlarımız söz arasında iktısadî tesirattan bahsettiler. Efendiler, Cümhuriyetimizin, Ankaradaki millî hükûmetin ana siyaseti kendine iktısadî mihver yapmaktır. Bizim başlıca alâmeti farikamız buradadır. Mazinin bütün hükûmetlerinden, idare sistemlerinden, asıl bir noktada ayrılıyoruz. Biz onların hepsinden ziyade, iktısadın devlet ve hükûmete esas olduğuna itikat ediyoruz. Tabiî bu hususta icabeden bütün tedbirleri bulmuş değiliz. Mazinin uzun bir gafleti neticesinde iktısada karşı melekesizliğimizi muterifiz. Fakat değil mi ki Reisicümhurdan en genç muallime kadar bu milletin ancak iktısadî inkişafla kurtulacağı kanaati hâkimdir, madem ki hepimiz artık iktısadın bizim için en büyük gaye ve iktısatsızlığın en büyük dert olduğunu müdrikiz; elbette bu husustaki melekesizliğimizi de yenecek ve bütün müşkülâtı iktiham edeceğiz.

Meslek mektepleri meselesine de temas edildi. Meslek mektepleri hususunda bir noktaya dikkatinizi celbederim; meslek mektepleri üzerinde münakaşalar yapılıyor, demek ki henüz söz devresindeyiz. Gözle görülür netice yoksa münakaşa müddeti bitmemiş demektir. Kongre bu hususta münakaşalar yapar, bizi tenvir edecek esaslar gösterecek olursa minnettar oluruz. Doğrudan doğruya mesleğe ait konuşulan noktaları da kısaca işaret edeyim.

Elbette muallimlerimizin manen ve maddeten refahı en esaslı gayemizdir. Fakat sizler gibi münevver bir heyet elbette, taleple imkânı yekdiğerinden vazihan ayırır. Size düşen hak mümkün olan her şeyi yapmaktır. Devletin halini siz de bizim kadar biliyorsunuz. Kongre bu husustaki taleplerine şüphesiz amelî bir imkân vermek noktasını hiç bir an unutmaz.

Gelelim maarif hayatımızın en büyük derdine; mektep binaları yok, çocukları okutacak muallimler yok.

Muallim meselesi, ne yapılırsa yapılsın, zaman meselesidir. Mektep binaları ise para meselesidir. Emin olunuz arkadaşlar, resmî bütçeden vâsi mikyasta mektep binaları yapabilmek imkânını çok aradık. Takdir edersiniz ki dertler çoktur ve dertler birbirine merbuttur. Bu bina işini az zamanda tahakkuk ettirmek imkânını bulamadık. Bugünkü bütçemizin halini gözünüzün önüne getiriniz. Üçte birimiz derecesinde olan Yunanistanın bütçesi iki yüz elli milyonluk, bizim bütçe yüz elli milyonluktur. Hem de bu bütçeden, şark şimendiferini yapmak gibi en ağır bir vazifeyi üzerimize aldık. Bu şimendifer mutlaka yapılacak ve muvaffakıyetle hitama erdirilecektir. Arkadaşlarımız bütçeye ağır bir yük olmadan mektep binalarının yapılabilmesi hakkında amelî kıymeti haiz esaslar gösterirlerse bunu şükranla karşılarız.

Çok teşekkür ederim ki arkadaşlarımız, şark vilâyetlerine rağbet gösterilmemesi meselesine de temas buyurdular. Bunu söylemenizden çok memnunum.

Efendiler, vatanın bir tarafı Kurunu Vüstaî bir hayat geçirir, diğer tarafı gûya mütemeddin bir hayat yaşar, ve bir vatan böyle iki zıd manzara gösterirse bunun manası şu demek değil midir; (Mademki terakki eden kısım, noksan kalan kısmı kendine benzeterek eksikliği ortadan kaldıramıyor, öyle ise noksan kalan kısmın terakkiyi yenmesini kabul ediyorsunuz) manası anlaşılmaz mı? Müterakki kısma düşen vazife elbette bir hamle ile oraları da kendi seviyesine yetiştirmeğe çalışmaktır. Genç muallimlerimizden bu hamleyi bekliyoruz.

Kongreniz bu sene ikmal edemiyeceği eksiklikleri gelecek sene telâfi eder. Yalnız bir noktayı göz önüne almanızı rica ederim. Gelecek kongrenizde yalnız ileride yapılacak işleri değil, geçen senenin mesaî hasılasını dahi maddeten ifade etmelisiniz. Bu husustaki malûmatınıza ehemmiyetle intizar edeceğiz.

Sizi fazla yorduğum için arzı itizar ederim arkadaşlarım (şiddetli ve sürekli alkışlar).

Başvekilin bu nutuklarına cevaben umumî heyeti idare reisi İzmir Mebusu Necati, Muallim Birliklerinin bir senelik mesaisi hakkında malûmat verdi. Birliklerin açtıkları halk mekteplerinden, muallimlerin inkılâp esaslarını telkinde gösterdikleri mütemadi faaliyetlerden, neşriyat hususundaki hidemattan, birliklerin hayat yolunda mütevazı, fakat emin adımlarla tekâmüle doğru gittiklerinden bahsettikten sonra dedi ki:

Paşa Hazretleri, kıymettar nutuklarınız, pek istifadeli irşatlarınızı hepimiz bütün ruhumuzla dinledik. Canlı milletlerin inkılâp zamanlarında mesut bir nasipleri vardır: Böyle milletler inkılâp anlarında millî mürşitlere malik bulunurlar. Türk Cümhuriyeti muallimleri millî mürşitlerimizin gösterdikleri ulvî hedeflere doğru, onların telkinlerini ruhlarının en kıymetli imanı yaparak, canla, başla, azim ve sebatla yürüyeceklerdir. İnkılâp ve meslek karşısında vazifelerimizi bütün ehemmiyetile idrak ettiğimize itimat buyurmanızı rica ederiz Paşa Hazretleri (alkışlar).

Başvekil buna karşı:

– Arkadaşlar, inşallah yirmi sene sonra tarihler, Türk milletinin en az bir zaman içinde en yüksek bir terakki devresine nasıl çıktığını kaydedecek ve esbabını anlatırken en başta Türk Cümhuriyetinin bugünkü muallimlerini işaret ve ilân edecektir. Muallim arkadaşlarımızın bu şerefine dokunmağa kimsenin hakkı yoktur. En büyük mükâfat olarak tarihin bu tevkirini bulacaksınız. Bu büyük şerefe müstahaksınız (şiddetli ve sürekli alkışlar).

 

BMM’de Devletin Genel Siyaseti Konulu Konuşmadan

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 88-89 … 07.11.1925

Millî harsa ait teşebbüsattan olmak üzre bu sene bir lisan akademisi, hars noktainazarından Türk lisanı üzerinde vezaifi esasiyeyi ifa etmek üzre en yüksek mütehassıslardan mürekkep bir akademi vücuda getireceğiz.

 

Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşmadan

İ.P.S.İ.N.; sf. 125-126 ve C.B.M.E B.M.E.İ.S.D.; sf. 96-97 … 05.11.1926

Bu güzel vesile ile konuşmak için Reis Paşa Hazretleriden ve muhterem profesörlerden ve arkadaşlarımdan müsaade isterim.

Arkadaşlarım! Bu mektep şüphe yoktur ki inkilâbın yeni müessesatındandır. İnkilâbın her yeni müessesesinde evvelemirde aranacak şey müessesenin canlılık ve heyecan ile tebarüz etmesidir. Her başlangıcın bizzarure müteradif olduğu maddî müşkülât ancak bu ruhun kuvvetile iktiham olunabilir. Bu müessesenin de böyle yüksek bir mefkûreye istinat eden asil bir ruhu bulunduğu içindir ki müessese teessüs ederken Cemil Beyefendi müşkülâtı iktiham etmeğe muvaffak oldular. Aynı yüksek ruh memleketin güzide profesörlerini hahiş ve ta[e]halükle bu kürsülere sevketti. Talebe efendilerin hayatını, hevesle çalışmak için olan hayatını alâka ile takip ettim. Yeni neslin ve yeni devirlerin adamı olmak emelile işe başlayan bu günkü talebede aradığımız ümit, sebat ve gayreti gördüğümüzü  ve bundan nikbinliğe düştüğümüzü alenen ifade edebilirim. Bizim yeni prensiplerimizde, bilhassa talebeyi alâkadar ettiği için söyliyorum, bizim prensiplerimizde çok zeki, çok akıllı olmak birinci derecede hassa değildir. Birinci derecede aradığımız nokto [nokta] ölünceye kadar yorulmaksızın çalışmağa kudret ve heves olmasıdır. Yanlış teessüs etmiş bir itiyada temas ettiği için tebarüz etttiriyoruz: Zeki değil çok çalışkan adam istiyoruz. Geçirdiğiniz mesai hayatında bu gün size belki ağırlık veren hayattan kurulacağız hayalini zihninizden çıkarmalısınız! Mektepten çıktıktan, saçınız ağırdıktan, hatta Başvekil olduktan sonra bile mektepte talebe imiş gibi çalışmalı, uğraşmalısınız. Muhterem profesörlerden bir noktayı rica edeceğim: Tahsil hayatında bu gençlerden isteyecekleri mesaiye hudut tasavvur etmesinler, insafsız olsunlar. Son derece istemeği, Türk gençliğinin kabiliyetine hudut olmadığını esas ittihaz ederek netice almağa çalışsınlar. Çünkü bu nesil istikbalin mes’uliyetini üzerine alacaktır. Bu nesil çok esaslı hazırlanmağa muhtaçtır. Çalıştırmalısınız, çok istemelisiniz, çok insafsız ve kıyıcı olmalısınız. Çünkü bunlar daima mücadele etmeğe mecburdur, bunları hayatın çok amansız mücadelesine hazırlanmağı iltizam etmeliyiz. Mücadelenin kuvveti ilimden ve çalışkanlıktan ibarettir. Talebe arkadaşlar, sizin mesainizin âzami hasılasını almak bizim vazifemizdir. Bir gün büyük icraat ve ağır mes’uliyetler altında huzuru kalp ve gururu millî ile kendinize derhatır ettiğiniz vakıt bu talebin esbabı mucibesini daha iyi hissedersiniz.

Huzurlarile bizi şerefyap eden Meclis Reisi Paşa Hazretlerine ve heyeti muhtaremeye bilhaassa teşekküratımı arz-ederim. (Sürekli alkışlar)

 

Malatya Söylevinden

İ.P.S.İ.N.; sf. 211-213 ve C.B.M.EB.M.E.İ.S.D.; sf. 97-98 … 13.09.1928

Bugünkü Türk cemiyetinin vazifeleri:

Hasbihal ile de bir daha anlıyoruz ki, millî cemiyet hayatı basit olmaktan çıkmıştır. Bugünün milletleri gerek beynelmilel münasebetlerinde, gerek iktisadî ve içtimaî hayatlarında müsabaka ve mücadele edebilmek için yüksek kabiliyetlerle mücehhez olmak mecburiyetindedirler. Asır ve istikbal Türk cemiyetinden yaşamakta, çalışmakta, bilmekte ve yapmakta çok evsaf, çok kudret istiyor. İsterseniz bu çok evsaf, çok kudret ile söylemeğe çalıştığım mefhumu milliyetle ifade edelim. Asrın ve istikbalin Türk milletinden talebine kulaklarımızı tıkamak elimizden gelmiyor. Bunu da tabii görmelidir. Çünkü biz geçmiş devirlerin tam ve kâmil inkıraz ile nihayet bulduğuna şahit olan bir nesiliz. İlmin ve medeniyetin talep ettiği evsafta kuvvetli bir cemiyet vücuda getirmek için bizim ne kadar radikal ıslahat tarafdarı olduğumuzun hikmetini söylemiş oluyorum. Fakat efendiler: apaçık bilmeliyiz ki bir insan cemiyetinde hayatın alâmeti, insanca yaşayışta ilk alâmet konuşmak olduğu gibi evvela okuyup yazmaktır. Rica ederim; bilhassa tebarüz ettirmek isterim ki, okuyup yazmayı maarifin, medeniyetin bir alâmeti addetmiyorum. Maarifi ve medeniyeti almağa müstait bir insan cemiyetinin ilk hayat nişanesi olarak okuyup yazmayı gösteriyorum.

Okuyup yazması olmayan cemiyetlerin cehaleti hangi mebdededir: Şurada tasrih edemem. Fakat neresinde olsa bu cehalet bir milletin hayat ve inkişafının bu asırda başlıca mânii ve bağıdır. Millet bu gün bu derde Büyük Gazinin elile temas etmiş oluyor. Büyük Türk Milleti büyük ve muzaffer evlâdı Gazinin delâletile okuyup yazmak bilmeyen milletler sırasından çıkmak için Lâtin esasından alınmış yeni Türk harflerini kabul etmek kararını veriyor. İstikbalde bu günkü nesle gurur verecek muhterem bir teşebbüse girmiş bulunuyoruz. Teşebbüs, Türk Milleti içinde bila istisna herkese okuyup yazmayı öğretmek teşebbüsüdür. (Alkışlar) Bu kadar hayırlı ve kudretli bir tedbirin niçin bu güne kadar geri bırakıldığını istikbal münekkitlerine anlatmak kolay olmayacaktır. Fakat ben onlara deyeceğim ki, insanlar göreneğe o kadar bağlıdırlar ki, görenekten ayrılıp hayırlı ve kat’i bir karara varabilmek için Türk Devletinin Büyük Gazi gibi türlü tecrübeler ve badireler içinde milletin hayatiyet ve kudretinin özü gibi yetişmiş ve Devlet Reisi olduğu halde köy köy dolaşıp alfabe hocalığı edecek kadar çalışkan, azimkâr ve fedakâr bir reisi gelmek lâzımdı.

İstanbulda, Ankarada ve her yerde milletin okuyup yazma bilmemek seviyesinden kurtulmak için gösterdiği tehalükü görmüyor muyuz: İhtiyar kadınlarımız ve analarımız kendilerine şimdiye kadar zından kesilen kâğıt çizgilerinin söz söyliyen nurlu işaretler haline geldiğini görünce sevinçlerinden şaşırıyorlar, altmış senelik ömürlerinde esrarlı bir tılsım gibi gözlerini korkutan okuyup yazmanın yeni harflerle iki hafta içinde yüzlerine gülen sevimli bir peri olduğunu anlamak hakikaten sevindirecek bir hadisedir. Cehalete karşı mücadele ve Türk Milletini okuyup yazma bilmemek seviyesinden çıkarıp yükseltmek kararı bu gün artık emri vaki olan bir programdır. Bu program hükûmetin porgramının başında, Cümhuriyet Halk Fırkasının başında, bu memleketin münevverlerinin ve vatanperverlerinin ideallerinin başındadır. Kuvvetli bir cemiyet her şeyden evvel efradının kâmilen okuyup yazma bilmiş olması ile ilk canlı alâmeti gösterebilir. Türk milletinin kendi diline ve konuşmasına asla uymayan eski harflerle seneler ve seneler süren emeklerle okumağı yazmağı öğrenmeğe hevesi bize anlatmıyor mu, ki kendi öz dilinin kolay ve basit harflerile çalıştığı zaman birkaç sene içinde bir tek evlâdı okuyup yazma bilmez kalmayacaktır.

Bu gün memleket baştan başa bir dershane halindedir. Bu dersanenin Başmuallimi bu milletin başlıca hazinesi olan büyük evlâdı GAZİDİR (Alkışlar). Türk milleti bu dersaneden muvaffak çıkıncaya kadar çalışacak ve az zamanda tam muvaffakiyetle çıkacaktır. (Mutlaka sesleri) İstikbale bakarken hiç bu anda olduğu kadar itimatlı ve ferah bulunmadım. Gelecek nesiller babalarını bütün azim ve muvaffakiyetlerinin sırrını onların sadık ve samimî cümhuriyetçi olmalarında ve bahusus Cümhuriyetin müessisi bulunan Cümhuriyetin bu memleketin her evlâdında aziz bir mefkûre olarak yerleşmesi için bütün hayatını vakfetmiş olan Büyük Reisicümhuru itimatla ve muhabbetle takip etmesinde arasınlar (sürekli ve şiddetli alkışlar).

 

BMM’de Türk Harfleri Kanununun  Görüşülmesi Sırasında Yapılan Konuşma

İ.P.S.İ.N.; sf. 214-216 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt. I, sf. 289-290 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 98-100 … 01.11.1928

Türk harfleri kanun lâyihası mevzuu üzerinde söyleyeceklerim açık ve kısadır. Büyük Reisicümhur Hazretlerinin işaret buyurdukları gibi, Türk harflerile Büyük Türk Milleti yeni bir nur âlemine girecektir. Biz buna samimiyetle ve vicdanî itimatla inanıyoruz. (Alkışlar)

Teşebbüs, esasen milleti cehaletten kurtarmak teşebbüsüdür. Tecrübelerinizle memleketin her tarafından yakından gördünüz ki Türk alfabesile bu milletin okuma, yazma mücadelesine girmesi her tarafta büyük bir açılma, büyük bir kolaylık vermiştir.

Bu günkü neslin ve büyük müteceddit mebusların aldığı tedbirleri ve gördüğü işleri istikbalde yazmak için hazırlanan münevverlerin bir noktaya bilhassa nazarı dikkatlerini celbetmek isterim: Hiçbir kanun lâyihası müzakere olunduğu anda, cidden tatbik olunacağına ve böyle büyük neticeler vereceğine bu kadar yakın bir emniyet vermemiştir. Yani hiçbir kanunun müzakeresi anında, memlekette candan kabul olunacağına, cidden tatbik edileceğine, vâsi ve feyizli neticeler vereceğine bu anda daha ziyade kani olmak mümkün değildir. Sebebi vazıhtır. Çünkü böyle bir milletin hayatına, fikrî ve manevî yaşayışına tesir edecek olan esaslı ıslah, bütün millet içinde, her köşede esaslı olarak işlenmedikçe, teşebbüs edilmek çok cesaret ister. Teşebbüslerinizle memleketin her tarafında ne kadar esaslı bir ihtiyaca temas ettiğinizi açık olarak gördünüz.

Arkadaşlarım; Bu harfler için millette gördüğünüz tehalük ve hüsnü kabul başlıca şu noktayı izah eder ki, o da milletin bir an evvel okuyup yazmak, cehaletten sıyırılmak için taşıdığı arzu derin, geniş ve samimidir. Demek millet, hepimiz böyle bir anahtara çoktanberi muntazırdık. İkincisi kolaydır. Kolaylık hiç ummadığımız muhitlerde, nasıl telâkki edileceğini tahmin edemiyeceğimiz yerlerde, uğraşmak istemeyen vatandaşlarımızda, ilk iki, üç harfın ve bir iki saatlık uğraşmanın verdiği teşvik ile öğrenmek ümit ve kanaatını birden vermesindedir.

Arkadaşlarım; Bu kolaylıktan hakkile istifade etmek ve bu neticeleri birkaç sene içinde güzel görülür bir hale getirmek için hükûmet ciddî mesai sarfedecektir. Hükûmet, bütün memlekette millet mektepleri halinde, işinde tarlasında fabrikasında çalışan vatandaşların ayaklarının ucuna getirilen, kolaylıkla öğretecek muallimlerle, kolay tedarik olunacak vesaitle bu yeni alfabeden tamamile istifade etmeleri için, bütün mesaisini sarfedecektir. (alkışlar) Bu mücadeleyi muvaffakiyetle neticelendirmek için, vazife munhasıran, hakikaten kendilerile iftihar ettiğimiz muallimlerin değildir. Memurlarımız ve bu memleketin bütün münevver evlâtları, bu sene, gelecek sene ve birkaç sene zarfında bu alfabe ile vatandaşların tamamen okuyup yazması için ellerinden geleni ifa edeceklerdir. Kanun lâyihası esas itibarile, umumî hayatı yeni alfabe ile yazı devrine suhuletle nakletmek için işe göre muhtelif devirleri göstermektedir. Biz bu devirleri ihtiyaca tamamen tetabuk edecek kadar dikkatli intihap etmeğe çalıştık. Yakın bir zamanda umumî hayat ve muamelât yeni yazı ile cereyan etmeğe başlayacaktır. Tâbii bu gün elimizde kullanmakta bulunduğumuz bir çok matbu vesikalar vardır ki, vesikaların değiştirilmesine kadar, faaliyet şubesinin cinsine göre muhtelif müddetler konulmuştur. Buna da zaruret vardır.

Bu kanun lâyihası ile Türk milletinin fikrî hayatına yeni bir devir açıyoruz.

Bir sözü tekrar ederek maruzatıma nihayet vermek isterim. O da tedbirin hayırlı ve faydalı olduğuna cidden ve samimen inanışımızdır. Büyük işlerde samimî inanmak, o işin muvaffakiyetle neticelenmesi için muhtaç olunan başlıca kuvvettir. Bu kuvvet o kadar mühimdir ki, bunun karşısında yenilmiyecek zorluk ve aşılmıyacak tümsek yoktur. (sürekli ve şiddetli alkışlar)

 

BMM’de Türk Harfleri ve İlk Öğretim Hakkındaki Konuşmadan

İ.İ.M.A.D.; sf. 9 ve İ.P.S.İ.N.; sf. 217-218 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt: I, sf. 291 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 100 … 08.11.1928

Türk harflerinin bütün vatandaşlara kapılarının önünde ve işlerinin başında öğretilebilmesi için daha bu sene içinde Millet Mektepleri teşkilâtı yapacağız. Bu teşkilât şehir ve köy, bütün yurdu kaplıyacak, vatandaşların işlerinin, maişetlerinin en müsait devirlerinde ve yanlarında ya iki aylık ya dört aylık kurslar açılacak, şehirde ve köyde mekteplere, muayyen içtima mahallerine gelmeğe vakitleri müsait olmıyan vatandaşlar için seyyar muallim teşkilâtı yapılacak; Devletin en büyüğünden en küçüğüne kadar bütün memurları millet mektepleri teşkilâtında ihtiyaca göre çalışacaklar. Reisicümhur Hazretleri Millet mektepleri teşkilâtının Umumî Reisliğini ve Başmuallimliğini kabul buyurmuşlardır (şiddetli alkışlar). Bu teşkilât ile bir senede, vatandaşın maişet hayatındaki düzeni hiç sarsmaksızın geçkin yaşlarda birkaç yüz bin nüfusu okutabileceğimizi hesap ediyoruz.

İlk tahsili fiilen umumî bir hale getirmek meselesini enine boyuna ve çok özen ile tetkik ettik. Bugünkü usul ile ilk tahsil varabileceği hedeflere varmış gibidir. İdarei hususiyelerin yerli varidat ile yerli ilk mekteplerle uğraşması tarzında şimdiye kadar takip edilen usulün bugünkü vaziyeti şudur: Varidatı müsait olan yerler ilk ihtiyaç haricinde geniş sarfiyata temayül edecek hale gelmişler, varidatı müsait olmıyan yerler tavakkuf ihtimali karşısında kalmışlardır.

Halbuki bu memleketin ilk tahsile umumî ve hususî idarelerden tahsis ettiği varidat ki 20 milyonu geçecek kadardır. Bir elden, yani Büyük Millet Meclisinin Maarif Vekâletinden sarfolunarak bütün memlekette bir plâna göre mütevazı, fakat sıhhî, temiz, ihtiyaca kâfi binalarla ilk tahsili bütün vatanda fiilen umumî kılmak mümkün olacaktır. Tetkikatımız seneler sürdü. Vâsıl olduğumuz kanaat budur.

 

Millet Mektepleri Muallimlerine Maarif Vekili* Sıfatıyla Gönderilen Tamim

HMG, 01.02.1929

Aziz Arkadaş,

Büyük halâskâr Gazi Reisicümhur hazretlerinin Baş muallimliği altında millet mekteplerinde mukaddes ve tarihî vazifene başladığın gün cehalete karşı feveran eden milletinin en samimi hisleriyle karşılaşmış oldun.

Şimdi onu daha pek yakından görüyor ve ruhu üzerinde, doğrudan doğruya, müessir olacak bir mevkide bulunuyorsun.

Ben de senin bu mutena vaziyetinden istifade ederek ufak bir hasbıhal yapmak lüzumunu hissettim.

1 – Sana millet mekteplerinde istifade edilmek üzre “Türk harflerinin usulü tedrisi” risalesi göndermiştim. Bu küçük risaleyi dikkatle okur ve itinayla tatbik edersin.

2 – Şuna çok dikkat etmelisin ki millet mekteplerine devam eden taleben diğer sınıf talebesiyle kabili mukayese değildir. Hayatta yaşamış, tecrübe görmüş, dimağı ona göre teşekkül etmiş kâmil insanlardır. Binaenaleyh bunlara karşı muameleni rıfk ve mülâyemetle yapmalı ve derslerini onların alâkalarını her an tezyit edecek cazibeli bir şekilde vermelisin.

3 – Vazifenin yalnız harf öğretmek ve okutmaktan ibaret olduğunu zannetmekle hata işlemiş olursun. Mazinin bin bir ihmali yüzünden bakımsız ve örneksiz kalmış olan bu vatandaşlarına ayni zamanda muaşeret kaideleriyle yaşamayı, pejmürde elbise içinde bile temiz olmanın mümkün bulunduğunu anlatacaksın. Derslerinin hararetini ve kalabalığını muhafaza için elinden gelecek mesaiyi ihmal etmezsin. O şekilde ki bir talebenin eksilmesi senin için bir nefis izzeti mes’elesi olmalıdır.

4 – Giriştiğimiz bu cehalet mücadelesinde, bittabi, dâvamızın en sarsılmaz delili, okuma yazma bilmenin faideleri, muhassenatıdır. Sen de bu bahis üzerinde sık sık durur ve onlara okuma yazma, öğrenmiş kimselerin hayatta mazhar oldukları muvaffakiyetlerden ve ettikleri kârlardan bahsedersin.

Şerefli mesaide muvaffakiyetler temenni ederim aziz arkadaşım.

Maarif Vekili

İsmet

 

Maarif Vekili Mustafa Necati’nin Ölümü Dolayısıyla Mezarının Başında Yapılan Konuşmadan

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 100-101 … 01.01.1929

Cümhuriyet evlâtlarının vazifeleri, bu vatanın, cihan va-tanı içinde, passız bir çelik, medeniyetin umranı ve nimetleriyle bezenmiş bir bahçe, ilmin fennin, kültürün yüksek mazhariyetlerine ermiş vatandaşlar yuvası olması için çalışmak, uğraşmak, mücadele etmektir. Bu yolda hiç bir müşkül tanımıyoruz. Bu uğurda hiçbir emeği, hiçbir hayatı, hatta baharına doymadan sönse, gene çok görmiyoruz. Bilhassa milleti cehaletten kurtarmak, Türk harfleriyle yeni bir nur ve kültür hayatına girmek azim ve kararında samimiyetimiz, ısrarımız ve sarplığımız sarsılmaz bir haldedir.

İnkılâpçıların ölürken kalanlardan ve yeni yetenlerden bir tek dileği vardır: Cansız bileklerinde sallanan vazife bayrağının kavranıp daha yüksekte dalgalandırılmasıdır.

Necati, aziz Necati dileğin yerine getirilecektir.

 

Maarif Vekaletine Atanması Dolayısıyla Yayınladığı Tamim

HMG, 08.01.1929

Maarif Vekâletini deruhte ettim ve Vekâlet işlerini görmeğe başladım. Bu zamanda Maarif işleri millet mes’elelerinin en önündedir. Bu kadar ehemmiyet kazanan işlerde muvaffakiyet için maarif âilesi mensuplarının vazifeseververliğine, çalışkanlığına, yardımına güvenirim.

 

Türk Söz Kitabını Hazırlamak için Toplanan Heyete Yapılan Konuşma*

İ.P.S.İ.N: sf.231-233 … 18.02.1929

Ünlü Efendiler;

Türkçemizin söz kitabı bizim çok yüzlükten beri sezdiğimiz bir eksiktir. En nihayet bu eksik de tamamlanmak için Cümhuriyet yaşayışına kavuşmayı beklemiştir.

Acı ile anmalıyız ki, şimdiye kadar dilimiz, sınırları açık bir yurt [olarak] kalmıştır. Bu yurdun içine girmek suçsuz bir dalış idi. Daha fena ve acıklı olan vatan çocuklarının bu dalmayı kendilerinin arayıp özlemesidir. Bir dilin sınırı sözkitabı ile çevrilip çerçi[e]velenir. Yüce toplanmanız dilimizin sınırını çizmek, onu zorlanmaktan korumak için kurulmuştur.

Toplanmamızın söyleşmesine başlamadan evvel size, öz olarak, istelerimizin ana çizgilerini saymak isterim.

Türkçenin söz kitabı medenî bir milletin umumî yaşayışındaki bütün sözleri derlemekle kalmayacaktır. Asıl değimli olan nokta, ekim yaşayışının bütün istelerini düzletip doyurmasıdır. Bunun içindir ki dil derneğimizin tutumu, pek doğru ve vuruşlu olarak, büyük bir erişkin dilin büyük bir söz kitabındaki bütün sözleri, diyelim ki, bütün anlatışları Türkçeye geçirmek tutamını bulmağa yönelmiştir.

Bununla biz iki işlemeyi birden sağlamış oluyoruz. Birincileyin daha ilk kurumda dilimizi engin bir düze genişletmiş, ikincileyin medenî bütün anlatışlara tam denk gelecek sözleri dilimizde durgulamış olacağız. Daima aynı anlatışa karşılık olacak sözler, ilk önden bize alışılmamış bir işleti verse de, pek az zaman sonra, tadımıza uygun, hele durgulu olması ile, yerinden oynamaz birer yüz alacaklardır.

Sözkitabı birleştirmesinde dil derneği, ıstılah dediğimiz ayırım sözlerini çeşit gideklerin işedinenleri yardımı ile varlamağı hem saygılı, hem yakışık alır bir gidiş saydı. Düşünüşün vuruşlu olduğuna sarsı gösterilemez. Her yüce bilginin işedinenleri kendi gideklerinin dileklerini dışardakilerden daha eyi sezebilirler, hele onların, bilgi benliklerinin ince duyguları, hem anlatışa hem söyleyişe, tatlı gelen, uyguyu daha eyi seçebilirler.

Biz işedinenlerimizin öğretme yorgularını, kendi öz yaşayışlarının ve devlet düzenindeki duraklarının gereklerini tartabiliriz. Fakat dernekte çalışan her arkadaş aynı bulunumdadır. Dilimizin varlığını korumak sevgisi: işte yalnız bu işletidir ki, sinirlerimize güç, çalışmamıza zevk verecektir.

Efendiler;

Bundan sonra sizin bakışınızı pek değimli olan öbür noktaya çelmek isterim. Sözkitabının varlanması nihayet bir yılda bitirilmek gerektir. Bu gerek üzerinde ne kadar kalınsam azdır. Türk dilinin sözlerine şimdiye kadar alışılandan başka biçimde yüz verirken, eğer anlatışları bir an evvel doğrulamazsak dilimiz çok tehlikelere açık bırakılmış olacaktır. Yazılışı Türk harflerine uymayan bir çok sözleri bırakmak eziminde kalan isteli, kendi ekimine ve tadına göre, söz bulmağa ve yaratmağa hak kazanmış oluyor. Bu bulunumun sürekliliği az zamanda dilimizi, eskisinden başka yönlerden, ayrıca dalış ve kaplayışa açık bırakılmış olacaktır. Eski şark sözlerinin kaplayışından kurtulmadan yeni garp sözlerinin düşüncesiz ve ölçüsüz dalışına uğrayacağız. Bununla Türk dili Türk ekimlerinin çevresinde, yabancı ağlar içinde boğulmuş, ötürüsü ile kısır kalmış, tohum beneklerine dönecektir. Bu yayışlarımla sakınılacak köşelere işaret koyduktan başka, kitabımıza çabuk varlık verilmesindeki değimi kabarıntı ile göstermiş oluyorum.

Şimdi yüksek toplanmanın söyleşmesini açacağım. Bir yıl içinde sözkitabımızı her halde varlayacak ölçüleri ve tutumları bulmak başlıca isteğimiz olacaktır.

 

Çocuk Sevgisi” (Makale*)

İ.İ.M.A.D.; sf. 12 … 10.03.1929

İçinde bulunduğumuz çağda çocuk sevgisi tabiîden büsbütün başka bir mahiyeti haizdir. Bugünkü insan cemiyetinde çocuk sevgisi, anlayışın ve medeniyetin bir kuvvetli ihtiyacı haline gelmiştir.

Ailede çocuk, hayatları biribirine ilgiliyen en sağlam dikiştir. Aile hayatının güçlüklerini kolaylaştıran, geçim sıkıntılarını katlanarak geçiştiren, gürültüler ve fırtınalar ortasında kuş sesinin zevki ile sinirleri yatıştıran çocuktur. Çocuk çiçeklerin en güzeli, en ziyade ruh okşıyanıdır. İnsan ağacının çiçeği, aile hududunu aşan, cemiyetin bir varıdır. Bence insan oğlunu ot olsun, hayvan olsun, herhangi bir canlıdan ayırt eden ondaki gelecek kaygusudur. İnsanların övündükleri bütün güzel, büyük ve ölmez eserler, hep yarına, uzak geleceklere inanan, binlerce yıl ötelere yüreklerinde saygı sızlıyan adamların verimidir. Bir cemiyette geleceğe inanın başlıca işareti ise çocuk sevgisidir. Bir içtimaî heyette herhangi bir çocuk, hemşerilerden sevgi, bakım, koruma ve neşesine yardım görürse, o heyette hayatın tadı o kadar artar, o heyette emniyet, biribirine dayanma duygusu o kadar köklenir. Vatan yurdunda çocuk alâkasının derecesini çocuklar neşeleri, şen olmaları ile kendileri gösterirler. Yaşlının olduğundan başka türlü görünmek marifetine insan çiçeği kendini asla düşürmemiştir. Onun için çocukları şen, gürbüz ve pervasız olan yerlerde cemiyetin onlarla temelli alâkası şüphe götürmez bir gerçektir. Ne mutlu anlayışı ve duygusu böyle olan cemiyetlere!

Sanıyorum ki, çocuk haftasının, hepimiz için ne kadar değerli bayram olduğunu söylemiş oluyorum. Bu haftada en zevkli işimiz çocuklarımızın hoşuna gitmek için elimizden geleni yapmaktır. Çocuk haftasında vatanın havası çocuğun kuş sesile çınlamalı!

 

Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşma

İ.İ.M.D.; sf. 13-17 ve İ.P.S.İ.N. ;sf. 245-251 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 101-104 … 08.07.1929

Değimli Hanımlar, Değimli Efendiler;

Hukukta yüksek tahsillerini bitiren efendilerin bugün diplomalarını kendilerine vermekle bahtiyarım. Hukuk tahsilini bitiren efendilerin hissettikleri bahtiyarlığı, hepimiz, bu hayatı geçirdiğimiz için anlıyacak vaziyetteyiz.

Efendilerim; kendilerine bahtiyarlık hissettirecek sebepler içinde bence en mühimmi çok seneler süren tahsil hayatında hiç kimseye minneti olmadan, yalnız kendi gayretinin, kendi çalışmasının, kendi öğrenmesinin semeresi ve neticesi olarak bir şahadetnameyi ve hücceti ele almış olmalarıdır (alkışlar). Haklı alınan bir imtihan neticesi, hayatta birçok muvaffakıyetler için pürüzsüz, temiz, insanı hiçbir küçük hisse düşürmiyen başlı başına bir abidedir. Bu noktada israr edişimin sebebi vardır; çünkü bunun tahsil hayatında aksi telâkkisine de o kadar husumetim vardır. Yani tahsil hayatında liyakatsiz ve istihkaksız alınan her numarayı ve geçirilen her kademeyi alanlar için leke, verenler için bir fenalık telâkki ederim. Bir vesile ile daha bu mektepte demiştim ki muhterem hocalarınız size öğretirken ve tedrisleri neticesi sizden isterken sert, çetin olsunlar? Bu gün öyle oldukları için diploma alan efendilerin hayata girişlerinde kendileri, aileleri ve mensup oldukları cemiyet ve memleketimiz için bir istinat ve selâmet noktası görüyoruz. Bir cemiyette her türlü suistimal vaki olabilir. Ve her biri ayrı ayrı zararlıdır, çekinilmeğe değer. Fakat suiistimallerin en fenası, hayata yeni atılan talebeye haksız olarak vaziyet ve not vermektir.

En çok nefret ettiğim suiistimal, talebeleri haksız sınıf geçirmek için haksız olarak yanlış numara vermektir (alkışlar). Bu söylediklerimi bu vatanda okuyanlar ve okutanlar dikkatle işiteceklerdir. Sebep ne olursa olsun haksız ve fena numara veren adama, bir cemiyette en büyük fenalığı yapmağa el atmış bir adam gözü ile bakmak lâzımdır. Fena talebe yetiştirmek o talebeye istihkaksız olarak numara vermektir. Hayata yeni başlıyan bir genç, müşkülâta uğradıkça kendi kabiliyetinin ve istidadının tahammül ettiği yolu behemehal bulur. Bunu ona gösterecek olan, ona numarayı verenlerin istikamet ve dürüstlüğüdür. Eğer bazan fena not veren hocalar bulunursa bunlar tıpkı hasta bir çocuğa, çocuğun arzu etmediği ilâcı veren doktor vaziyetindedir (sürekli alkışlar). Fena yetişmiş adam ailesi için zararlıdır. Çünkü onun tuttuğu yanlış istikamet çekilmez, dayanılmaz bir yük olacaktır. Efendiler, elinde yanlış bir şahadetname ile cemiyete çıkan adamın, memlekete zararı sizin tasavvur edebileceğinizden çok fazladır.

Bir cemiyette en muzır adam ehliyetsiz olduğu halde salâhiyet sahibi olandır (alkışlar). Ehliyetsiz ve salâhiyet sahibi adam tahsil zamanında islah olunmazsa, hayatın cereyanı esnasında güç islah olunur. Bu adam bütün hayatında ilmin, liyakatin ve çalışkanlığın düşmanı olacaktır. Söyliyerek ve söylemiyerek… Onun için efendiler, diploma alırken, geçirdiğiniz uzun tahsil hayatında hakkınız olarak aldığınız numaraları bugün büyük bir muzafferiyetin verdiği mefharet gibi, elinizde bir hüccet olarak tutabilirsiniz. Onlarla iftihar edebilirsiniz, sizin iftiharınız bizim iftiharımızdır (alkışlar).

Bundan sonra hayata gireceksiniz. Hayatta muvaffakıyet için hatırıma gelen bir iki sırrı size söylemek isterim; bunlar belki her gün gördüğünüz ve işittiğiniz şeylerdir. Bir defa da ben söylemiş olayım. Bir defa size vazifeseverlik tavsiye ederim. Vazifeseverlik, ilk andan itibaren kanaat ve tahammül yükler. Vazifeseverlik, ilk anda teveccüh eden vazifeyi, sevmek demektir. Sevmek, buradan başlar. Geniş bir vatanda cemiyetin bin bir ihtiyaçları içinde her birinize düşecek vazifeler, esasında, ruhundan sarfınazar, manzarası ve hattâ hayata olan tesiri itibarile asla bir olmıyacaktır. Size teveccüh edecek herhangi bir vazifenin kutsiyeti vardır. Vazife asla hor görülmez ve asla hor görmeyiniz. Bunda ısrar edişimin sebebi vardır. Çünkü insan mektepten çıkarken artık öğrenilecek bir şey kalmamış ve her hususta hayatta herkesle müsavi olmuş hissini kendi nefsinde duyacaktır ve biz de duymuşuzdur. Sizin de duymanızı gayet tabiî görürüm. Sonra türlü hayal yapılabilir. Nefiste duyulan bütün bu hisler sevimlidir; nefse itimadı gösterir. Sonra cemiyette en yüksek vazifelere liyakat hissini kendisinde duymak; bunların hepsi güzel şeylerdir. Fakat tatbik âleminde, hayata hakikaten hayat gözü ile girdiğiniz zamanda ilk düşüneceğiniz şey: “Bu vazife bana teveccüh etmiştir. Bu vazifeyi ifa edeceğim..” demektir. Vazifeseverlik buradan başlar; ondan sonra muvaffakıyet ve sebat gelir. Hayatta muvaffakıyetin başı kanaatte ve tahammüldedir. Kanaatkâr olmak lâzımdır. Müşkülât karşısında tahammül etmek, dişini sıkmak lâzımdır. İnsan oğlunun kabiliyetinin derecesi ve hududu henüz keşfolunmamıştır. En büyük müşkülât ve ıstıraplar içinde kalıp çaresizlikler hissettiğiniz zaman bilmelisiniz ki biraz daha tahammül ettiğiniz takdirde zafer yüzünü size çevirecektir (alkışlar). Demek istiyorum ki hayat sizden muhtelif safhalarında yeni yükler, yeni vazifeler, yeni tahammüller istedikçe siz ona karşı kanaatinizle, vazifeseverliğinizle, bünyenizde ve seciyenizdeki sarsılmaz kudretle daima mukavemet ederek müşkülâtı yenmek azminde sebat etmelisiniz (alkışlar). Muvaffakıyetsizlik, muvaffakıyetsizlik bunların hepsi muvaffakıyet denilen neticeye varmak için atlanan kademelerden başka bir tesir yapmaz (alkışlar).

Size hayatınızda bir de liyakat hırsı tavsiye ederim. Yüksek tahsilinizi bitirdikten sonra bu tahsilinizi bitirmiş olmak zevki ile beraber içinizde bir sual ve ihtarı daima bulacaksınız. O da, yüksek ilme varmak için şimdiye kadar elde ettiğimiz ancak bir anahtardan ibarettir. Serbest hayatınızda olsun, resmî hayatınızda olsun kabiliyetinizi arttırmak, ilminizi arttırmak için göstereceğiniz gayret, girdiğiniz meslekte en yüksek bir dereceye varmak için göstereceğiniz histir ki herhangi bir cemiyeti en yüksek cemiyetler sırasına çıkaracak tılsım meyanındadır. Liyakat hırsı ilk andan itibaren tecrübenin ehemmiyetini gösterecektir. Saygı ile, dikkatle hayata baktığınız zaman sizden evvel yetişmiş olanların da sizden birgün ileride olduğunu derhal farkedeceksiniz. Bu size meslekdaşlarınız arasında, hayatta sizinle ayni meslekte bulunan diğer arkadaşlarınız arasında bilenlerin, görmüş olanların, görgülü olanların manen aldıkları yüksek mevkii gösterecek ve onların kazandıkları da sizin istifadenize yol açacaktır. Bazı yerlerde gördüğünüz tereddi ve hastalığa asla itibar etmeyiniz. Bu tereddi tecrübelerin, çalışanların, yapanların herhangi bir suretle sizden evvel işte bulunanların vaziyetlerini, bilgilerini ve tecrübelerini derhal istihfaf etmektedir. Bu zihniyette yetişen tembel olur; bütün hayatı ademi mufakkıyetle geçer ve ömrü mutlaka kaldırım üzerinde biter (alkışlar). Hayatta sonra gelenin evvel gelenden geri kalması gibi bir kaide yoktur. Bilâkis sonra gelenler evvelkilerini mutlaka geçecektir, mutlaka geçmelidir. Yalnız ilk andan itibaren sizden evvel hayata karışmış olanların tecrübelerini saygı ile görürseniz, onlardan olgun olan özleri alırsınız. Zaten liyakatinizi teslim ettirdiğiniz zaman herkes size derece derece, kademe kademe yol açar ve lâyık olduğunuz yere gidersiniz. Amma varacağınız derece liyakatle alınır; zorla sun’î olarak asla elde edilemez. Bunu daima hatırınızda bulundurunuz. Bunun tılsımı hayatta liyakat hırsı ve tecrübeye, görgüye ve alelıtlak sizden evvel gelenlere saygı ile ve onlardan bir şey öğrenmek hevesile temas etmektir. Size bir de bütün bu söylediklerimden belki daha mühim olmak üzere seciye, istikamet tavsiye ederim. Arkadaşlar, hayatta en büyük muvaffakıyetlerle en fena girdaplar bazan yarım açık bir kapı bulur; asla seciye ve istikametten dönmeyiniz. Hazırlanmış koskoca bir ömür geçerken yarı açık kapılara bir defa gözünüz kayarsa orada gördüğünüz açık bir ufuk değil, umku bulunmıyan girdaplardır. Bilhassa sizin mesleğinizde ilimsiz hiçbir şey olmaz. Fakat ilimle de, eğer seciye sağlam değilse, bir netice kazanılmaz; korkulur ki ilim zararlı olmasın; Türk milletinin fıtrî istidadı gibi esaslı vasıflar Türk milletine, hâkim olmak hassasını bilhassa verir.

Siz ona istinat ederek artık yolunuzda ilerler, mesleğinizin en yüksek kademelerine çıkarsınız. Ve memleketinize en esaslı hizmeti yaparsınız. Mesleğiniz, hakikaten memlekete büyük hizmetler ifa etmeğe istidadı olan bir hayat yoludur. Hâkim ve hukukcu olacaksınız. Bilirsiniz ki efendiler, bu memleketin belki birkaç asırdanberi uğradığı fena vaziyetlerin belki en başında cemiyetin nizamındaki ahenksizlik ve haksızlık vardır. Cemiyetin nizamında ahenk ve hakkı muhafaza edecek olan Hâkimdir. Siz elinize bu kadar kuvvetli bir hizmet vasıtası almış olarak hayata atılıyorsunuz. Halk idaresi olan Cümhuriyet, her türlü esaslarının ve mefkûrelerinin şuurla, kanaat ve muhabbetle müdafaasını Cümhuriyetin hukukçularından bekler. Siz buna muktedirsiniz ve bu iktidarın memleketin inkişafında olan feyizli hizmetlerini gelecek nesiller daha iyi anlıyacaktır. Herhangi bir işe gireşecek adam haksızlıktan kendini masun addetmezse hayatta hiçbir çalışmanın hedefi kalmaz. Anlıyorsunuz ya efendiler, hâkim sıfatile cemiyet içinde hakkı lâyık olana tevcih etmek vazifesi efradı, aileleri olduğu kadar bütün cemiyeti huzur içinde çalışmağa sevkedecek olan başlı başına âmildir. Büyük Gazi bu müesseseyi hiçbir teşebbüsünde kendisine gelmemiş olan bir zevkle açtığını söylemiştir. Bu sözleri söyliyen büyük insanın muvaffakıyetlerinin sayısız olduğunu bilirsiniz. Bu sayısız muvaffakıyetlerin bir teki, herhangi bir teki güzide bir adamın bütün ömrünü doldurmağa kâfidir (sürekli alkışlar).

Bununla beraber bu müesseseyi açmakta gösterdiği, bilhassa gösterdiği alâka Cümhuriyetin muasır hukuka ve onun yüksek mütehassıslarına verdiği ehemmiyeti canlandırmak içindir (alkışlar).

Evvelâ şunu da söylemek isterim ki; muasır hukuk ve muasır hukukçu, hakkı ve doğruyu, hak ve doğru olduğu için ve yerine veren müessesedir ve adamdır. Efendiler, yüksek ilminizi, yüksek tahsilinizi hiçbir zaman haksızı haklı yapmak için icabında kullanılır bir hile vasıtası asla zannetmeyiniz (alkışlar). Size bugün söyliyecek fazla bir şeyim yoktur. Hayatta size muvaffakıyetler dilerim. Türk Cümhuriyeti hukuk ailesine girmekle yüksek mazhariyet ve yüksek mesuliyet deruhte ediyorsunuz; faziletin yüksek ilhamları hayatta size rehber olsun (sürekli alkışlar).

 

BMM’de Yapılan Konuşmada Eğitim Siyasetiyle İlgili Söyledikleri

İ.İ.M.A.D.; sf. 18 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 105 … 02.10.1930

Maarif siyasetimizde, meslekî tahsil ve ihtısas, az masrafla çok netice arayan amelî bir mahiyet, mekteplerimizi her türlü menfî tesirattan münezzeh, ahlâk ve intizam cephelerini bilhassa ehemmiyetli tutan bir zihniyet ve yeni bir kuvvetle devam edeceğiz (alkışlar).

 

BMM’de Hükümet Programı Üzerine Konuşmada Eğitim ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.;sf. 105 ve İ.İ.TBMM.K. I.Cilt, sf. 345 … 09.05.1931

Maarifte, gayelerimizin temini için az masrafla çok okutabilmek usullerinin tatbikında bilhassa mesai sarfetmek kararındayız.

 

CHF III. Kurultayında Eğitim ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D,  sf. 106 … 09.05.1931

Muhterem Efendiler,

Maarifte geçen devrenin en mühim hâdisesi Türk harflerinin kabul ve tatbikıdır. Türk harflerinin resmî ve umumî hayatta tatbikı iki sene sürdü. Mekteplerde bu ıslahın icab ettirdiği tadilât süratle tahakkuk ettirildi. Bütün devlet devairinde, matbuatta ve vatandaşlara açılan umumî kurslarda ve mekteplerde Türk yazısı tamim ve talim olundu. Şimdi basit bir iş zannolunan bu hâdise tarihimizin büyük hâdiselerinden ve başlıca dönüm noktalarından biri olarak ebediyen zikrolunacaktır.

Türk dilinin müstakil hüviyeti ile mükemmel ve medenî bir gayeye erişmesi için esaslı mesai de geçen devrede başlamıştır.

1927 programının tatbikına ciddiyetle devam ettik. Ancak ihtiyaç o kadar çok ve milletimizin irfana rağbeti o kadar artmıştır ki daha uzun zamanlar elimizdeki vesait ve bizim bütün gayretimiz taleplere kâfi gelmiyecektir. Bizim bütün mesaimiz âtide de maarifte yeni vesait bulmağa ve bilhassa tasarrufkârane usullerle eldeki vesaitten âzami netayiç istihsaline matuf olacaktır.

 

Gaziantep Halkevi’nde Yapılan Konuşmadan

age, sf. 106 … 26.09.1932

Arkadaşlar, güzel sanatlara da ehemmiyet vermelisiniz. Bir insan cemiyetinin insanlık esvafı, ki bunun içinde kudret ve enerji bilhassa dâhildir, güzel sanatların tesirinden gıda alırlar. Halkevleri güzel sanatlar, ilim ve kültür faaliyeti, içtimaî meseleler ve Fırkamızın siyasi umdelerini her muhitte anlatmak için kurulmuşturlar. Temenni ederim ki, Gaziantep Halkevinin güzel sanatlardaki kudreti de bütün memlekette çınlasın.

 

Ankara Hukuk Mektebi Diploma Töreninde Yapılan Konuşmadan

İ.İ.M.A.D.; sf. 19 ve İ.P.S.İ.N. sf. 424-425 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 106-107 … 20.11.1932 

Bu nesil ve gelecek nesiller daha çok seneler çalışacaklardır. Çektiğimiz sıkıntı açık manasile parasızlık değildir; çektiğimiz sıkıntı bilgi sıkıntısıdır (bravo sesleri, alkışlar). Asıl çektiğimiz sıkıntı buradadır. Bilen, anlıyan ve sonra ihtısas ile tatbik eden adamların elinde vesait ve para her gün mütemadiyen artar. Biz bunu millî hayatın inkişafında her sene, aşikâr bir surette görüyoruz. Büyük iktısadî ve malî işlerde bilgimiz ve anlayışımız, ilerledikçe elimizde bulunan vesaitin de geliri o kadar artmaktadır. Bizim inkişafımızı makul ve selim hislerle takip edebilenler için Türkiyede çalışmak hevesi de artmaktadır. Hulâsa millî hayatta her şeyden evvel bilgi lâzımdır. Fakülte Reisi Beyefendinin bu müessesede çalışan talebenin iyi çalışması, iyi öğrenmesi ve yetişkin olarak çıkmaları için müessesenin çok emek sarfettiğine dair olan teminatı beni, çok müteselli ve mutmain etti. Ben mekteplerimizde ve alelûmum bilgi müesseselerimizde yetişen arkadaşların iyi yetişmeleri lüzumunu anlatmak için mübalâğalı talepler yapmışımdır. Gene bu Fakültede diğer bir vesile ile söylediğimi söz sırası geldiği için, tekrar söyliyeyim. İlim müesseselerimizin hakikî ilim müessesesi olması hocalarımızın muktedir ve talebenin çalışkan, hayatında bilgisini mütemadiyen arttırmağa azimli, işte bu zihniyette yetişmeleri ile, bu memleketin hali ve âtisi için en büyük servet ve en büyük kuvvet, temin edilmiş olur (şiddetli alkışlar).

Arkadaşlar; ilimde eksik adamların toplanması tamam adamlar veremez. Bin yarım ve bin cahil bir yarımdan daha faydalı olamaz, fakat daha zararlı olur. Bin yarım adam bir tam adam değildir (alkışlar). İlim müesseselerinden çıkanlar daima iyi yetişmelidirler. Siyasette ve idarede en muzır şey, milletler ve cemiyetler için telâfisi en zor olan felâket, yarım bilgili adamların salâhiyet sahibi olmasıdır (şiddetli alkışlar). 

 

Halkevlerinin Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Söylevden

İ.İ.S.İ.N; sf. 467-468 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 111 … 19.02.1933

Halkevlerinde millî ve içtimaî hayatın temelleri terbiye suretinde, tedris suretinde, konuşma suretinde mütemadiyen kurulmalıdır. Bunu iltizam ediyoruz.

Cumhuriyet Halk Fırkasının; halkevleri vasıtasiyle memleket içinde takip ettiği kültür politikası; bu vasıta ile ilim ve fenni, güzel sanatları yaymak, bu memleketin siyaseti, iktisadiyatı hakkında en yeni, en doğru malûmatı ortaya dökmektir. (Alkışlar)

İlim ve fen noktai nazarından halkevleri, muhitlerinin okumuş, bilen, öğretmesini sevenlerin çalışması için, idealini müessir kılması için hazır bir vasıtadır.

Arkadaşlar;

Halkevlerinde güzel sanatlar için memleketin en derin alâkasını uyandırmayı ve güzel sanatlara olan muhabbeti milletin içinde her tabakaya, her vesile ile yayıp öğretmeyi maksatlarımızın başında sayıyoruz.

Cemiyetimiz ilim ve fenne istinat eden, güzel sanatlara meclûp olan, milliyetçi, ilerleyici bir cemiyettir. Böyle olmalıdır. (Alkışlar).

İlim ve fen kadar, güzel sanatları cemiyet içinde birinci itibar derecesinde göstermek, tatbik etmek halkevlerinin başlıca vazifelerinden biridir.

 

“İlerleme ve Yükselme Yolu” (Makale)*

ÜHM, Sayı dokuz, Cilt iki, Birinciteşrin (Ekim) 1933 ve İ.P.S.İ.N.; sf. 503-504 … 29.10.1933

Söylediğim yol, ülkü yoludur. Yeni Türkiyenin kurulması davasını üzerine almış olan yüksek alınlı, kendine güvenen nesil ancak ülkü yolundan muvaffakiyete erebilir. Ülkü yolunda gidenlerin sıfatları, çok çalışmak, bedence ve ahlâkça, kuvvetlerini, vatan hizmeti için artırmak, çok öğrenmek, bahusus her vesile ile öğretmek suretinde sayılabilir. Kötü menfaat kayıtlarından tertemiz olmak, her çeşit fedakârlığa azami derecede hazır bulunmak her ülkünün temel yapısıdır.

Evet; yeni Türkiyeyi dilediğimiz gibi kurmak, ancak ülkü yolunda yılmaz yolcular bulunmak ile kabil olacaktır.

Biz en çok bilgiye muhtacız: Siyasî bilgiye ve iktisadî bilgiye. Siyasî bilgi milletimizin varlık davalarını, milletler arasında kendi vaziyetimizi bize anlatacaktır. Sade fakat temelli ve sağlam siyasî bilgi sayesinde milletin birliği ve beraberliği tutulabilir. Dışarıdan ve içeriden her kıyafet ile gelecek süslü zehirlere karşı kendi doğru yolunu şaşırmaması ancak siyasî bilgiler ile kolaylaşır.

İçtimai ve bahusus iktisadi hayatımız için de asrın fenni bilgilerine kat’i ihtiyacımız vardır. Ülkü yolunun yorulmaz yolcuları, bütün milletin bilgisini her sahada mütemadiyen arttırmağı bir tek çıkar yol saymalıdırlar. Geniş ihtiyaçlar karşısında çok vasıtadan, bahusus bol paradan mahrum olmaktan çok vakıt üzülüyoruz. Fakat, hepimiz bilmeliyiz ki, asıl sıkıntıyı bilgisizlikten, bilmemezlikten çekiyoruz.

Millet içinde siyasî, içtimaî ve iktısadî bilgilerin bereketli bir kaynağı olan kural, Cumhuriyet Halk Fırkası ve onun Halkevleridir.

 

Yüksek Ziraat Enstitüsünü Açış Konuşması

HMG ve İVA, Dn: 01968 ve İ.İ.M.A.D.; sf. 22 …  30/31.10.1933

Şimdi Yüksek Ziraat Enstitüsünü resmen açıyorum. Türkiye Cümhuriyeti bu enstitüyü vücuda getirmek için senelerdenberi emek sarfetti. Bu enstitüyü; fakülteleriyle birlikte, memlekete ziraatte ve baytarlıkta, yüksek mühendisler yetiştirecek bir üniversite [olarak] tanıyoruz. Bu enstitü; memleketi gerek baytari sahada, gerek ziraat sahasında tetkik ve ıslah edecek tam manasiyle bir enstitü mecmuasıdır.

Efendiler! Enstitüyü hükümetin aynı zamanda daima emniyetle istişare edeceği büyük bir ziraat erkanı-harbiyesi* [olarak] tanıyoruz. Bütün ümit; bu enstitüde çalışacak ve yetişecek adamların**, en iyi öğrenmek ve memlekete hizmet etmek için sarsılmaz bir aşkla mücehhez olmalarındadır.

Bu, beklediğimiz bir ümit, bir temenni değil kendilerinin burada tahsil ederken yapmağa mecbur oldukları bir vaziyfedir. Bu vaziyfeyi iyfa etmek onlar için ne kadar büyük bir zevk olacaksa, bu vaziyfenin yapıldığını görmek de memleket için o kadar büyük bir teminat olacaktır. Burada yetişeceklerin bundan beş on sene sonra memleketin mukadderatı üzerinde fikirleriyle, bilgileriyle müessir olacak büyük mütehassıs olduklarını görmek; bütün çekilen emeklerin, zahmetlerin karşılığı olacaktır.

Yüksek Enstitünün büyük bayram gününde açılması manasındaki yüksekliği ve genişliği anlatmağa vesile oldu. Ankaranın bütün yüksek şahsiyetleri bu cemiyete şeref veriyorlar. Bütün beynelminel yüksek temsil heyetleri ve diplomatik heyetlerin burada hazır bulunmasından dolayı teşekkür ederiz. Bilhassa dost ve çok yüksek Sovyet Heyetinin huzuriyle açılması* bizim için bir memnuniyet ve şereftir.

Bu enstitüde hoca olarak çalışacaklara candan muvaffakiyet dilerim. Bu müessesede talebe olarak çalışacaklara şahsen gıpta ediyorum.** Şimdi enstitüyü dolaştığınız zaman müessesenin tertibatından ve kıymetinden zevk duyacağınıza eminim.

 

Ankara Hukuk Fakültesi Diploma Törenindeki Söylevden

İ.İ.M.A.D.; sf. 23 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 117-118 …. 11.11.1933

Şüphe yoktur ki fazla bilmiyenleri daha iyi bilen nesillere yetiştirmek için, belki de az gayretle yetişebilecekleri halde, bir sarfolunacak yere beş sarfediyoruz. Tam hakkını vererek bugün elimizde bulunan vasıtaların on misline muhtacız.

Görüyorsunuz ki muhtaç olduğumuz vasıtaların daha az bir miktarı elimizde iken onları da tasarrufla ve bilgi ile sarfetmekte müşkülât çekersek karşısında bulunduğumuz müşküller çoktur demektir.

Şimdi bu kadar müşkül şerait içinde, ilim müesseselerine daha iyi daha bilgili adamlar yetiştirmek için sarfolunan emeklerin bedelini almalıyız. Onun için arkadaşlar sizinle konuşurken bütün mekteplerimizde bulunan ve yeni kurulmakta olan müesseselerin bütün talebelerine temas ederek söylemiş oluyorum ki, bütün istikbal kendilerine açıktır ve kendilerini iyi yetiştirmek için her vasıtayı, Cumhuriyet, Büyük Millet Meclisi temin etmek için çalışıyor. Fakat kendileri, yahut hocaları kendilerine düşen vazifeyi bileceklerdir. Bütün bu sözlerimi bir nasihat, bir ihtar tarzında telâkki etmek mümkün olduğu gibi bilhassa kendilerine bir itimat [olarak] telâkki etmek daha doğru olur. “Alkışlar”

Çünkü arkadaşlar, memleket bu kadar çok vesaiti muayyen hedeflere sarfediyorsa, talebe ve hocaya teslim ediyorsa onun kadar semere alacaklarına yüreğinin içinde itimat ediyor demektir. Bunu size teslim etmek demek size emniyet etmek demektir. Size itimat edebilmek de kendimize ve ırkımıza itimat etmek demektir. “Sürekli alkışlar”

Onun için vazife isterken gösterdiğimiz fazla isteyiciliği mevzuun ehemmiyetine ve size itimadımızın büyüklüğüne atfetmelisiniz.

 

 

Halkevlerinin Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Radyo Söylevinden

AT, MUM, Sayı: 3, 1-28 Şubat 1934, sf. 17-21  ve İ.İ.M.A.D.; sf. 21-23 … 24.02.1934 

Arkadaşlar, halkevi yeni Türkiye hayatının başlı başına bir unsuru, başlı başına bir remzidir. Yeni nesil, açık havada spor meydanında, ve dam altında halkevinde toplanıyor. Ancak böyle bir nesildir ki beden kuvveti, ondan daha mühim olan fikir kuvveti ve iman kuvvetile yeni Türkiyenin istikbalini kuruyor.Yeni zamanın bütün sert dileklerine cavap vermeğe hazırlanıyor. Halkevleri, kurulan bütün medeniyetlerin üstüne geçmek iddiasında bulunan Türkiye Cümhuriyetinin hayatı için aziz bir toplantı yeri, bütün kabiliyetleri inkişaf ettiren bir mihrak sayılmalıdır. Halkevleri bizim kendi anlayışımıza göre, Türk vatandaşında Türk Cümhuriyetinde ahlâk, ilim ve anlayış mefhumlarının tatbik olunduğu, izah olunduğu, genişletildiği, kökleştirilip yerleştirildiği yerlerdir. (Şiddetli alkışlar)

(…) Arkadaşlarım, bu vesile ile müsbet ilimler üzerine verdiğimiz ehemmiyeti, tekrar bütün halkevlerinin dikkatleri önüne koymak isterim.Yetişen nesillere, gelecek nesillere müsbet ilimlerin sade ve yaratıcı, mahiyetini, bütün memleketin entellektüelleri, memurları, şurada ve burada, görmüş olanları her vesile ile anlatmalıdır.

Arkadaşlar, yeni nesiller bizim bu bulunduğumuz şartlardan çok daha muğlâk şeraitte yaşamak için hazırlanıyorlar. Fizik, elektirik, kimya ve bu gibi müsbet ilimlerin tatbikatını, bilenler –bütün  halkevlerinde toplananlara söyliyorum–  her vesile ile, ilmi seviyesi mahdut olanların bile kavrıyabilecekleri sade şekillerle anlatmağa çalışmalıdırlar. Halkevleri tekemmül ettikçe bir mektebin laboratuvarı gibi, sade vasıtaları toplıyarak, vatandaşlara müsbet ilimlerin tatbikatını göstermelidirler.

Arkadaşlar, bilinmiyen şeyler insanların iradesi üzerinde ürkütecek tesir yapar. Vatandaşların görgüleri ve bilgileri arttıkça cesaretleri, teşebbüs kuvvetleri ve içinde bulundukları şartlara ve istikbale emniyetleri artar. Onun için yeni memleketin kurulmasında, Büyük Gazi esaslı olarak büyük bir isabetle gösterdi ki müsbet ilimlerin memlekette yayılmasına, tatbik edilmesine herkes tarafından heves edilmesi lâzımdır. Halkevleri içtimaî mevzularda vatanı yükseltmek için sarfettikleri gayret kadar müsbet ilimleri vatana sade ve umumî şekillerile yaymak için hususî bir dikkat göstermelidirler. Güzel sanatlar halkevlerinin belli başlı iştigal ettiği esaslı bir mevzudur. Halkevleri vatanda güzel sanatlara muhabbeti, güzel sanatlardan vatandaşın terbiyesi için, vatandaşın azmının kuvvetlendirilmesi için nasıl istifade edileceğini telkin eden bir toplantı yeri olmalıdır.

Arkadaşlar, güzel sanatlar yalnız yüksek bir insan cemiyetinin temeli olan, ince ve güzel hisleri terbiye eden vasıta değildir. En sert iradeleri de yetiştirmeğe vasıta olan başlıca bir münebbih, başlıca bir yürütücüdür.

Çetin bir mücadele hayatında uğraşacak unsurların yüreklerinde kuvvet, neşe, hayat, azim bulmaları muvaffak olabilmeleri, mücadele edebilmeleri için hem başlangıç noktası, hem devam vasıtası ve hem de neticeye ermenin tesirli tılsımı güzel sanatlardır. Halkevleri, güzel sanatlarını yalnız kendi cemiyetlerine ruh veren vasıta değil, vatandaşları terbiye eden onları çalışmaya hırslandıran, onları vatanı güzelleştirmek ve çiçeklendirmek için daha çok iştiha ile techiz eden başlıca bir terbiye vasıtası saymalıdır. Burada, bütün halkevlerini güzel sanatları sevmeleri ve sevdirmeleri ve yaymaları için bir heyecan duymıya teşvik ediyorum. (Alkışlar)

 

Cumhuriyet Halk Fırkası Meclis Grubunda İlk Öğretim ve Cehaletle Mücadele ile İlgili Söylev

AT, MUM, Sayı: 4, 1-31 Mart 1934, sf. 15-21 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 121-125 … 14.03.1934

Muhterem arkadaşlar,

İlk mektep muallimlerinin maaşları bazı vilayetlerde muntazam verilmiyor şikâyetini bir iki senedenberi alıyoruz. Bu sene de gene bazı vilayetlerden ilk mektep muallimlerinin maaşları hazineden maaş alan memurlar gibi muntazam verilmediğini vakit vakit bize bildiriyorlar. Bu münasebetle meseleyi Fırka divanında tetkik ettik ve divan bu vesile ile ilk tahsil meselesinin muhtelif istikametlerine girdi. İlk tahsil meselesinin bu suretle bugünkü ihtiyaçları ve meselenin esasına taalluk eden eksikleri ve istikbali itibarile meselenin fırka grupunda hattâ efkârı umumiye önünde âleni olarak münakaşasını teklif ettik. Bu sebeple şimdi size günlük âcil meseleyi arzedeceğim. Ve ilk tahsil meselesi üzerinde görülen eksiklikleri söyliyeceğim. Fırka esas programında ilk tahsil meselesinin bütün vatanda esaslı olarak teminini belli başlı bir prensip saydığından bu prensipin nasıl tatbik olunduğunu göreceksiniz, daha iyi tatbik olunması için fırkanın gerek mecliste bulunan grupu, gerek memlekette bulunan bütün efradı meselenin esaslı halli için bütün gayretlerini birleştirmek vazifesi karşısında kalacaktır.

Evvelâ gün meselesini arzedeceğim. Bugün elimizde mevcut olan malûmata göre şikâyetler şunlardır: Bir vilâyette 4 aylık, iki vilâyette 3 aylık, 12 vilâyette 2 aylık ve 11 vilâyette 1 aylık ilk mektep muallimi maaşı birikmiştir. Bu suretle maaşları birikmiş olan vilâyetlerin adedi 26 oluyor. Bununla beraber gayet büyük bir rakam ve çok büyük bir adet birikmiş gibi bir tesir karşısında kalmamızla beraber meselenin bizleri ürkütecek kadar olmadığını şimdi arzedeceğim rakam gösterecektir. Son anda birikmiş olan maaşları kuruş olarak, müfredat olarak toplattırdık. En son malûmata göre takriben iki yüz altmış beş bin liralık bir borç birikmiş oluyor. Yani bu 26 vilayette biriken maaşların yekûnu bugün 265 bin liradır. Sene nihayetine kadar bu rakamın bu halde kalması veya takibat ile indirilmesi veya bir miktar artması mümkündür. Bu ilk mektep maaşlarının bu suretle birikmesi başlarken dedim ki bir iki senelik bir meseledir. Şu halde umumî varidatın azalması ile İdarei hususiye, başlıyan aynı derdin sirayeli tesiri altında sayılabilir: Yeni idarei hususiye bütçeleri 45–50 milyon liraya kadar nazari bir rakam içinde çalışırken üç dört sene içinde fiilen istihsal ettikleri, belki azami 30 milyona kadar düşmüştür. Tabii bu düşmenin tesiri idarei hususiyeye taallûk eden bütün vazifelerde tesirini göstermek lâzımdır. Mâlumunuzdur ki ilk mektep bütçesinin temini idarei hususiyelere ait bir vazifedir, onların varidatı ile tesviye olunur. İdarei hususiyelerin, içinde bulunduğumuz senede ilk tahsil için tahsis ettikleri para 13 milyon liradır.

Bu noktai nazardan eğer bütün vilâyetlerin ilk tahsil bütçesini, 13 milyon lirayı ve bugün birikmiş borç olarak 260–270 bin lirayı göz önüne alırsak açık nisbeti yüzde yarıma bile düşmiyecek demektir. Mesele bu noktai nazardan daha ziyade intizam meselesidir. Bir de zengin vilâyetlerin kendi varidatile masraflarını ödeyebilenlerle bazı vilâyetlerin kendi borçlarını ödeyemiyecek nispetsiz bir halde bulunmaları meselesidir. Her ne olursa olsun az bir miktar borç da kalmış bulunsa velev ki bir tek adamın alacağı olduğu halde 3–4 aylık maaşını alamamasından şikâyet etmesi bizi muztarip etmektedir.

Ve intizam halinde olmıyan bir müessesenin ve bir işin semere vermiyeceği kanaati bizi ehemmiyetle düşündürmektedir. Onun için ne vereceksek onun muntazam olarak, alâkadarı herhangi bir tereddüde de düşürmiyecek, sağlam bir hesaba hayatını raptedecek surette belli olarak tediye edilmesi muvaffakıyet için ve ilk tahsilden beklediğimiz semereler için esastır.

Şimdi size idarei hususiyelerde nazari olarak karşılık gösterilen ilk tahsilde memleketin vaziyetini bir iki rakamla söyliyeceğim. İlk tahsil için 13.262 muallim çalışmaktadır. Bunların şehirde çalışanları 6.624 ve köyde çalışanları 6.638 kişidir. Bugünkü vaziyet takriba şehirde ve köyde hocaların yarı yarıya ayrılması gibi bir manzara gösteriyor. Mektep, şehirde 1.143 ve köyde 5.401 dir. 6.544 mektep ediyor. Talebe şehirde 257.600 köyde 313.180. Hepsi 570.780, ilk mekteplerde bulunan talebenin yekûnu olarak görünüyor.

Bir noktayı saklamadan dikkatinize arzetmek isterim. Tahmin olunduğuna göre bütün memleketin çocukları ilk tahsile İnkılâp prensiplerinin arzu ettiği gibi girmiş olsaydı mekteplerimizin talebe mecmuunun bir buçuk milyon olması lazım gelirdi. Şu halde beş küsur bin ile ilk tahsil çağında bulunan çocuklardan ancak 1/3 ü  mekteplerde bulunuyor demektir.

Şehirde 257.000 çocuktan beşte bir olarak her sene 50.000 çocuk çıkması lâzımdır. Köy mekteplerinde ise 313.000 çocuk bulunduğuna göre üç sınıf olduğu için her sene bu miktarın üçte biri olan 100.000 talebenin mektebi bitirmesi lâzımdır. Şu halde yekûn bu olduğuna göre her sene ilk tahsili bitirmiş olan çocuklar 150.000 olması lâzım gelir. Halbuki rakamlara bakacak olursak çıkan talebenin yekûnu 150 bin yerine bunun yarısını görmekteyiz. Her sene köy ve şehir mekteplerinden âzami 75 bin talebe çıkmış bulunmaktadır. Şu halde mühim bir kısmı tahsilin nihayetine varmadan mektebi terketmektedirler. Bu itibarla diyebiliriz ki bu ilk mekteplerde üçte birini okutuyoruz fakat altıda birine ilk tahsilini tamamlatıyoruz. Şimdi sarfettiğimiz parayı bu aldığımız netice ile mukayese edecek olursak karşısında bulunacağımız hakikat dikkati celbetmeğe lâyıktır. İlk tahsil için sarfedilen 13 milyon lira ile 170 bin ilk tahsilini bitirmiş çocuğu almağı düşünürseniz, talebe başına çok masraf edilmektedir. Meseleyi cesaretle, hakikatı olduğu gibi görerek mütalea etmek ve memlekete bildirmek vazifemizdir. Hepsi bütün ihtiyacı temin etmekle beraber bu memleketin ilk tahsile tahsis ettiği para eksik noktai nazardan az sayılabilir. Aldığı netice noktai nazarından israf edilmiş sayılmalıdır.

Bunda alâkadar velilerin, çocuklarının tahsilini bitirtmek için, muntazam takip etmediklerini kaydedebiliriz. Onları teşvik ederek ve bilhassa çocuklara tahsili sevdirmesi icap eden muallimlerin ve idare memurlarının iftihar edecek vaziyette olmadıklarını söylemeği vazifeden sayarım. (Bravo sesleri, alkışlar.)

İlk tahsil meselesi:

İlk tahsil, hususi idarelerin tahsis ettikleri 13 milyon liranın hakikatta tahminden daha az hasılat alınan senelerde 13 milyon liranın tamamen istihsal olunacağını, daha sene başına üç, dört ay varken kestirmek müşküldür. Miktar bundan eksik olabilir. Görülüyor ki bu 13 milyon liranın tahsilinde 9 milyon lirası münhasıran maaşların karşılığı ve diğer geriye kalan 3 ve 4 milyon lirası da ilk tahsilin icap ettirdiği masraflar sayılabilir. Bir kısmı harcırah ve saire gibi eşhas hakkına teallûk eden mevzuları, diğer kısmı inşaat, ders malzemesi gibi tahsilin doğurduğu masrafları icap ettirmektedir.

İlk muallimlerin maaşları hakkında elimde bulunan cetvelden de size malûmat vermek istiyorum. İlk mektep muallimi maaşı 16 dereceden başlıyor. Muallim 16 lira maaşı asliye, yani 52 liraya hak kazanıyor ve vergileri kesildikten sonra 43 lira eline geçecek bir para kalıyor. Demek oluyor ki fiilen eline geçecek para 43 liradır. Muallim 16 derecede ilk dersine başlamıştır. Ondan sonra zamanla 15, 14, 13 gibi muhtelif derecelere terfi ediyor, bu suretle 43, 46, 54, 61, 68, 78, 85, 99 126 lira gibi eline geçecek şekilde para alıyor. 27 sene sonunda 126 lirası eline geçecek hale yani 165 lira maaşa istihkakı olan bir vaziyete giriyor.

Şimdi fırkada ilk tahsil meselesinin halledilmek üzere mütalea edilerek herkesin bileceği kararlara varmak üzere mevzuu bahsedeceğimiz noktalar şunlardır:

Bir defa ilk tahsil olarak halin intizamını temin etmek lâzımdır; ilk tahsilde ne çalıştırıyorsak, kim çalışıyorsa bunların maaşları, istihkakları devlet bütçesinden istihkaklarını alan memurlar gibi herhangi bir intizamsızlıktan masun olarak muntazam tediye olunmalıdır. Muntazam tediye meselesini tetkike başladığımız zaman, her vilâyet üzerine ayrı ayrı mütalea edilmesini ihmalden mütevellit eksikler üzerinde tetkiki, biraz uzun olsa da isabetle tetkik yapılmak icap eder. Biz bunun için birçok defa ciddi tedbirler aldık. Bir defa bir Heyeti Vekile kararı ile, her hangi bir vilâyette idarei hususiye bütçesinden ilk mektep muallimlerine maaş verilmemiş ve diğer her hangi bir şubeden bir maaş verilmişse bunu sui idare ve sui istimal telâkki ederiz, dedik. Biz bu kararı aldık ve tebliğ ettik.

İhtimal vermiyoruz ki bu maaş alamamış olan yerlerde valiler veya idare memurları muallimlere vermemiş fakat kendileri almış olsunlar. Buna ihtimal vermek istemem. Böyle bir halin zuhur etmesi idare başında bulunan âmirin doğrudan doğruya mesuliyetini icab ettirir.

Halin intizamı dediğim zaman bir defa bu birikmiş maaşların ve işliyecek maaşların muntazaman tediyesini temin edecek riyazi tedbir istiyorum, ve bunu murat ediyorum. Bir de memleketin sarfettiği para ile mütenasip netice alınmasını istiyoruz. Bu sarf ettiğimiz 13 milyon lira ile hakikaten biz çocuklarımızın üçte birini mi okutabiliyoruz? Bir defa bunu tetkik edeceğiz. Hakikaten bunu okutabiliyorsak bunun semeresini tamamlamalıyız. Bunun yarısının semeresini almak bizim için tamiri pek güç olan bir zarardır. Biz o şerait içinde yetişmekteyiz ve memleketi öyle çetin istikballere hazırlamaktayız ki, bir liradan yarım lira değil bir liradan bir buçuk lira istifade etmek yolunu bulmalıyız. Fakat sarfettiğimizin yarısı kadar verim alınmağa ve memlekete bunu kabul ettirmeğe kimsenin hakkı yoktur.

Gaye halin intizamını temin edecek tedbirleri bulmaktır; muntazam tediye ve memleketin sarfettiği paranın karşılığı olan haklı neticeleri temin eden usul.

Ondan sonra arkadaşlar, ilk tahsilin eksik kalan kısmı için tedbir düşünmek mecburiyetindeyiz, yani eğer elimizde bulunan rakamlara göre üçte bir okutuluyorsa üçte ikinin okutulmamakta olmasını görerek seyirci kalmak iktidarımız dahilinde, değildir. Bunu mütalea etmek bir tedbire bağlamak ve yahut memlekete açık olarak bir şey söylemek mecburiyetindeyiz. Evet, bu şerait altında diğer eksik kalan çocukların tahsil ettirilmesi için şu ve şu imkanları bekliyor ve şu ve şu tedbirleri düşünüyoruz. Yahut kendi halimize göre bu tahsili bu nisbette çoğaltacak, mümkün olduğu kadar az zaman zarfında ilk tahsili bütün memlekette temin edecek bir yolu tayin etmek, göstermek mecburiyetinde bulunuyoruz, demek.

İkinci büyük mesele elimizde bulunan rakamlara göre açık kalan ilk tahsilsiz çocukları okutmak için ne tedbir bulacağız? Malî tedbir, idarî tedbir, içtimaî ve millî tedbir, ne ise bunu mütalea buyuracaksınız. Bundan sonra üçüncü bir mesele kalıyor. O da ilk tahsil çağını geçirmiş bulunanların yani yaşlıların ve geçkinlerin ümmilikten kurtarılması için mücadele nasıl yapılacak ve nasıl devam edecek işte bunu mutalea buyuracaksınız. Biliyorsunuz ki Türk harfleri kabul edildiği vakıt Millet mektepleri şeklinde ümmilikle mücadele etmek için teşebbüs alınmıştır. İlk senede yüksek bir rakam yani 4–5 yüz bin kişi okutulmuştur, müteakip senelerde azalmak üzere bugün elde bulunan istatistiklere göre millet mekteplerinden, okuyup yazma kurslarından geçmiş olanların adedi bir milyona yakın sayılıyor.

Bazı müşahedelere göre tahsil etmiş olanlardan, millet mekteplerinde okumuş bulunanlardan bir kısmı az bir müddet bu mekteplere devam ettiği için bilahare okumadan ayrılarak öğrendiklerini unutmuş vaziyete düşmüşlerdir. Yüksek bir rakamdan başlayıp böyle tedrici azalarak 4–5 sene içinde 150 bin kişiye düşmesinin sebebi maddi olarak izah olunuyor. Yani bu millet mekteplerinde halka ders vermek üzere vazife almış olan hocaların masraflarına ve maaşlarına yapılacak ilâveleri temin etmek gittikçe güçleştiği için mekteplerin ve devam edenlerin adedi azalmıştır deniliyor.

Her ne olursa olsun meselenin içindeki müessirleri mütalea ederek ilk tahsil çağı haricinde bulunan geçkinlerin okuyup yazmalarını temin için yani ümmilikle mücadele için ittihaz olunacak tedbirleri mütalea etmenizi rica ederiz. Meseleyi size ilk tahsil noktai nazarından bugün mevcut olan vaziyeti ve ihtiyaçları bir kaç kelime ile fakat ana hatlarile kâmilen izah ettim. Meseleyi munhasıran hükûmetçe mütalea etmeyip de fırkaya getirdiğimin esaslı sebebi şudur: Görüyorsunuz ki, iş mütalea edildiği zaman tedbirleri göz önüne velev ki taslak olarak alındığı zaman yalnız hükûmet içine girilecek bir mesele değil, fırkanın bütün gayretile beraber çalışacağı ve fırka prensiplerinden en esaslılarının tahakkuk ettirilmesini istihdaf eden bir faaliyet olduğu içindir. Siz ve memleketteki bütün fırka teşkilâtı ümmülikle mücadele etmek için icap ederse kendilerine kabili tatbik olacak istifadeli yolları tayin etmek mevkiinde bulunuyorsunuz. İşte bunun için bu müzakereyi yüksek huzurunuzda açıyoruz. Arkadaşlar, fikirlerini hakikatleri gördükten sonra söyliyecekler. İhtimal ki heyeti celileniz meseleyi mütalea ve münakaşa ettikten sonra fennî olarak teferrüat üzerinde çalışarak efkârı umumiye ve bu üç esaslı noktada halin intizamı için, mektebe devam edemiyen çocuklara gösterilecek yol için ve ümmilikle mücadele için takibedilecek yolları sükunetle, fakat isabetle tayin edeceksiniz. Ricam bu hususta meselenin eksik taraflarını ve acı hakikatleri memlekete tanıtmak ve bunun tedavisine cesaretle girişmektir.

 

“Sevgili Bayram” (Makale)*

AT, MUM, Sayı: 5, 1-30 Nisan 1934, sf. 32-33 … 23.04.1934

Bayramınız kutlu olsun cümhuriyet çocukları!

Sizin bayramınız bütün sevinç günlerinin en neşelisi ve en feyizlisidir. Hiç bir bayram günü sizin bu haftanız kadar vatan için ümitlerle dolu değildir.

Hiç biriniz cümhuriyetten başka bir devir bilmiyorsunuz ve bilmiyeceksiniz. Sizi neşede ve şetarette ölçüsüz görmek bizler gibi kötü saltanat devirlerini yaşamış olanlar için uçsuz bucaksız ilham membaıdır.

Sizin hiç biriniz vatanın her sahada zaferinden ve üstünlüğünden başka bir vaziyet tanımıyorsunuz. Siz hiç bir muvaffakiyetsizlik görmemek için yetişiyorsunuz. Engin ve p[ü]rüzsüz ruhlarınızın milyonlarca kanatları sevgili Türk vatanının üstünde gerilmiş zırhlı bir göktür. Kanatlarınızın zırhı inkilâp çocuklarının karekterindeki sağlıkla ve sağlamlıkla terbiye edilmiştir.

Doğru sözlü, temiz yürekli, vatan için kahraman ve fedâkar, çalışkan ve bilgili olmağa çalışınız. Ancak bu ahlâkla ve vatan için canınızı feda etmek ülküsü ile ve biribirinizi severek Türk adını göklerde tutabilirsiniz.

Büyük Gazi’nin Türk Cümhuriyetini ve vatan istiklâlini emanet ettiği gençlik sizsiniz. Türk tarihinin hiç bir devrinde çocuklarımız o kadar yüce bir elden bu kadar değerli bir armağan alamadı. Ne mutlu size!

İsmet

 

BMM’de Yapılan Konuşmada Milli Eğitim ile ilgili Söyledikleri

İ.İ.M.A.D.; sf. 25 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt. I, sf. 376-377 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 125-126 … 05.07.1934

Muhterem arkadaşlar;

Büyük Millet Meclisini birkaç seneden beri millî maarife verdiği ehemmiyat ana istikametlerini tesbit etmiş bir haldedir. İlk tahsil için hükûmet, istinat ettiği fırkanın umumî ve müşterek faaliyetine mazhariyetle mubahî olmuştur. Memleketin büyük bir meselesine Millet Vekilleri arkadaşlarımızın yakından yardımlarını ibzal etmek suretile iştirakleri şimdiden tesirini hissettirmeğe başlamıştır İlk tahsil başlıca hususî idarelerin faaliyet sahasıdır. Hususî idarelerin malî vaziyetlerini tanzim ve ıslah etmek, diğer devlet faaliyetleri yanında, bilhassa ilk tahsilin halini ve âtisini tanzim etmek demektir. Bu meselenin ana tedbirleri ile daha birkaç sene uğraşacaksınız. Fakat benim kanaatimce, verimli yola şimdiden girilmiş ve hususî idarelerin intizamına temel atılmakta bulunmuştur. Geçen bütçe senesi verilmiyerek birikmiş olan hususî idare maaşlarını hazineden yardım suretile toptan ve birden tesviye etmek imkânını bulmak C.H.F. için şerefli bir alâka, Büyük Millet Meclisi için büyük bir memnuniyettir. Hususî idarelerin muvazeneli ve muntazam bir bütçe ile idaresini temin etmek için aldığımız ve takip edeceğimiz tedbirlerle gelecekte maaş birikmesine kat’iyen mâni olacağız. Diğer taraftan ilk tahsilin hakikatin umumîleşmesi ve keyfiyetinin yükselmesi istikametinde tedbirlerimizi mütemadiyen ikmal etmek kat’î kararımızdır.

Üniversite ıslahatı, lise ve orta tahsilin mücehhez ve değerli olması programını takip ediyoruz. İlk gündenberi, büyük ehemmiyet verdiğimiz meslekî tedrisat için yeni ve ıslahatçı bir hamleye ihtiyacımız olduğunu görmekteyiz.

Birkaç çizgi ile arzettiğim maarif meselelerinin ne kadar zamana ve vesaite lüzum gösterdiğini takdir etmek güç değildir. Zaten hiçbir zaman bitmiyecek olan maarif ihtiyaçlarını hükûmetin doğru ve tabiî istikametlerinde sebatla takip ettiğini Büyük Millet Meclisinin teveccühle görmesi, ilerlemek için esaslı bir teşviktir.

 

Halkevleri’nin Kuruluşunun 3. Yıldönümü Dolayısıyla Ankara Halkevi’ndeki Radyo Söylevinden

AT, MUM, Sayı:15, 1-28 Şubat 1935, sf. 24-26 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf.127 … 22 Şubat 1935

Halkevleri söysal [sosyal]* büyük bir ödevi üzerlerine almışlardır. Bu ödev vatandaşların toplanıp gerek ilim alanında ve gerek soysal [sosyal] bakımdan birlikte konuşabilmek adetine alışmalarıdır. Bu bizim ötedenberi büyük bir ihtiyacımızdır. Sonra güzel sanatlar için ve müsbet ilimleri tanıtmak ve sevdirmek için sarfolunacak emekler bilhassa fırkanın ve halkevleri idare heyetlerinin gözleri önünde bulunmalıdır. Bir toplantıda istifade ile söz söylemek için o toplantıdan evvel konferanslarına ve konserlerine daha evvel çalışmış ve hazırlanmış olması gerektir. İyi çalışılmış, bir kaç kitap karıştırılarak hazıranmış olan bir konferansın muvaffak olması ve dinliyenlerin bundan zevk alması muhakkaktır. Ümid ederim ki bütün halkevlerinde arkadaşlar konferans vermek için daha iyi hazırlanmak, ve herkesi alâkalandırmak hususunda özenli bulunacaklardır.

Geçen yıl içinde halkevlerinin çalışma hesapları elimdedir. Eğer soysal [sosyal] ve ilim alanlarında aza kanaat etmiye istidadımız olsaydı bu vereceğimiz rakkamlardan memnun olmamız lâzımdı. Mesela, 933 senesinde halkevleri toplantılarında dinliyenler ve söyliyenler[in] sayısı: 375 bin iken 934 senesinde 798 bin kişiye varmıştır. Bu takriben öncekinin iki misline yakın bir sayıdır. Amma, bütün memlekette, seksen toplantı yerinde bizi dinliyenleri 800 bin kişi alırsak bunu azımsamak bizim için bir borçtur. Daha çok toplanmalıyız ve Halkevlerinin bulunduğu yerlerdeki vatandaşlar, kadın, erkek bütün bir yılda, bir defa olsun Halkevinde bulunmalıdırlar.

Halkevlerinin malûm olan özel bir mahiyetine tekrar bütün memleketin dikkatini çekmek isterim. Halkevleri siyasî bir müessese değildirler. Soysal ve kültürel kurumdurlar. Onun için memleketin bütün ışıklı evlatları bu toplantılarda bulunarak zevklenmeli ve Halkevine hizmet etmeyi yurda karşı bir ödev telâkki eylemelidirler. Memur olsun, serbest meslek erbabı olsun herkes Halkevlerinde en temiz bir aile toplantısı gibi bulunmayı kendisi için istenir bir iş saymalıdır.

Halkevlerindeki kitap sayısına gelince, geçen sene 59 bin imiş, bu sene 97 bine çıkmış. Bu azlıktan ne kadar şikayet etsek hakkımız vardır. 97 bin kitap 80 Halkevi için çok azdır. Bu geçen 934 yılında okurların adedi 428 bindir. Görüyorsunuz ki rakamlar iki misli, üç misli artmıştır. Ancak bu artış varmak istediğimiz neticeye ve ihtiyacımıza göre azdır ve bunların çok daha artırılması lâzımdır.

Memleketin ilerleme ve genişlemesi yolunda birçok sıkıntılar geçiriyoruz, birçok vasıtasızlıklardan bunalıp duruyoruz. Tabii bunların başında uzun senelerdenberi yıpranmış, harap olmuş, zenginliği erimiş bir memleketin varlığını artırmak en mühim vazifelerimizden biri olarak önümüzde duruyor. Fakat arkadaşlar, bütün Halkevinde bulunanlar işitsinler ki bu memleketin ilerlemesi ve genişlemesi için muhtaç olduğumuz vasıtaların en başında, paradan, her şeyden evvel, en başta bilgi lâzımdır. İktısadî hayatın her alanında kültürün her bucağında bilen adamlara, bilgi lüzumuna inanmış adamlara ihtiyacımız çoktur. Hiç olmazsa Halkevleri memleketin ö[e]konomik ve kültürel yaşayışını her yanında tarla ekmekten büyük bir fabrikayı işletmeye kadar bütün işlerde iyi hazırlanmış özel bir bilgiye ihtiyaç olduğuna inanmayı yaymalıdır. Onun için okuma hevesini, kitap hevesini, Halkevlerinde çoğaltmak başlıca işlerdendir. Her sene bu toplantılarda Halkevlerinin güzel san’atlar için emek sarfetmelerine alâkalarını uyandırmak isterim. Güzel san’atlar için Halkevlerinin hakiki bir örnek olmaları, memleketin güzel san’atları sevmesi, güzel sanatlardan zevkalması için çalışmaları lâzımdır. Güzel san’atlara alışmamış olan, güzel san’atlardan uzak bulunan muhitlerde buna alışmıya çalışmak bile biraz sıkıntı vericidir. Amma sık sık göstererek ve anlatarak bunun tadını vatandaşlara tattırdıktan sonra güzel san’atlar hayatın başlıca bir âmili olur ve güzel san’atsız hayat iptidai ve yabani bir hayat şeklini alır. Halkevleri Türk cemiyetini yükseltmek, inceltmek moralı arttırmak, verimini çoğaltmak için açılmıştır. Yalnız moral yolunda değil, maddi ihtiyaç yolunda da kudretli, takatlı, cevherli, çok daha cevherli bir hale gelmek için güzel san’atları başlıca bir vasıta olarak görmelidir. Onun içindir ki Halkevlerinde güzel san’atlara sarfedilen bütün emekler çok verimlidir. Bu hususta emek sarfedenler,vatana hizmet etmeye çalışan adamlar gibi saygı ile muamele görmelidirler.

 

Mekteb–i Mülkiye’nin 59. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.;  sf. 126-127 … 11.12.1935

Arkadaşlar!

Mülkiyelilerin bu akşamı, her sene bizim için zevkine alıştığımız bir bayram olmuştur. Sizinle bu kıymetli bayramı kutlamak için buraya toplanmış bulunuyoruz.

59 senedir bu memlekette en değerli hizmetler yapmış olan Mülkiyenin ileride yapacağını bundan daha az değil, daha çok görüyoruz.

Devlet, Mülkiyeden ettiği istifadeyi geniş ölçüde artırmak için mülkiyelilerin daha çok yetişmesini esaslı bir tedbir olarak kabul etti. Mülkiye Mektebini Ankara’da onun geçmişteki şan ve şerefine ve tarihteki hizmetine yakışacak geniş ölçüde kuracağız.

Genç mülkiyeli arkadaşlarımızın istikbalde yüce hizmetler için söylediği sözler, aldığı taahhütler göğsümüzü iftiharla kabarttı. Yüreklerimiz gençlerin hizmet azmini duymakla mütehassistir. Ve bu, memleketin istikbali için büyük ve güzel bir teminattır. Tasavvur olunamıyacak derecede hummalı bir faaliyet içinde herbirimiz esaslı işlerle meşgul ve meşbu bir haldeyiz. İşlerimiz çoktur, etraflıdır. Kaybedilmiş zamanların telâfisi o kadar ehemmiyetlidir ki her sahada yüksek azim ve çok çalışma yerinde olacaktır.

Kültür, idare, sanayi, ziraat ve her türlü imar bakımından bir çok işlere girişmiş bulunuyoruz. Evet, ikmal etmekte olduğumuz birçok işler vardır. Fakat vazifemiz yalnız bunları bitirmek değildir. Bunlarla beraber yeni programlara, yeni işlere girişmek kararındayız. Yeni Türkiye için en yüksek seviyeye az zamanda varmak, yüksek heyetiniz gibi herkesin ideolojide, kültürde bütün kuvvetlerini hergün sarfetmelerine bağlıdır. Yapılacak işler pek çoktur. Erişilecek neticeler çok tatlıdır, yüksektir.

Gençler, 10–15 sene sonra yine burada toplandığınız vakit göreceğiniz yeni Türkiye’yi yaşarken, çok evvel gelmiş nesillerin hayallerinde yaşattıkları gayelerin tahakkuk etmiş olduğunu hatırlarsınız, bizi bahtiyarlığınıza teşrik etmiş olursunuz.

 

Mekteb–i Mülkiye’nin 59. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Atatürk ile Mesaj Teatisi

İ. İnönü’nün Mesajı – UG, 12.12.1935

K. Atatürk’ün Mesajı – İVA, DN: 02527 … 11.12.1935

ATATÜRK

Bugün yıldönümlerini kutlamak için Ankara Palasta toplanan sıyasal bilgiler okulası* mezunları, Türk ulusuna yalnız yerin yüzünde değil bütün varlıkların üstünde yer verdiren büyük ve sevgili şefin yüce adını anlamak ve ona karşı besledikleri derin ve içten saygılarını haykırmak ile toplantılarına başlamış bulunuyorlar.

Arkadaşlarımın görülmeğe değer olan bu duygularını yüksek katiniza ulaştırmak ile büyük bahtiyarlık duymaktayım.

İSMET İNÖNÜ

  

İsmet İnönü,

Yıl dönümlerini kutlamak için beni anarak toplantılarına başlamış bulunduklarını bildiren telefonunuzu* aldım. Birdenbire duygumu tahlil edemedim. Bunun için siyasal bilgiler okulu “diplomeğleri” sözleri üzerinde bütün dikkatimi kullanarak düşünmek lüzumunu his ettim. Bunlar kimlerdir? Fazla düşünmeye hacet kalmadı. Derhal bildim ki bana içten sevgilerini haykıranlar; yarım asırdan beri büyük Türk Ulusunun tam anlamile Millet olmasına çalışan, onunla en modern bir Türk Devleti kurmak için insanlık fedakârlıklarının hiç birini kendilerinden esirgemeyen, kültür, idare, intizam, devlet anlamlarını en son ilmiğ  telakkilere göre tebellür ettirmeğe çalışmış ve çalışan yüksek arkadaşlarımdır.

İşte bu intibaı kendi kafamda ve vicdanımda duyduktan sonradır ki telefonunuzun birinci satırının sonundaki dalgınlık aydınlandı.

Ben Büyük İsmet İnönünün karşısında bulunmakla mutlandığı göreyden, manen değilse bile maddeten uzak bulunmuş olmaktan teessür duymadığımı söyleyemem. Ancak şununla müteselliyim ki senin; hakikati, esaleti, Millet ve Devlet için gönülleri ateşlileri benim kadar ve belki benden daha parlak görür olduğunu bildiğimdir.

Onun için, rica ederim, söyleyiniz o arkadaşlara ki bu devletin en aşağı 70 sene evvelki halini bilenleri içlerinde bulundurmaktadırlar ve yine İnönünde, Sakaryada, Dumlupınarda çocuk olarak yaşamış ve o yüksek manalı kafileye, Devlet ve Millet mefhumunu anlayarak karışmışlardır, işte onların hepsine söyleyiniz ki şimdiye kadar yaptıkları temiz, Türklüğe lâyık olabilen işlerine karşı kendilerine, minnetle mütehassisim.

Fakat yine o arkadaşlara söyleyiniz ki Türk Milletine, Türk Cümhuriyeti Devletine karşı yapmağa mecbur olduğumuz ödevler bitmemiştir, ve bitmeyecektir.

Bu dünyadan göçerek Türk Milletine veda edeceklerin; çocuklarına, kendinden sonra yaşayacaklara, son sözü bu olmalıdır:

“Benim Türk Milletine, Türk Cümhuriyetine, Türklüğün istikbaline ait ödevlerim bitmemiştir; siz onları tamamlayacaksınız. Siz de, sizden sonrakilere benim sözümü tekrar ediniz.”

Bu sözler bir ferdin değil, bir Türk Ulusu duygusunun ifadesidir. Bunu, her Türk bir parola gibi kendinden sonrakilerine mütemadiyen tekrar etmekle son nefesini verecektir. Her Türk ferdinin son nefesi; Türk Ulusunun nefesinin sönmeyeceğini, onun ebediğ olduğunu göstermelidir. Yüksel Türk, senin için yüksekliğin hududu yoktur. İşte parola budur.

11 Birincikânun [Aralık] 1935

K.* Atatürk

 

Mekteb–i Mülkiye’nin 60. Kuruluş Yıldönümü ve Ankara’da Yapılan Yeni Binasının Açılışı Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan

İ.İ.M.A.D.; sf. 26-28 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 128-129 … 04.12.1936 

Arkadaşlar,

Mülkiyeyi 60 ıncı senesinde Cumuriyet merkezinde selâmlıyoruz. Mülkiyenin Cumuriyet merkezine gelmesini senelerdenberi hasretle bekliyorduk. Bunu, yalnız istikbalimizi idare edecek olan arkadaşlarımızın iyi şartlarda, rahat ve bol malzeme ile çalışmalarını temin için değil, ayni zamanda Cumuriyet merkezinin zihniyetini, anlayışını onların genç ve yetişme hayatlarında zihinlerine yerleştirmeleri için de istiyorduk. Büyük Millet Meclisi, Cumuriyet Hükûmeti, Mülkiye Mektebine ilk gündenberi sevgi ile ehemmiyet ve kıymet veren hususi bir nazarla bakmıştır. Eğer bu sene sizi rahat çalıştıracak bir binaya malik edebildi isek, emin olun ki yakın bir zamanda, yine sizin sahanızda olmak üzere bunun gibi birkaç bina daha vücude getireceğiz.

Mülkiyelileri, idare, maliye ve siyaset sahasında memleketi idare edecek olan başlıca bir unsur olarak sayıyoruz. Bunun içindir ki arzumuz, yarın memleketi idare maliye ve siyaset sahalarında idare edecek olanları bir zabit gibi en küçük seviyesinden Mülkiye mezunu olarak başlatıp en yüksek derecesine kadar yetiştirmektir. Memleketin iyi idare olunması, muktedir ve faziletli memurlar elinde bulunması, o memleketin hayatı için en büyük ve en mühim teminattır.

Arkadaşlar,

Eğer Osmanlı tarihinin son asırlarını dikkatle okursanız en az son 200 senedenberi merkezde devlet idaresinin kudretsiz, liyakatsiz ve hatta memleketi tahrip etmek için seçilmiş sanılan adamlardan mürekkep kaldığını görür ve bu imparatorluğun nasıl yaşadığına hayret edersiniz. Akıl ve hikmet icabı odur ki, Osmanlı imparatorluğundan 1700 den sonra en geç elli sene zarfında eser kalmamalı idi. Bu kadar çürümüş ve merkezde anlayışı bu kadar bozulmuş bir imparatorluk eğer daha 200 sene yaşıyabilmişse bu, vilâyetlerinde, hudutlarında bulunan idare adamları ve hudut kumandanları sayesinde mümkün olabilmiştir.

Ahlâkı, anlayışı ve iktidarı yerinde, iyi bir idare kadrosu, bir çok fenalıklara uzun müddet mukavemet edebilmek için bir teminattır ve eğer memleketin bütününü idare eden merkezi siyasetle idare makinesi iyilikte hemahenk olursa, o memleketin az bir zaman içinde en ileri memleketler ve milletler arasına geçmesi için bütün unsurlar ve şartlar mevcuttur. Bundan 100 sene sonra Yeni Türkiyenin muazzam ve beynelmilel sahadaki şanlı yüksek varlığını vücude getiren unsurlar mütalea ve tetkik edildiği zaman, ümit ve temenni ediyoruz ki Mülkiye bu varlığı kuran birlikler içinde bilhassa parlıyan ayrı bir yıldız olsun.

Bu mektebe girenler, ilk sınıftan itibaren kendisini büyük bir ideale vakfetmiş bir adam zihniyeti ile çalışmağa başlamalıdır . Bu mektebe idare ve siyaset kademelerinin en ufağından başlamak arzusu ile girecek olanlar memleketi imar etmek, memlekete hizmet için, her sahada bütün menfi unsurlara karşı memleketi müdafaa etmek için hakiki bir kararla, vicdan kararile mücehhez olurlarsa bu memleketin edeceği istifadenin hududu yoktur.

Sonra birşey daha söylemek isterim. Çok çetin sert ve aksi şartlar içinde bulunduğu halde bu mektep, 60 senedenberi kendisine iyi bir an’ane yapmıştır. İlk günden itibaren buradan yetişenlerin çoğu, bu mektebe, faziletin, iktidar ve sebatın, ideal sahibi iyi ahlâklı ve iyi yürekli olmanın damgalarını vurmuşlardır. Bu size kıymetli bir emanettir.

Büyük mektepler sağlam an’aneye istinat ederek gelişirler. Biz bu an’aneyi bilerektir ki, mülkiyelilerin hiç olmazsa 20–25 senede bu memleketin bütün memur kadrosunu kaplıyacak kadar zengin bir kütle haline gelmeleri için geniş mikyasta mülkiyeli yetiştirmek hevesine düşmüşüzdür. Az bir zamanda mülkiyelileri çok arttırmağı düşünüyoruz. O suretle ki buradan çıkanlar yavaş yavaş devletin bütün kadrolarında geniş mikyasta çalışmak için saha bulsunlar. Sizin anlayışınızı, inkılâbı muhafaza etmek, korumak ve memleketi yüksek seviyeye çıkarmak için, başlıca bir temel olacaktır. Hocalarınız sizi ona göre hazırlamağa çalışacaklar, siz bütün hayatınızda çok ehemmiyetli sahalarda hizmetler göreceksiniz.

Arkadaşlar,

Genç ve kıdemli arkadaşların gösterdikleri muhabbet ve söyledikleri teşvik ve taltif edici sözler bizi çok mütehassis etmiştir. En kıdemlilerden Ahmet İhsan Tokgöz’e bilhassa teşekkür ederim. En kıdemsiz arkadaşlarımızın burada, Büyük Millet Meclisinin muhterem reisine ve Büyük Millet Meclisinin muhterem âzalarına ve hepimize karşı mülkiyelilerin nâzım bir zihniyetle hazırlandıkları hakkındaki sözleri bizi ayrıca bahtiyar etmiştir .Bu sözler istikbalde ümitlerimizi teyit etmektedir. Şüphe etmiyorum ki, yarın memleket bu sözleri zevkle okuyacak ve aşk içinde yetişen mülkiyelilere memleketin istikbalini emniyet edeceğinden dolayı vatandaşlar geniş yürekle haz duyacaklardır.

Atatürk için bütün mülkiyenin, hocaların eski ve yeni yetişenlerin gösterdiği hususi muhabbet ve saygıyı kendilerine iblağ etmek benim için şerefli bir vazife olacaktır.

Mülkiyeliler, kurulmakta olan Yeni Türkiyenin ikbali, şevketi sizin aşkla, idealle, vücudünüzü memlekete vakfetmenize bağlıdır. Mülkiyeliler, çalışmak için yarın çok geniş saha bulacaklardır. Kendileri memuriyet hayatında belki yüksek refahı, zenginliği hiçbir zaman görmiyeceklerdir. Fakat büyük devlet hizmetlerinde yararlık göstermekle mamur bir vatan vücude getirmekle erecekleri şerefler ve edinecekleri zevkler ve inşirahlar insanlara nasip olabilenlerin en büyükleri ve en tatlıları olacaktır.

 

İstanbul Üniversitesi Söylevinden

İ.İ.M.A.D.; sf. 26-28 ve M.Ş.S.D.M.; sf. 27-32 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 45-46 … 02.03.1939 

İstanbul Üniversitesinin kıymetli mensupları:

İstanbul’a gelişimde beni muhabbetle selâmladınız. Bugün de Üniversitenin, müesseselerinde yakından gördüğüm memleket ve millet için ümitlerle dolu olan çalışmaları, bende iyi intibalar bıraktı. Size teşekkürlerimi ve takdirlerimi söylemek isterim. Bilirsiniz ki Cümhuriyet, İstanbul Üniversitesinin mükemmel olmasını, rejimin ilk gününden itibaren emel edindi. Muhtelif istikametlerde samimî gayretlerden sonra Üniversitenin bugünkü şekli teessüs etmiştir. İlim seviyesinde ve tedrisat malzemesinde, İstanbul Üniversitemizin kıymetine umumî olarak güvenebiliriz. Cümhuriyet hükûmeti, yeni Ankara Üniversitesini tedricen meydana getirirken İstanbul Üniversitesinin eksiklerini de durmadan tamamlamağa çalışacaktır.

Fakat, asıl mühim olan nokta, Üniversite mensubu talebemizin istikbal için verdiği teminattır. Kız ve erkek Üniversiteli arkadaşlarımız, çalışkanlıkta, idealde, ahlâk ve karakterde, Türkiyenin sağlam istikbaline en inandırıcı delil olmak mevkiindedirler. Dikkat ediyor musunuz, talebemizin meziyetlerinden bahsederken zekâ ve istidatlarından, yani daha ziyade fıtrî olanlarından, bahsetmedim. Çünkü, bu meziyetlerin daima bol bol talebemizde mevcut olduğu malûmdur. Bugünkü medeniyette asıl lâzım olan ve bir iki asırdan beri bilhassa ihmal ettiğimiz temel ve hassa, muntazam, metodik, yorulmak bilmeden çalışmak kabiliyetidir. Onun için Üniversitelilerimizin çalışkanlığı, benim için çok kıymetli bir hassadır. Hocalardan ve talebelerden bilhassa rica ettiğim nokta da budur.

Gene talebenin idealist olması, vatanın istikbali için büyük bir temeldir. Bizim ideallerimiz, vatan ve millet hizmetinde toplanır. Her meslekte yetişen Üniversiteli için, Türk milletine ve Türk vatanına hizmet edecek faydalı unsur olmak ideali, bütün çalışma hayatına hâkim olmak lâzımdır. Cümhuriyet, Türk milletine, millî devleti ve yeni cemiyeti temin etti. Bu iki esas ile Türk milleti, insaniyet ailesinde, kıymetli bir varlık vaziyetini almıştır. Bu vaziyet, ancak, temiz ideale yetişen genç nesillerin karakter kuvvetlerile muhafaza olunur, yükselebilir. Bilmenizi isterim ki, ahlâk ve karakter sağlam olmadıkça, cemiyette, esaslı bir hizmet görmeğe imkân yoktur. Cemiyetin kudret ve ehemmiyeti, vasatî ahlâk ve karakterinin kıymetine, her faktörden ziyade bağlıdır.

Türkiyenin İstikbali, Genç Üniversiteliler!

Moraliniz ve karakteriniz, büyük Türk milletinin yüreğini ümitlerle dolduracak güzel örneklerle kendini göstermektedir. Türkiyenin istikbali üzerine teşhis koymak isteyen yabancılar, tahsil çağında bulunan gençlerimizin ahlâk ve karakterindeki sağlamlıktan ders almalıdırlar.

 

Milletvekili Seçimlerindeki CHP Adaylarının Duyurulması İçin Yayınlanan Beyannameden

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.;  sf.46 … 23.03.1939

Aziz Vatandaşlarım!

Cümhuriyet; imar, kültür, endüstri programlarına geniş mikyasta devam edecektir. Fakat bilhassa köylü ve çiftçi halkımız kazancını artırıp maişet seviyesine yükseltmek, bunun için geniş mikyasta ziraat ve ilk tahsil imkânlarını bulmak, başlıca emelimiz olacaktır.

 

Maarif Şurası Üyelerini Kabulde Yapılan Konuşma

M.Ş.S.D.M; sf. 47 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 46 …  27.07.1939

Maarif Şûrasının sayın âzasile birlikte bulunmaktan, Bayan İnönü ile beraber sevinç hissediyoruz. Şûranın on gündür devam eden çalışmaların dikkatle takip ettik. Maarif ailemiz âzasının yüksek kıymetlerini ve bilhassa mesleklerine aşklarını ve bağlılıklarını takdirle gördük. Bu görüş Maarif mücadelerimizin âtisi için bizi ümitlerle doldurdu. Büyük Türk milletini, lâyık olduğu yüce derecede tebarüz ettirecek tek vasıta, onun kültür ve teknik kuvvetidir. O da sizin ehliyetli ellerinizdedir. En iyi dileklerimiz ve her suretle yardımcı olmak arzularımız daime sizlerle beraberdir. Sizi bu duygularla selâmlarım.

 

BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 46-47 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf. 7 … 01.11.1939

Aziz Arkadaşlarım!

Maarif işlerimizi, yeni Meclisin tarihimizde mümtaz bir farikası olarak himmetli ellerinize almanızı beklerim. Malî ve umumî şartlarımız sıkıntıya mâruz olsalar bile, maarif işlerimizin ana istikametlerde ilerlemekte geç kalmayacağını ve her halde esaslı tedbirlerin zamanında alınacağını ümit ederim. (Alkışlar). Hükümet, ilk tahsilin amelî ve ana tedbirlerine el koymuştur. Bunları süratle tetkikınize alarak karara bağlayacağınıza kaniim. Memleket, teknik tahsilin her şubesini ciddî olarak benimsemiştir. Halka bu yolda kolaylık tedbirlerinizi genişletmenizi dilerim. Memleketin mühendis ve yüksek mühendis ordusunu yaratacak müesseseleri kurmak için acele etmemiz lâzımdır. (Bravo sesleri).

Bütün maarif tedbirleri insan yetiştirmek gibi en çok zamana ihtiyaç gösteren tedbirlerdir. Onun için vaktile başlamak, maarif işlerimizde Hükûmetin bilhassa dikkat edeceği bir unsur olmalıdır. Nihayet, maarif işlerimizin görgülü unsurlarımızın birbirine samimi olarak yardımları sayesinde ilerleyebileceğine kani bulunuyoruz. Onun için, bilgili çalışmalara, ilme ve tecrübeye dayanan gayretlere hususî bir kıymet vermiyoruz.

 

BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D,  sf. 47-48 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf.16-17 …  01.11.1940

Aziz Milletvekilleri!

Maarif işlerinde kabul buyurduğunuz köy enstitüleri ve Devlet Konservatuvarı kanunlarının hayırlı tatbikleri, şimdiden iftıharı mucip vaidlerle doludur. Memleketin muhtelif mıntıkalarında açılan 14 enstitüde, şimdiden 6000 talebemiz yetişmektedir. Bütün alâkadarlarının en geniş bir emek ve çalışma ölçüsü ile kurulup yürümesine savaştıkları bu müesseseler, 15 yıl içinde Türkiyede ilk öğretim meselesini tam olarak halletmeğe imkân verecektir.

Musiki ve tiyatro sanatında Türk çocuklarını yaratma kabiliyetlerini iyi bir inkişaf yolunda görerek memnun olmaktayız. Devlet Konservatuvarı, kabul buyurduğunuz kanunla daha verimli bir tekâmüle doğru yürüyebilecektir.

Teknik öğretim sahasında halk için açılan kurslarda yapılan ümit verici tecrübelerin umumileşmesi, vatandaşın iş terbiyesi bakımından mühimdi. Bunun takviye edilmesini ve daha esaslı bir programla daha yaygın bir çalışma mevzuu yapılmasını çok lüzumlu bulurum.

Ankara’nın yüksek irfan müesseseleriyle takviyesini, kültür dâvalarımızın önünde tutmaktayız. Yeni binasında çalışmaya başlıyan Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesiyle, bu yıl Maarif Vekilliğinin idaresine verdiğiniz Hukuk Fakültesi, müstakbel ve şubeleri tam Ankara Üniversitesinin iki rüknü olarak kurulmuş bulunmaktadır. İstanbul üniversitesi ve diğer yüksek dereceli okullarımız, tabiî seyirlerini takip ederek ileri yürümektedirler.

Umumî kültür veren okullarımızın mükemmelleşmesi için keyfiyete teveccüh eden sathî olmaktan kurtulup derinliğine istikamet alan tedbirleri, lüzumlu ve faydalı bulmaktayım. Türk Gençliğinin bedence, hususiyle inzıbat ve ahlâk mevzuunda iyi yetiştirilmeleri için çok dikkatle ve ciddî hareket edilmesini millî terbiyemizin kuvvetlenmesi bakımından bir zaruret telâkki ederim.

Türk kültürünün iki mühim ve esaslı temeli olan dil ve tarih işlerimize yakın alâka ile önem veriyoruz. Türk dili ve tarihi için çalışan iki kurumun lûgat, imlâ, gramer, terim ve tarihimizin her safhasına ait tetkikleri için yeni hızla emeklerini teksif edeceklerine emniyetim vardır.

 

Siyasal Bilgiler Okulu’nun 64. Kuruluş Yıldönümü Töreninde Yapılan Konuşmadan

İ.D.;N.H.B.H.; sf. 199-201 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf.48-49 … 04.12.1940 

Arkadaşlar;

Siyasal Bilgiler Okulu memleketimizin idare hayatına her sene seçme uzuvlar yetiştiren en kıymetli müesseselerimizden biridir. Diğer büyük ilim müesseselerimiz mezun verirken ve tahsilini bitirenleri hayata çıkarırken onlara serbest mesleklerde de çalışma imkânlarını veriyor. Fakat bu müesseseyi bitirip çıkanlar, daha ilk günlerinde kendilerini devlete vakfetmek karariyle işe başlıyorlar. Serbest hayatı en zayıf ihtimal olarak göz önünde tutuyorlar; ömürlerini millet hizmetine bağışlıyorlar; memlekete faydalı olmağı maksatlarına uygun buluyorlar; başlıca resmî idare mekanizması içinde vazife alıyorlar. Bu bakımdan bu müessesenin hususiyeti ve kendisine mahsus şeref ve imtiyazı vardır.

Arkadaşlar;

Büyük bir milletin hizmetine girmek üzeresiniz. Bu milleti an’ane olarak, aile olarak sevmekten daha fazla, temiz bir aşkla hissetmelisiniz. İdare hayatında iktisat ve maliye sahasında ve her sahada milletimizle temas ettiğiniz zaman onun kudret ve isteklerini yakından göreceksiniz.

Size bu müessesede mümkün olduğu kadar kuvvetli bilgi vermeğe çalışıyoruz. Kabul etmelisiniz ki, size burada mümkün olduğu kadar engin ufuklar açmağa çalışıyoruz. Zira hayatta çok geniş bir bilgiye ihtiyacınız vardır. Ancak bütün bunlar, bundan sonraki tetkik ve çalışmalarınız için anahtar mahiyetindedir.

Memleketin idare hayatında milletimizin temas edeceğiniz işleri pek çoktur. Memleket mevzularının hepsine taallûk eden bilgileri, size burada, en ince teferruatına kadar vermek, hiç birimizin iddiası değildir. Bu, sizin ihtiyaçlar karşısında tesadüf edeceğiniz mevzuları öğrenmek ve tanımak için göstereceğiniz gayrete birinci derecede bağlıdır.

Arkadaşlar;

Bu mevzua temas edişimin sebebi şudur: müesseseyi bitirmekle ilmin bitmediğini, ancak lâzım olan bilgileri elde etmek için bunların size anahtar olarak verildiğini göstermektir. Maliyede, iktisatta, idarede, siyasette sizin esas rolünüz, aldığınız vazifeyi, bulduğunuz çarkı en eyi şekilde işletmek değildir. Bundan daha fazla olarak, yeni ihtiyaçları önliyecek ve memleketi ilerletmek tedbirleri bulup tatbik etmeniz asıl vazifeniz olacaktır. Mütemadiyan araştırmayı isteyen bir mesleğe gireceksiniz. Bu memlekette teşkilâtçı kurucu ve bulucu bir mesleği seçtiğinizi ilk günden hatırlayınız. Kuruculuk ve buluculuğu yalnız zekâ yapamaz. Bunlar, büyük mikyasta bilgiye tetkike ve tecrübeye ihtiyaç gösterir. Bunun için öğrendikleriniz çok kıymetlidir. Fakat öğrenecekleriniz, geniş mikyasta önünüze açıktır. Bu açığı, vazife başındaki çalışmalarınızla kapayacaksınız.

Arkadaşlar;

Memuriyet hayatında, nefsinize itimadınız, ilk günden itibaren esaslı bir vasfınız olmalıdır. İyi öğrenmek ve öğrendiğini emniyetle tatbik etmek ruh haleti, size hâkim olmalıdır. Nefsinize itimadınızla bu söylediğim büyük ihtiyacı daima hatırınızda tutarsanız, kendinize itimadın taşkın hale gelmesine katiyyen mâni olursunuz. Âmirlerinizden iyi muamele görmeğe emniyetle bakınız. Fakat hayatta, biliniz ki, hazmı güç olan muamele, iyi muameledir. Bir insanı sert idare etmek kolaydır; teveccüh gören memurun mütemadiyen iyi muameleye hak kazanması çok güçtür. Teveccüh ve iyi muamele karşısında insan, kendini kaybetmemelidir. Bu da ilerlemek ve muvaffak olmak için başlıca âmildir.

Demek istiyorum ki, kendi nefsinize olan itimadınızla âmirlerinizi size kolaylık göstermiye teşvik etmek, sizin elinizdedir. Kendinize inancınız hiç sarsılmamalıdır. En sert, sizden çok yaşlı muhitlerde bile lâyık olduğunuz mevkii tutabilmenin şartı, nefsinize hürmetinizdir. Nefse hürmet, terbiyesi yerinde ve temiz ahlâklı olan kimselere en yaşlı ve en çetin bir muhit içinde bile en sayılan bir mevki kazandırır.

Arkadaşlar;

Sizi, buraya, Siyasal bilgiler okuluna girmeye karar verdiğiniz andan itibaren millete hizmeti yüreklerinize yerleştirilmiş olarak kabul ediyoruz. Sizin, gösterişli vaziyetleri düşünmekten ziyade kendi vicdanınızı tatmin edecek surette millete hizmet edeceğinize kani bulunuyoruz.

Türk Milleti içinden yetişiyorsunuz. Türk Milleti, idare hayatınızda göreceksiniz ki tasavvur edemiyeceğiniz kadar ince görüşlüdür; güç beğenir ve kusur arar değildir. Elverir ki, vazifede bulunanların ciddî ve idealle çalıştıklarına kani olsun.

Arkadaşlar;

Size eski zamanların bu memlekete bıraktığı bir çok fena huylardan bahsetmeyiceğim. Eski kusurlar, Cümhuriyet ailesinde unutulmuştur. Doğruluğu artık aramızda başlıca bir meziyet saymıyacak kadar ileriyiz iyi vasıflar dediğim zaman, ileri ve istikbali açık Türkiyenin istediği yüksek vasıfları anlıyorum. Onlara kendinizi hazırlamalısınız, bunu istiyoruz.

 

“Madame Butterfly” Operasının Temsilinden Sonra Sanatçılara Övgüleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D. ; sf. 50-51 …  12.06.1941

Birçok arkadaşlarımdan muvaffakiyetlerinizi işitmiştim. Bir kere de kendim gördükten sonra şuna kanaat getirdim ki hepiniz istikbalin birer yıldızı olmıya namzetsiniz. Siz, yalnız şahsi yükselişinizi değil, bütün milletin her ferdine sanat duygusunu aşılıyarak hep beraber yükselmeyi düşünmelisiniz. İyi bir sanatkâr olmanın yanında iyi ve karakteri sağlam insanlar olmıya da çalışmalısınız.

Unutmayın ki, siz bir terbiye müessesesi kuruyorsunuz. Bu dürüst çalışmalarınızda size, başta ben olmak üzere, hepimiz elimizden gelen yardımı yapacağız. Daha bu işin başlangıcındasınız. İleride daha büyük muvaffakiyetler kazanabilmek için hergün daha çoğalan gayretle çalışmalısınız.

Bana burada güzel saatler geçirttiniz; bunun için hepinize teşekkür ederim.

 

“Madame Butterfly”Operasının Temsilinden Sonra Sanatçılara Övgüleri

age,  sf. 51 …  25.06.1941

Görüyorum ki, çok çalışmışsınız. Muvaffak oldunuz. Tebrik ederim. Sizden bu muvaffakiyetin daha büyüklerini bekleriz. Biz sabırlıyız. Sizin de sabır ve aşkla çalışmanızı isteriz.

Bu büyük sanata, bir inkılâp hamlesi içinde başlamış bulunuyoruz. Bu sanat, sanatların en yükseğidir. Bu sanatı ileri götürecek sizlersiniz.

Israrla, bıkmadan, inkılâp ve sanat aşkıyle çalışacaksınız ve behemehal muvaffak olacaksınız. Ümidimiz sizlerdedir.

Hepinizi tekrar tebrik ederim.

 

İzmir Kızılçulu Köy Enstitüsünü Ziyarette Öğrencilere Yapılan Konuşma

M.Ş.S.D.M.; (1945 basımı) sf. 88 … 01.09.1941

Köy Enstitülerine çok ehemmiyet veriyorum ve bu sahadaki çalışmaları yakından takip ediyorum. Sizlere çok güveniyorum. Sizlerde çok ümidimiz vardır. Çalışmalarınızdan memnun oldum. Bundan sonra da gene böyle çalışınız. Bu çalışmalarınızı da yakından takip edeceğim. Ahlâklı, vekarlı, haysiyetli ihsanlar olarak yetişiniz. Köylerimiz sizi bekliyor. Köylerimizde de sizleri göreceğim, memnun oldum. Allha ısmarladık.

 

Dil Bayramı Dolayısıyla Yayınlanan Mesaj

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. sf. 51-52 …  26.09.1941

Vatandaşlarıma!

Dil Bayramını sevinçle kutluyoruz. Bu bayramın, vatandaşlarıma bir büyük dâvanın heyecanını tattırdığını ve ödevlerini hatırlattığını düşünüyorum. Bizim inandığımız ve bağlandığımız esas şudur ki milletimize lâyık olduğu kültür hazinesini az zamanda sağlıyabilmek için dilimizin, millî dil olarak işlenmiş ve yükselmiş olması gerektir. Bu memleketin aydınları, belki yüz yıldan beri eksiği görmüşlerdir. Millî dili arıtmanın bu kadar uzun ve yavaş sürmesi, aydınların kendi zevklerinde çok kıskanç olmalarından ve herkesin kendi ölçüsünü en üstün tutmasındandır. Eğer Türkler, bilimin her dalında yabancı diller için çalıştıkları kadar kendi öz dilleri için emek çekselerdi, Türk dili çok zamandan beri eksikliklerinden tamamiyle kurtulmuş ve medeniyet dünyasının örnek bir dili olmuş bulunurdu. Aynı alışkanlık, bugün de bizi kolayca elde edeceğimiz çok ilerleyişten alıkoymaktadır. Ulusa söz işittiren ve okutabilen her aydınımız, dil işinde bir tek yabancı kelimenin eksik olmasını, özenmiye değer bir zevk saysa bir çok sıkıntıyı hiç fark etmeden geçebiliriz.

Dil Bayramı, büyük ve ulusal bir devrimin gerçekten işaretidir. Bu devrimin yolunda inanla ve sevgiyle yolalmak ve yolaldırmaya çalışmak, hepimiz için bir borçtur. Büyük bir millet, milletler arasında kendi dilini, sapma olmıyan öz yaradılışiyle göstermek zorundadır. Milletler arasındaki boğuşma ve savaş, vatandaşlarımın gözlerinden kaçmaz ki, yalnız demirle çatışma değildir. Milletlerin benliklerindeki güç, yaşamaları için en sağlam kaynaktır. İşte bundan dolayı ve milli benliğe doğrudan doğruya dokunduğunu düşünerek dil çalışmalarını sevgiyle ve ilgiyle genişletmeliyiz.

Yeni bilim terimlerinin okullarda verdikleri neticelerden memnunum. Kültür dilimiz hızla arınma yolundadır. Henüz eksik olan terimler de tamamlanırsa, dilimiz birden çok gen[l]işmiş olacaktır. Bu meselelerin her biri bizim için çok önemlidir.

Büyük Atatürk’ün, Türk dili uğrunda harcadığı emekler boşa gitmemiştir ve asla boşa gitmiyecektir. O’nun kutsal adını, derin sevgiyle anıyoruz. Türk dili için son anına kadar beslediği geniş ümitleri gerçekleştireceğiz. Bayramı vatandaşlarıma bu düşünceler ve duygularla kutluyorum.

 

 

BMM’yi Açış Konuşmasında Köy Enstitüleri ve Milli Eğitim ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 52-53 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf. 27-28 …  01.11.1941

Maarif işlerinde, köy enstitüleri adedi, geçen seneye nazaran üç tane daha ilâvesiyle 17 ye varmıştır. Talebe sayısı 9000 e çıkmak üzeredir. Köy eğitmen okullarından çıkan 1500 eğitmen, köylerinde işe başlamışlardır Bu suretle, on sene gibi, millet hayatı için çok kısa bir zamanda 15.000 eğitmen ve 30.000 öğretmeni köylerimize dağıtmak yolundaki çalışma hızla devam etmektedir. (Bravo sesleri).

Köy enstitüleri ile köy okulları arasındaki münasebeti ve bu teşekküllerin birbirine yapacakları yardımları ve diğer umumî ve sosyal vazifeleri çerçeveliyecek kanun lâyihası yakında hemen Büyük Meclise sunulacaktır.

Meslekî ve teknik öğretimi en geniş ölçüde tertiplemek için Hükümet ciddi kararlar vermiştir. Maarif Vekâletinde teknik öğretimin temel teşkilâtı kurulmaktadır. Az zamanda gerçekleştirilmek istenilen büyük bir program hemen Büyük Meclise sunulacaktır.

Memleketin sanayiinde, motörleşme ve makineleşmesinde ve bütün ihtısas işlerinde ehliyetli unsurları, bol miktarda ve süratla yetiştirmek istiyoruz. (Alkışlar, bravo sesleri).

Büyük Meclisin bu kanun üzerindeki yakın alâkasından çabuk ve hayırlı neticeler bekliyoruz. Teknik öğretimde hedefimiz, kadın, erkek, her vatandaşa kendi sanatı ve geçimi için bilmediklerini öğretecek bir öğretmen, bir öğrenme yeri gösterebilmektedir. (Bravo sesleri, alkışlar).

Şimdiye kadar yüksek öğretim kurumlarının son sınıflarına konferans şeklinde verilmekte olan inkılâp derslerinin, bu kurumlarda “İnkılâp Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti Rejimi” adı altında esaslı bir ders şekline verilmesi ve bu mevzular etrafında ilmî incelemeler yapmak ve yaymak üzre, ayrıca bir de “İnkılâp Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti Enstitüsü” kurulması kararlaştırılmıştır.

Üniversite öğretim unsurlarını meslekî ve şahsi hükümlerini kurmak üzere, Maarif Vekilliğince hazırlanmakta olan kanun lâyihası, yakında Büyük Millet Meclisinin tasvibine arzolunacaktır.

Arkadaşlar!

Fakültemizin ve yüksek okullarımızın ihtiyaçları ve çalışmaları dikkatli gözlerimizin önündedirler. Bütün güzel sanatlarla yakından ve candan alâkalıyız.

Arkadaşlar!

Bugünkü şartlar içinde birçok istediklerimizi belki yapamıyoruz veya yarına bırakmak zorunda kalıyoruz. Fakat kesin ve vicdanî kararımız odur ki, yeni nesli yetiştirmekte hiçbir gecikmeye ve geri kalmaya meydan vermiyeceğiz. (Sürekli alkışlar, bravo sesleri). En uzak köyden başlıyarak, yeni neslin bilgili, güçlü, her alanda üstün yetişmesi ülküsü bütün düşüncelerimizi kaplamıştır. (Bravo sesleri, sürekli alkışlar).

 

İzmir Halkına Yapılan Konuşmadan

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 53-54 ve İ.İ.D.;N.H.B.H; sf. 201-202 …  17.03.1942

Uğradığım birçok yerlerde okulları gezdim. Okullardaki durum ve çalışmalar, benimle beraber olsaydınız, sizi de memnun ederdi. Okullarda talebeyi umumî olarak iyi buldum. Talebenin her bakımdan sağlığına çok önem veriyoruz. Onları çalışkan, gürbüz ve anlayışlı olarak, hayata yeni zamanın isterlerine hazırlamıya çalışıyoruz. Ana ve babaların da talebe işlerini benim anlayışımla takibetmelerini isterim. Öğretmenler vazifelerini benimsemişlerdir. Hevesli ve dikkatlidirler. Talebe ile candan meşgul oluyorlar. Bundan çok memnunum. Yeni neslin yetişmesinde öğretmenlerin vazifesi büyüktür. İlk öğretim, teknik öğretim, orta ve yüksek öğretimin teşkilâtını genişletmek için hiçbir fırsat kaçırılmıyor. Hiçbir fedakârlıktan çekinilmiyor. Bunlardan iyi sonuçlar almak öğretmenlerin göstereceği kabiliyet, çalışkanlık ve anlayışa bağlıdır. Talebe ana ve babaları da öğretmenlere bu yönde yardım etmelidirler. Çocuklarımızın karakterli, ahlâklı olarak yetişmeleri, onların bilgili olarak yetişmeleri kadar ve hatta ondan daha çok önemlidir. Ancak ahlâklı ve karakterli çocukların bilgilerinden memleket faydalanır. Yavrularımız memleketin ilerisi[nin] kendi ellerinde olduğunu bilerek, kudretli ve bilgili olduğu  kadar, ahlâklı ve karakterli olarak yetişmelidirler. Böyle bir yüksek amaç küçük yaşta mektep sıralarında zihinlerde yerleşirse sağlam olur.

Bir noktayı daha size belirtmek isterim. Çocuklarımız vatan sevgisini şuurlariyle koruyarak yetişmelidirler. Şimdiki zaman bizim yetiştiğimiz zamana göre çok değişmiştir. Memleket içinden ve dışından gelen tesirler çok geniştirler. Çocuklarımız kendi nefislerine güvenli ve bütün ters tesirlere, akıntılara karşı koyabilecek zihniyette hazırlanmalıdırlar. Vatanseverlik ahlâkın başında gelir. Vatansever olarak yetişmek, terbiye sistemimizin temelidir. Çocuklarımızın toy zamanlarında ters akıntılara dayanmaları ve yetiştikleri çağda iyi mücadele etmeleri için öğretmenler onların zihinlerini iyi işlemelidirler. Öğretmenlerde bu isteklerimizi canlandırmak için ayrıca dikkat ettim. Dolaştığım yerlerde önem verdiğim bir nokta da şudur: talebenin ihtiyaçlarını karşılamak. Merkezlerde yüksek okulların yatı paralarını bulamıyan halk çocuklarını daha mütevazi şartlar içinde barındırıyorlar. Bu çocukların iyi bakım ve kontrol altında bulunmaları gerektir. Bunun ne suretle temin edilebileceğini gösteren iyi iki örneği burada size söyliyeceğim: Sandıklı kasabasından Afyon Karahisar’a gelen elli kadar çocuk için bir bina bulunmuştur. Sandıklılı talebe burada hep birlikte barınıyorlar. Hayatları düzgün ve ucuzdur. Valinin ve Devletin diğer büyük memurlarının kontrolü altındadırlar. Sandıklılıları başarılarından dolayı burada teşekkürle anmak için bunu size söylüyorum. Isparta’nın Senirkent kasabası da elli kadar çocuğunu Afyon Karahisar’da iyi barındırmış. Bunlar da dikkat ve kontrol altında bulunuyorlar. Senirkentlilere de burada sizinle beraber teşekkür etmek isterim. Denizli’de de bu mesele iyi bir yoldadır. Vilâyet merkezlerinde yüksek okul olan yerlerde kazalar ilgi gösterir, bu merkezlerde teşkilât kurarlarsa oraya giden talebelerini ucuz ve rahat barındırırlar, daha önemli olarak sıhhat, öğretim ve ahlâk bakımından ters tesirlerden uzak olarak okutabilirler. Bütün memlekete telkin yapmak için bu örneklerden faydalanmak istiyorum.

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenlerinde Gençliğe Hitabeden

İ.İ.D.;N.H.B.H; sf. 202-203 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 54-56 … 19.05.1942

Türk Gençleri,

Sevgili ve değerli varlığımız olan sizlerin Gençlik ve Spor Bayramınızı kutlamak için aranızda bulunuyoruz. Sizin iyi yetişmenize ne kadar dikkatle baktığımızı farkediyor musunuz? Hocalarınız, ana babalarınız, büyükleriniz ve devlet adamlarınız vatanın geleceğini temiz ve kudretli ellerinize koymak için aşk ile hazırlanmanızı istiyorlar. İyi yetişmenizi kolaylatmak için, size her vasıtayı tedarik etmiye çalışıyoruz. Sizin hayatınızın sıhhatli ve neşeli geçmesi için, bizim çok göreceğimiz fedakârlık yoktur. Sizden ahlâklı, çalışkan, ümitli ve kuvvetli olmanızı isteriz. Kâinat içinde bir zerre olan bu yeryüzünde, tabiatın en mükemmel nümunesi olan insanlar, bugün birbirini öldürmekle meşguldürler. İnsanlığa hayret veren bu manzara karşısında gelecek nesillerimizin daha kudretli ve hazırlıklı yetişmesi, başlıca düşüncemiz olmalıdır. Size her zaman iyi ahlâklı olmayı, insan meziyetlerinin başında gösterdim. Harb facialarının, milletlerin ahlâkı üzerinde acıklı yıkıntıların hergün arttığını görüyoruz. Harb belâsından olan darlık  ve pahalılık, vücutlar üzerinde olduğundan ziyade ahlâk üzerinde sarsıntılarını hissettiriyor. Ümidiniz ve neşenizle, büyüklerin hırslarına durgunluk ve muhakemelerine kuvvet vereceksiniz. Şaşıranların türlü ahlâk hezeyanlarına karşı, coşarak akan çağlayan gibi temiz ve şeffaf kalınız. Vatanın geniş zamanlarını ve dar zamanlarını yalnız kendi haksız zenginlikleri için marifet fırsatı bilen soysuzlara nefretle, iğrenme ile bakınız. Muhakkak biliniz ki, kötü fırsat düşkünlerinin ve kötü ahlâk örneklerinin yalancı mumları, umduklarından çok kısa bir zaman tütebilecektir. Vatan müdafaası için titreyen, vatana hizmet için hazırlanan Türk Milletinin neşesinde saadet ve kederinde felâket bulan temiz sportmen ahlâkı, Türk cemiyetinin bu gününde ve yarınında muzaffer kalacaktır. Bütün insanlığı saran belâlar içinde fedakârlık kararı ile karakterli ve sportmen durumu ile her yerden riayet gören Türkiye Cumhuriyeti, sizin sağlam dayancınız, sağlam istikbalinizdir.

 

Samsun Halkına Yapılan Konuşmadan

M.Ş.S.D; (1945 Basımı), sf. 125 … 25.08.1942

Samsuna gelinceye kadar Köy Enstitülerinden üçünü gördüm. Kız ve erkek köylü çocuklarımız hem müesseselerini kuruyorlar hem de ileride ifa edecekleri yüksek vazifeleri için hazırlanıyorlardı. Yapıcı, çare bulucu çalışkan bir ruh bu enstitülerin hayatına hâkim olmuştur. Bu durumu görmekten pek memnun oldum, pek ümitliyim. Türk kızlarının müstesna haysiyeti ve ciddî vazifeseverliği bütün mekteplerimizde olduğu gibi Köy Enstitülerinde de göze çarpmaktadır. Öğretmenler ve enstitü müdürleri Türk köyünün geleceğini sağlam temellere istinat ettirmek için aşk ile çalışıyorlar. İktidarlı, fedâkar ve vatansever köy öğretmenleri yetiştirmek enstitülerin mukaddes emelleridir. Şüphe yoktur ki enstitü öğretmenlerine ve müdürlerine düşen vazife hepimiz için, her vatansever için imrenilecek, heves edilecek bir vazifedir. Şimdiki tutumları iyi netice alacağımız ümidini bende çok kuvvetlendirdi. Köy Enstitüleri hakkındaki bu müsbet görüşlerimi vatandaşlarıma söylemekten zevk alıyorum.

BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim Siyasetiyle İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 56 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf 32 …  01.11.1942

Milletin kültürde, güzel sanatlarda ve teknik öğretimde vakit kaybetmeden hazırlanması için büyük programlar kabul ettik. Bu programları zevkle ve sarsılmaz sebatla takibedeceğiz.

 

Türk Veterinerliğinin 100. Yıldönümü Dolayısıyla Yüksek Ziraat Enstitüsü’nü Ziyarette Yapılan Konuşma

M.Ş.S.D.M; (1945 basımı)  sf. 146 … 23.01.1943

Öğrenmenin ilk çağlarından beri tetkik şevkile veteriner mesleğinin genişliğini hissetmiştim. Görüşüm arttıkça millet kültürü ve fende millet varlığı içinde veterinerin büyük rolünü anlayışla kavradım. Bu mesleğin imkânları, salâhiyetleri[nin] artması için kudretim yetiştikçe yardım etmeğe çalıştım. Veteriner konusunu vatandaşlarımın benim kavradığım gibi anlamalarını isterim.

Milletin fende kalkınması ve gelişmesi için veteriner, baş rol sahibi olanlardandır. Biyoloji, veterinerin himmeti ile ufuklarını genişletebilir. Birçok hekimlik meselelerini halletmek ancak hayvanlar üzerinde araştırmalar yapmakla mümkün olur.

Denilebilir ki insan hekimliği veterinerliğin yanında okyanusa karşı iç deniz gibidir.

Veterinerliğimizin yüzüncü senesini hepimiz, milletin kıymetli bir varlığı gibi sevinçle kutluyoruz.

 

Maarif Şurası Başkanı Hasan Ali Yücel’in Saygı Mesajına Yanıt

age, sf. 148 … 21.02.1943

Hasan Âli Yücel

Maarif Vekili ve İkinci Maarif Şûrası Reisi

Maarif Şûrası çalışmalarını yakın ilgi ile takip ediyorum. Şûranın çalışmalarından faydalı tesirler ve neticeler bekliyorum. Şûranın kıymetli üyelerine teşekkürlerimi ve iyi dileklerimi bildirmeni rica ederim.

 

Maarif Şurası Üyelerini Kabulde Yapılan Konuşma

age, sf. 149 … 21.04.1943

İkinci Maarif Şûrasının çalışmalarını yakından takip ettik. Memleket çok yakından alâkadar oldu. İleri kültür meselelerimize sizlerin sahip olmanız hepimiz için huzur ve emniyet vasıtasıdır. Sizlere teşekkürlerimi ve takdirlerimi söylemek, benim için bahtiyarlıktır. Eserleriniz kıymetlidirler. Biz verdiğiniz kararlarla alâkadar olarak onları kıymetlendirmek yolunda elimizden geleni yapacağız. Emekleriniz verimli zengin ve feyizli olacaktır. Bu toplantılarda, hem kendi fikirlerimizi kanaatle münakaşa ve müdafaa fırsatı buluyoruz, hem de zıd da olsa, başkalarının fikirlerine takdirli ve hürmetli olmayı öğreniyoruz. Her toplantı, bizi ideal yolunda ilerletmiye, memleket için faydalı tedbirler bulmıya vasıta oluyor. Umuyorum ki dışardan gelmiş olan arkadaşlar iyi hatıralarla ve iyi iş yapmış olmanın zevkini duyarak Ankaradan ayrılacaklardır. Hepinize teşekkürlerimi ve sevgilerimi tekrar ederim.

 

1943 Milletvekili Seçimleri Dolayısıyla Yayınlanan Beyannameden

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D. ; sf. 57 …  23.02.1943

Ahlâkta ve karakterde sağlam temelli vatandaşlar yetiştiren; ilk öğretimi en kuytu köye kadar kadın erkek bütün vatandaşlara ulaştıran; teknik öğretimde, kadın erkek her vatandaşa, kendi geçimini temin edecek çalışmayı, en ufağından en yükseğine kadar her türlü sanatı öğretebilen bir teşkilâtın bütün memleketi kaplamasını istiyoruz. Yüksek kültür ve her çeşit güzel sanatlarla yeni Türk cemiyetinin, yüksek bir insan cemiyeti olarak yaşaması, gözettiğimiz başlıca hedeftir. Sarsılmaz bir surette inanıyoruz ki, Cihan Harbi içinde ve harb sonrası doğabilecek buhranlardan bir milletin selâmet ve kudretle çıkması için, o milletin hakiki kıymetlere dayanması lâzımdır. Bu kıymetleri mütemadiyen artırmak için dar ve sıkıntılı zamanlarda bile hiçbir tedbiri ve çalışmayı esirgemiyeceğiz.

 

23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı ve Çocuk Haftası Dolayısıyla Yayınlanan Mesaj

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 57 … 23.04.1943

[Afyon] Sandıklı ilk okulunun birinci sınıf öğrencilerinden bir mektup aldım. Gülerek ve şarkılı oyunlar oynıyarak bugünkü bayrama hazırlandıklarını söylüyorlardı. Doğru, temiz, çalışkan, yurtsever olmaya ve büyükleri gibi birer çalışma, bilme ve yurt koruma kahramanı olacaklarına söz veriyorlardı. Sandıklı’daki çocuklarımızın bu yazıları beni çok memnun etti. Bayramı onların arasında geçirmek isterdim.

Şimdi bütün memlekette yavrularımızın sevinç içinde bulunduklarını düşünerek bahtiyarlık duyarken Sandıklı’yı da hatırlıyorum. Oradakilere ve akıllı öğretmenlerine teşekkür ediyorum.

Millî Hâkimiyet Bayramını, Çocuk Bayramı ile birleştirmek bir tesadüf değildir. Cumhuriyetçiler çocuklarımızın ifade ettikleri bütün varlıklarda millî hâkimiyetin sağlam temellerini bulmuşlardır. Çocuklarımızın gelecek insan cemiyetleri için çok esaslı ve canlı olarak hazırlanmaları bizim işlerimizin en ehemmiyetlisi ve zevklisidir.

Çocuklarımızın neşe ile dolu, kendilerine güvenir, ellerinden her iş gelir ve geleceklerine sarsılmaz imanlı olarak yetişmelerini takip ediyoruz.

Çocuklarımıza, ana ve babalarına ve büyüklerine bugünü hür vatanın en neşeli bir günü olarak geçirmelerini dilerim.

 

CHP VI. Kurultayını Açış Konuşmasından

age, sf. 58 …  08.07.1943

Millî dilin ve millî kültürün gelişmesinde görülen ilerlemeler, siz arkadaşlarımın takdirinize lâyıktırlar. Teşkilâtı Esasiye Kanununun, vatandaşın çok daha kolay anlıyacağı açık Türkçe ile yazılmasını, en yakın zamanda gerçekleştireceğimizi umuyorum. Senelerden beri hususi alandaki millî dil çalışmaları, devletçe büyük resmî şeklini, bu suretle vatandaşların gözleri önüne koymuş olacaktır. Ondan sonra millî dilin gelişmesi[nin] daha büyük bir hız alacağına şüphemiz yoktur.

 

Orta Öğretime İlişkin Konuları İncelemek Üzere Ankara’da Toplanan Lise Müdürleri ile Eğitim Bakanlığı Yöneticilerine Yapılan Konuşma

İ.İ.D.;N.H.B.H. sf. 203-206 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 58-61 … 14.07.1943

Aziz arkadaşlarım;

Orta öğretimimizi idare eden arkadaşların bir konferans halinde toplanacaklarını ve mesleğin bazı meseleleri üzerinde araştırmalar yapacaklarını Maarif Vekilimiz bana haber verdiği zaman çok sevinmiştim. Bu beş on günlük çalışmalarınız benim sevincimi haklı çıkardı. Orta öğretimin memleketin muhtelif bölgelerindeki durumu ve gidişini yakından görmeye ve benim için mümkün olacağı kadar etraflı kavramaya ehemmiyet veririm. Onun için sizin çalışmanızı ilgilendiren meseleler hakkında az çok bir fikrim vardır. İlk önce bu fırsattan istifade ederek gözden kaçacak bir noktayı, bütün memleket karşısında canlandırmak istiyorum.

Korkuyorum ki lise öğretiminin memleket kültüründeki büyük ve temel tesiri yetecek derecede kavranmamıştır. Lise öğretimi, daha yüksek öğretim derecelerine kavuşmak için geçilmesi çaresiz olan bir kapı yahut bazı selâhiyetler elde etmek için geçirilecek bir eziyet gözü ile görülmemelidir. Orta ve lise öğretimi, asıl varılacak hedeflerde hakikî bir liyakatle vaziyet almanın ve hayatı kazanmanın esas şartı gözü ile görülmelidir. Mesele bir defa bu kesin çehresiyle karşımıza alınırsa, bu öğretimin bütün konuları asıl ondan sonra ehemmiyet kazanırlar. Bu konuları saymağa başlamadan evvel temel fikri daha açık söylemeye çalışacağım. Orta öğretimi lise ile beraber bitirmiş öğrencimizden, orta öğretimin programını kuran bütün dersleri, bir bütün olarak istemeliyiz. Liseyi bitiren öğrenci de hakiki liyakat dediğimiz şey, onun, bütün derslerinde en az bir dereceyi hakkiyle kavramış olmasıdır. Bunun için kanunların ve usullerin koydukları, şekilleri, aradıkları çareleri sizler düşünürsünüz ve daimi olarak değiştirir, düzeltirsiniz. Benin söylemek istediğim nokta başka. Hakiki liyakatın ölçüsünü, siz öğretmenler ve daha selâhiyetli idare ve siyasetçilerimiz, tecrübeli gözlerinizle ayrıca tartıp hüküm vermelisiniz. Fizik veya felsefe imtihanını bitirdiği gün hayatının bir daha yüzüne bakmıyacağı bir başbelâsından kurtulduğunu sanan bir öğrenci yetiştiriyorsak, parlak numaralarına rağmen ona orta öğretimden bir sermaye vermemişiz demektir. Biz onu bütün ömründe kudretli bir kültür adamı olabilmesi için silâhlandırdığımızı zannederken, onun eline âdi bir sopa bile vermemiş olduğumuza bundan daha açık delil olamaz. Hakikat şudur ki elli altmış senedenberi iyi bir orta öğretim kuramamış olduğumuzun zararlarını, memleketin bütün hayatında ve idaresinde daima çekmişizdir. Bir memleket kültürsüz adamların elinde kala kala öyle sapık ve sakat bir anlayışa düşüyor ki öğretim ve kültür denilen şey olsa da olmasa da hayatta bir tesiri yoktur kanaati kolaylıkla hâsıl oluyor. Bunun neticesi nedir? Bunu, milletin kırk elli senelik tarihi, amansız bir surette cemiyetin yüzüne çarpıyor. Bir çok dertler ve felâketlerin her birisi için ayrı ayrı sebepler aranıyor. Asıl büyük sebep, yani bilmemezlik ve esaslı bir öğretimin yerleşmemiş olması sebebe çare bulamayınca da –ki uzun seneleri kaplıyan etraflı tedbirlerle iş ele alınmazsa, çaresi de yoktur– fenalıklar tedavisiz hastalıklar gibi sürüklenip gidiyor. Burada bir noktayı da geçerken söylemeliyim. Hayatta muvaffak olmanın esaslı vasıtası, şüphesiz ki karakter ve ahlâk sağlamlığıdır. Ancak bu kuvvetli karakter, öğretimi sağlam adamlar arasında bulunursa Cemiyet için faydası vardır. Bilmiyenin, öğrenmemiş olanın sağlam karakterlisinden fayda ummak kerametten medet beklemek gibi boş bir şeydir. Demek ki karakter ayıracına vurduğumuz zamanda dahi esaslı öğretim, ilk önce düşüneceğimiz bir şarttır. Sözüme bıraktığım yerden devam edeyim.

Orta öğretimde hakikî liyakat temin ediyor muyuz? Burada iki mesele karşısındayız. Birincisi şudur: İleri istidatlardan iyi semereler alıyoruz. Ancak bu iyi semereler, sayı itibariyle kâfi değildir. Kırk beş lisemizin iyi ve orta bütün yetişenleri, hattâ bugünkü ihtiyaçlarımıza yetmiyecek kadar azdır. Maarif Vekili arkadaşım, bu mesele üzerinde durmakla bir çok cihetli bir davayı eline almış oluyor. İyi düzenlenmiş bir orta öğretimin son sınıflarındaki bütün orta istidatlar da, artık kâfi değerli bir kudrete erişmiş olmaları icabeder. Biz bu durumdan henüz çok uzağız.

İkinci mesele, liyakatın ölçüsüdür. Bugünkü programlarımız çok iyidir. Cumhuriyetten evvelki zamanlara nispetle çok ileridir. Şimdilik lise öğretimi, bundan otuz sene evvelki lise öğretiminin hiç olmazsa iki sene fazlasıdır. Görülüyor ki bugünkü program çok iyi olmakla beraber çok güçtür de. Genç beyinlere sindirerek bütün bu bilgileri yerleştirmek öğretim kadrosunun hakikaten muktedir ve çalışkan olmasına bağlıdır. Bu vazife, bilgisine güvenen ve onu mütemadiyen arttırmaya çalışan, karşısına getirilen genç nesli bilgili kılmak için yüreğinin içinde aşk, ideal aşkı kanıyan öğretmenler tarafından yapılabilir. Bu öğretmenlerin büyük mükâfatı, memleketin gelecek manzarası olacaktır. Büyük doktorlar, büyük hukukçular ve mühendisler, büyük idare ve siyaset adamları yetiştikçe bunların her birinde siz sanatkâr elinizin eserlerini ayrı ayrı, ince ince fark edeceksiniz. İdealist bir adama, memleketin esirgemiyeceği diğer bir çok himayelerle beraber, daha göz çekici ne mükâfat gösterebiliriz: Benim ağzımdan herkesin bir daha işitmesini isterim ki her memlekette muntazam öğretim görmemiş büyük adamlar yetiştiği olmuştur. Bunlardan hakikaten büyük olanlar, pek küçük yaşlarında kolaylıkla edinebilecekleri bilgilerin eksiklerini tamamlamak için bütün hayatlarında kendi hususî odalarında çalışmaya mecbur olmuşlardır. Demek istiyorum ki müstesna istidatta yaratılmış olanlar, eyi ve temelli öğretimin lüzumunu en eyi anlıyan adamlar olmuşlardır. Bunu anlamamış olanlar siyasî ve idarî hangi yaldızlı mevkide bulunurlarsa bulunsunlar, milletin hayatında, tarih karşısına geçince zavallı bir sabun köpüğünden daha fazla iz bırakmazlar, bırakmamışlar ve bırakmıyacaklardır.

Öğrencileri iyi yetiştirmek için öğretmenlerin tatbik çalışmalarını, bütün gezilerimde nasıl aradığımı bilirsiniz. Bunu yalnız porgramların icabı olarak aramıyorum. Bizim devirlerimizin nazarî ve vasıtasız yetişmelerinde hayatımızca çektiğimiz eziyetleri daima kafamda canlı tuttuğum için ayrıca ehemmiyet veriyorum. Kimya, fizik, matematik, hattâ ve bilhassa Türkçeyi tatbikî olarak öğretmenin, öğrenci gibi daha evvelden hazırlanması lâzımdır. Ancak bu şartla genç öğrenci, bütün ömründe zihninden çıkmıyacak denli izlerle, bilgi edinmiş olur.

Yakından görerek dokunduğum bir esaslı mesele ise lise müdürlerinin durumudur. Lise müdürünü gittikçe daha geniş tesiri olan bir mühim varlık olarak düşünmeğe çalışacağız. Hiçbir tedbir ve salâhiyet sahibi, okulunu bütün olarak yüksek bir hedefe ilerleten lise müdürünün yerini doldurmaya muktedir değildir. Lise müdürü,okulun her işinden mes’ul ve her işini düzeltecek adamdır. Bütün emri altındakiler üzerinde söz götürmez, kesin otoritesi olacaktır. Halbuki bugün lise mahsullerinde muhtelif liyakatte öğretmenlerin tesiri, kendisini daha ziyade duyurmakta olduğunu görüyoruz. Müdür otoritesini düşündüğüm zaman onun inzibatta ve idaredeki tesiri en son hatırıma gelir. Bugün sizinle konuşurken bu ciheti hiç aklımdan geçirmedim. Aradığım otorite, bilgi ve ders otoritesidir. Meslekten gelmiş olan lise müdürünün, lisedeki bütün derslerde bilgisi, iyi olgunluk imtihanı vermiş genç öğrenciden daha az olamaz. Ancak bu şartladır ki, müdür dershaneleri dolaştıktan sonra odasında kendi kendine düşündüğü vakit, öğrenci liyakatinin hangi doğrultularda desteklenmesi, hangi öğretmene hangi vasıta ile nasıl yardım edilmesi lâzımgeldiğini kavrıyabilir. Bütün âmirler, çalışkan öğretmenin vazifesini daima daha kolay ve daha verimli kılmıya çalışmalıdırlar. Ona öğretim vasıtasında, zamanında, usulünde yardım edebilmek, yalnız vazifesini seven iyi yürekli bir müdürün değil, aynı zamanda öğretmenin işini iyice kavrıyabilen bir müdürün eseri olabilir.

Aziz Arkadaşlarım;

Orta öğretime ve onun şerefli idarecileri olan sizlere, memleketin büyük işlerini üzerine almış yakın arkadaşlarım gözüyle bakıyorum. Vazifelerinizi kolaylaştırmak için biz, siyasî iktidar sahipleri olanların hepsi, sizin muvaffakiyetlerinize yardımcı olmayı engin bir zevk sayıyoruz. Meslekten ve esaslı yetişmiş öğretmen kadrosu kurmak ve onların eline asrın en yeni vasıtalarını vermek başlıca emelimizdir. Fakat sizden, gelecek Türk Cemiyetinin şerefli kurucuları olmak vazifesinin hakkiyle ifasını isteriz. Sizin fikirlerinizden ve tecrübelerinizden faydalanmayı daima arıyacağız. Elverir ki fikirleriniz, daha liyakatli ve ondan sonra daha çok sayıda iyi yetişmişler vermek için durmadan yorulmadan işlesin.

Çalışmalarınızdan çok memnun oldum. Bu toplantılarınızın feyizli verimlerini vatana hissettireceğimizi kuvvetle umuyorum. Hepinizi sevgilerle selâmlarım.

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenlerinde Gençliğe Söylevden

ÜMKD, Cilt: 6, Sayı: 65, 1 Haziran 1944, sf. 1-4 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 61-64 … 19.05.1944 

Aziz Türk Gençleri!

Bugün Gençlik Bayramı’nı kutluyoruz. Sevinçler içindeyiz. Sizin bayramınızı düşünmek bizim için bahtiyarlık duygularının kaynağıdır. Büyüklerinizin sizi neşeli ve sevinçli görmekten ne kadar derin zevk duyduklarını, birgün sizin de daha genç arkadaşlarınızla görüşürken hatırlamanızı isterim. Sizler, bizim bütün ümitlerimizi taşıyorsunuz. Geleceğin yeni meselelerini siz halledeceksiniz. Kendinize güveninizin sağlam, temelli olmasını isteriz. Bugünkü hazırlanmanızın tam ve mükemmel olmasını özlüyoruz. Vatana hizmet aşkı, ülkünüzün başındadır. İleri insan, ileri millet ve yüksek insan cemiyeti, bütün çalışmalarınızda hedef olarak gözünüzün önünde durmalıdır. Kudretli, vatansever bir nesil olarak Türk Milletini omuzlarınızda taşıyacaksınız.

Türk Gençleri!

Cumhuriyet sizi bu ümitlerle yetiştiriyor. Sizin yetişmenizde vazifeli olan başlıca Devlet müesesesesi, Cumhuriyet Maarifidir. Cumhuriyet Maarifi, Türkiye’de öğretim ve eğitim işlerini geniş, etraflı ve bütün konuları kavrayan bir bütün halinde takip ediyor. Maarifimiz, her bakımdan, şimdiye kadar geçirdiğimiz seviyelerin en yükseğine varmıştır. Daha arzu ettiğimiz pek çok şey olmakla beraber öğretim ve eğitim işinde bugünkü Maarifimiz en ileri vukuf ve ehliyet derecesinde olduğunu ispat etmiştir. Büyük Millet Meclisi ve Cumhuriyet Hükûmeti, geniş ölçüde dikkat ve fedakârlıkla, sizin yetişmenizi kolaylaştırmağa çalışıyorlar.Büyük Millet Meclisi’nin fedakârlıklarını verimli, faydalı ve en feyizli bir şekilde tatbik eden Cumhuriyet Maarifi, iftiharımız ve istikbal için sarsılmaz bir güvenimizdir. Türk milleti huzurunda Maarif Heyetimize teşekkürlerimi söylemekten zevk duyuyorum.

Vatandaşlarım!

İlk öğretim hiçbir devirde bugünkü ölçüsiyle ele alınmamıştır. Cumhuriyetin ilk gününden beri arkasından koştuğu ilk öğretim ülküsü, hakikî ve tam mânasiyle başarılmak yolundadır. Bu seneden itibaren, binlerce sayılarla köy okullarının açılacağı bir devre giriyoruz. Hazırlıklar tamamdır. Makine kurulmuştur. Bundan sonra yalnız amelî neticeler alacağız. Yakın uzak, büyük küçük, toplu dağınık bütün köylerin kız, erkek bütün çocukları, çok değerli öğretmenlerinin karşısında dersaneleri dolduracaklardır. Nihayet on sene zarfında Türkiye’de ilk öğretim meselesinin halledilmiş olacağını, açık ve kesin olarak görebiliyoruz.

Orta ve yüksek öğretimde durumumuz, bizim gençliğimize nisbetle kıyas edilemiyecek derecede ileridir. Bu durumun en ileri memleketlerle ayarlanması için her gün yeni bir hamle düşünüyoruz. Vasıtalarımızı daima artırıyoruz. Öğretmenlerimizin sayısı ve değeri, yüksek vazifelerini yapabilmek için, geniş ve müsbet bir gelişmeden bir an geri kalmıyor. Cumhuriyet öyle müeseseler kurmuştur ki dünyanın her yerinde iyi sayılabilir. Fakat asıl yeni kuracaklarımızdır ki bizim hayalimizi sevindirip süslemektedir.

Teknik öğretim, Cumhuriyetin başlıca konularından biridir. Büyük Millet Meclisi ve Cumhuriyet Hükûmeti, Teknik Öğretim dâvasını, dikkatle göz önünde tuttuğu meselelerin ilerisine almıştır. Gençlerin, hattâ geçkin vatandaşların, Vatanın her köşesinde kendi işlerini en verimli bir şekilde yürütebilmeleri için her türlü öğrenme ihtiyaçlarına yetişmeye çalışıyoruz. Türk gencinin hayat mücadelesine iyi hazırlanması ve bu asrın istediği en karışık ve en ince teknik işleri başarı ile yapabilmesi için iyi yetişmesine, bütün dikkatimizi harcıyoruz. Şimdiye kadar elde ettiğimiz neticelerden çok ümitliyiz. Uzun zamanlar sürecek olan bu çalışmaların amelî ve çok faydalı neticelerini yakın zamanda almağa başlıyacağız.

Millî eğitimde esaslı bir yeri olan Güzel Sanatlar işlerimiz, Milletin büyük bir meselesi gibi Cumhuriyet Maarifinin dikkati karşısındadır.

Sevgili Vatandaşlarım!

Bugün öğretim ve eğitim için Devlet eline alınan çocuklar ve gençler, milyonu çok geçiyor. Yakın zamanda ise iki milyonu geçecektir. Bu sayılarda, vatanın büyük kudretini görüyoruz. Bu görüşümüz cumhuriyet anlayışıdır. Her vatandaşın kâfi derecede öğretimle iyi yetişmiş olmasında, esaslı yükselme ve kalkınma tedbiri tasavvur ediyoruz. Bu söylediklerim, bütün dereceleriyle öğretmenlerimize düşen vazifelerin genişliğini ve ağırlığını gözönünde canlandırsa yeri vardır. Bugün öğretmenlerimiz on binlercedir. Bunlar bir nesil geçmeden yüz binleri bulacaklardır. Türk milletinin yeni ve yüksek cemiyetini kurmak için beslediğimiz bütün ümitler, öğretmenlerimizin değerine, karakterine ve gücüne dayanıyor. Eğer Türk öğretmeninin esaslı vasıfları[nın] büyük ülküyü başaracak yaratılışta olduğuna inanılmazsa, bu kadar büyük bir dâvanın arkasına düşülecek cesaret bulunamaz. Biz, öğretmenlerin büyük ülküye ehil yaratılışta olduğuna inanıyoruz. Onun için onların her türlü müspet neticeler alacaklarına ve her türlü hastalıklarla uğraşıp üst[ün/den] geleceklerine güveniyoruz.

Vatandaşlarım!

Gençliği yetiştirmenin ve millî terbiyenin en tehlikeli hastalığı, öğretmenin vazifesini politika vasıtası yapmasıdır. Bir cemiyet içinde hiçbir emniyetin kötüye kullanılması, bir öğretmenin kendisine emanet edilen Vatan evlâtlarına kendi hususî politikasını telkin etmeye çalışması kadar vicdansız ve zararlı olamaz. Öğrenmek için ailesinin bütün teşvikleriyle hazırlanan genç dimağ ve temiz yürek, vicdansiz bir politikacının sözlerinden ve derslerinden en derin zehirleri alabilir. Devlet, Vatan için en zararlı olan bu cinayetlere yer vermemek için sert tedbirleri esirgemiyecektir. Fakat Millet hâlini ve istikbalini tehdit eden bu cinayetlere karşı asıl teminatı, öğretmen heyetinin vazife haysiyeti ve ortak vicdanı verebilir. Hiçbir devlet makamı, bir öğretmen kadrosu içinde bulunup kötü yola sapmış olan vicdansız fesatçıyı, diğer öğretmenlerden daha kolay ve daha çabuk keşfedemez. Fesatçı, yanlış telâkkilere ve zararlı hareketlere sevketmek için ufaktan başlayarak, her türlü vatansever ve masum çehreye bürünerek, okşayarak, mükâfat ve mücazatı, numarayı ve sınıf geçip ilerlemeyi, ders içinde ve ders dışında münasebetlerini kullanarak gençleri istediği istikamete yürütmeye yeltenecektir. Bunlar öyle zararlı ve kötü hareketlerdir ki bunlara karşı bir milletin dayanması için ailenin, öğretim çağında bulunan gençlerin, nihayet büyük öğretmen heyetlerinin dikkatleri lâzımdır. Kanun tedbirleri en sonra gelir; bu tedbirlere sıra geldiği zaman, az çok geç kalınmıştır; ve elbette ilâçlar ister istemez acı, sert olacaktır.

Aziz Vatandaşlarım!

Cumhuriyet, Memleketin içerdeki yaşayışında ve dışarı ile münasebetlerinde açık ve dürüst hatlarla ülküsünü tayin etmiştir. Vatandaşlarımızın ve yeni yetişen nesillerimizin yüreklerini aşk ile dolduracak prensipler, temel olarak alınmıştır. Devletimizin hüviyetini teşkil eden esas vasıflar, uzun felâket asırlarının tecrübe mahsulü ve gelecek asırların en feyizli gelişme prensibi olarak bulunmuştur.(…)

(…)

Gençler ve Öğretmenler!

Sade ve kısa bir şekilde anlattığım prensipler* hayatlarınızı ve yüreklerinizi dolduracak pek kıymetli ülkülerdir (…)

(…) Köy Enstitülerinde, her çeşit okullarımızda, müesseselerimizde, Ordumuzda müşterek Vatanın ülkülerini Türk çocuklarına eşit adalet ve şefkat hisleriyle vermeye çalışıyoruz. Onları büyük Cumhuriyet potasında kaynatıp meydana Türk vatanseveri çıkarmağa uğraşıyoruz. Vatandaşlarım emin olabilirler ki muvaffakiyetlerimiz esaslıdır ve gelecek zamanda daha göz alıcı olacaktır.

(…) Sevgili Evlâtlarımız!

Bu güzel bayram gününde bana yurdumuzun köşelerinden bayrak ve sınır boylarından toprak getirdiniz. Değerli armağanınıza yürekten teşekkürler ederim. Sınır toprağı ve Türk bayrağı gibi aziz olasınız! Vatan sizden yurdun müdafaasını, yurdun mamurluğunu istiyor. Cemiyetimiz ve aileleriniz, faydalı olmanızı bekliyor. Neşe ile, istikbale güvenerek, yetişmeye çalışınız. Sizin elinizde Türkiye yüksek ve çok mamur olsun. Bu bayram günümüzde Atatürk’ün kutsal adını, vicdanlarımızın engin sevgi ve saygılarıyla yadedelim. Atatürk, geleceğin en kıymetli teminatını sizlerde gördü ve gösterdi. Bugün de ailelerinizin ve hepimizin en iyi dileklerimiz ve ince dikkatlerimiz sizin üzerinizdedir.

 

“İlk Öğretim Davamız” (Makale)*

ÜMKD; Cilt: 6, 1 Eylül 1944, Sayı 71 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 64-68 ve İ.D.;N.H.B.H.; sf. 206-213  … 07.08.1944

1943 – 1944 yılının ilk öğretim devri sona erdi. İlk neticeleri aldım. Beş sınıflı, yani tam teşkilli, şehir ve köylerdeki bütün okullarımızın beşinci sınıftan mezun verdikleri sayı 75.286 dır. Ders yılının başında bütün beşinci sınıfların toplamı 97.000 di. Geçen ders yılında beşinci sınıflar toplamı 91.000 ve aldığımız mezun 67.300 idi. Bu sene için hafif bir terakki elde etmiş oluyoruz.

Birinci sınıflara giren kız ve erkek çocuklarımızın sayısı geçen sene 224.500 ve bu sene 247.000 idi. Dört beş seneden beri bu sayılarda dolaşan ilk sınıf rakamlariyle son senede aldığımız 75.000 karşılaştırılırsa, çocuğun beş senelik ilk öğretim devresinde 100/65 [65] ten fazla fire veriyoruz demektir. Bu fark korkunç bir şeydir. İlk öğretime verdiğimiz bütün emeklerin ve yaptığımız, yapacağımız bütün masrafların beyhude olmaması için, ilk önce büyük dâvanın bu cephesini, yani devam meselesini halletmek görüşüne vardık. Bu kanaatle iki senedir şehir şehir, köy, köy ilk okullarda devam işini takip etmeğe çalışıyoruz.

Bu takipler sayesinde daha iyi neticeler bekliyordum. Fakat evvelki sınıfların, yani bugünkü üçüncü, dördüncü sınıfların mevcuda yaklaşık olarak gelecek mezunların sayısını kararlaştırdığından büyük iyi neticeleri asıl iki sene sonra alacağız diye teselli buluyorum.

Gerçek, bu sene üçüncü ve dördüncü sınıflara geçmiş olan çocuklarımızın sayısı hissolunur derecede artmıştır. Asıl rakamları sonbaharda toplıyabileceğiz. Bu rakamlar üzerine, ayrıca tahlil yapmağa veya Maarif Vekili arkadaşıma yaptırmağa çalışacağım.

Mezun sayısındaki az terakkinin sebeplerini nasıl anladığımı söylemeğe başlamadan evvel geçirdiğimiz dereceleri bir defa gözönüne koymak isterim. İstatistik şudur:

Ders Yılı                  Mezun Sayısı

1933-1934             23,145

1937-1938             45,759

1941-1942             67,378

1943-1944             75,286

17.000 den 75.000 e çıkış, hususiyle hocaların askere gittikleri, okul yapılarının güçlüğe uğradığı harp yıllarında daha yüksek tempo ile artış, sevinilecek bir şeydir. Fakat ihtiyacımız ve vazifemiz, varmak istediğimiz hedefler gözönüne alınırsa çok ıztırap çeker ve teselli çaresi bulamayız. Bir milyona yakın çocuğumuz ilk okullardadır. Nazarî olarak bunun beşte biri olan 200.000 i mezun vermeli idik. Biz tam teşkilâttan 75.000 verdik. Ayrıca üç sınıflı eğitmen okullarından da 50.000 kadar mezun aldık.

Karşısında bulunduğumuz zorluk, pasif direnmedir. İlk öğretimin kıymetini kendi anladığımız gibi ve kendi anladığımız ölçüde vatandaşa anlatamıyoruz. Daha fenası vatandaşa anlatacak olan vazifelilere anlatamıyoruz.

“Kız çocukların hepsini göndermiyorlar; sonunu beklemeden okuldan alıyorlar. Çocuklar, köylünün iş zamanında ailelerine yardım ediyorlar. Fakir olanlar vaktinden evvel çalışmağa gidiyorlar. Vakti, hali yerinde olanlar da bir iki sene okuduktan sonra öğrendiklerini kâfi görüyorlar” özürlerini işitirim ve işittiğimi her yerde bunları söyliyenleri şiddetle reddederim. “İlk öğretim; ilk öğretim! Bu iş, milletin umumî hayatı ve seviyesile alâkalı bir meseledir. Yüzlerce senede hallolunacak bir dâva, on beş senede halledilemez. Bütün emekler boştur. Zaten ilk öğretimden evvel, ekonomik durumu düzeltip iyileştirmeli.” Bunlar da, sözüm ona aydın karasının özürleridir. Hususiyle bu çeşitlerden biri, memleketin bir köşesinde bir selâhiyet başında, hele bir vilâyet başında bulunursa, talihsizlik hakikî bir felâket olur. İhmalci ve inanmamış bir valinin ilk öğretimde kusurunun farkına varıldıktan sonra da, iyileşmiş neticeyi ancak dört sene sonra alabilirsiniz. Bir senelik fena takip, fena zihniyet, hiç olmazsa, üç sene zararını uzatır.

İlköğretimde devam meselesini dâvanın bütün cephelerinden en başta geleni sayıyorum; ve müspet neticeyi her şeyden evvel iş başında bulunan bütün vazife sahiplerinin, hususiyle valilerin, kaymakamların ve maarif müdürlerinin himmetinden bekliyorum.

Bütün vekâletlerin vilâyetlerde bulunan memurları, ilk öğretimde devam denilen bir meseleden haberdar olmalı ve temasta bulunduğu muhitte bir hayırlı telkin yapmak fırsatı eline geçerse, bundan istifade etmek için hazır olmalıdır. Ancak bu suretle devletin ruhuna yerleşmiş bir inanışın ve iztırabın yankısını vatanın bütün ruhlarına vermeğe muvaffak oluruz. Yine bu suretle ilk öğretim için mütehassıs dairelerce takip olunan tedbirler, evvelden tahmin olunamayan cepheleriyle herhangi bir daireye temas ederse, hiç vakit kaybetmeden kolaylıklarla karşılanır. Hususiyle memleketin Adliye cihazının ilk öğretimi bir büyük millî dâva olarak anlamış ve kavramış olması çok feyizli bir tesir yapar.

Üzerinde ehemmiyetle durduğumuz bir büyük dâvanın en uzak köşedeki bir vatandaş üzerinde bile uyandırıcı bir tesir yapmaktan geri kalacağına inanmıyorum. Çocuğu okula göndermemenin veya devam ettirmemenin fenalıklarını ciddî olarak dinlemekle vatandaşın kanaatinde iyilik hâsıl olacağını çok görmüşümdür.

Hülâsa, yukarda saydığım mugalatalı özürleri hiçbir suretle kabul etmiyoruz.

Dahiliye ve Maarif Vekilleri bu sene köy okulları hazırlığında iyi çalışmış olan valilerimizi memlekete bildirdiler. Memleketin yüce varlığı için bu kadar ehemmiyet verdiğimiz büyük dâvayı kavramakta ileri atılan bu arkadaşları takdir ederken yürekten sevinç duyuyorum. Deprem gibi, elde olmıyan felâketler sebebiyle olmaksızın açıktan açığa geri kalmış olan valiliklerimizin memlekete bildirildiğini okurken de utancımdan ne kadar ıztırap çektiğimi anlatamam. Bu bahsi, bu senelik bu kadarla kesiyorum. Arada kalan valiliklerimizin gelecek sene hepsinin ilerisine geçeceklerini hayal etmekten büyük zevk duyuyorum.

Valiler, kaymakamlar, maarif müdürleri, öğretmenler, müfettişler, kendi bölgelerinin şehirde ve köyde bütün okullarını tanıyacaklar; her sınıfın kız ve erkek bütün çocuklarının sayısını bilecekler; devamsızlık başlıyan bölgeleri, sene sonunu beklemeden evvel derhal farkedecekler; yangın söndürmeğe koşar gibi, hâdise yerine gidecekler ve sene nihayeti büyük müspet neticeyi alıncıya kadar heyecan içinde bulunacaklar. Devamsızlık hastalığı ancak bu suretle tedavi olunur. Ve eğer arkadaşlarım kendi sahalarındaki bu işle uğraşmak için, benim bulduğum kadar vakit ve heves ayırabilirlerse, biz devam meselesini yakın zamanda tamamiyle hallederiz.

Bunu hallettiğimiz zaman, memleketin ve milletin az zamanda o kadar farklı ilerlemesini sağlıyacak ana tedbiri nasıl bulmuş olduğumuza kendimiz de şaşakalırız.

Bugünkü halinde ilk öğretimin devamından sonra gelen mesele ise, okul binasıdır. Okullarımız, gelen çocukları, hususiyle ilk sene gelenlerin aynı sayılarda devamını sığdıramıyacak kadar dardırlar.

Biz, köylerde okul binaları işini Enstitüler Kanunu ile bir tertibe bağladık. Şehirlerde okul binaları meselesi de, hususî bir tertibe bağlanmak gereklidir. Alâkalı dairelerin bunu yakın bir zamanda neticelendireceklerini umuyorum. Esas olan fikir köylerde olduğu gibi, şehirlerde de okul binalarının vatandaş tarafından her vergiden ayrı bir mükellefiyet olarak meydana getirilmesidir. İnsan olarak yaşamak için, su ve hava gibi tabiî şartlar arasında ilk öğretimi de görürsek, şehirlerin ilk okullarını yapmak için tedbirler ve ölçüler, kolaylaşır ve sadeleşir.

Bununla beraber, şehirlerde ilk okul binası eksikliği esas itibariyle ihtiyacın zihnimizde kemâle gelmemiş olmasının mahsulüdür. İlk okul çocuklarının çifte tedrisatlı okullara devam etmeğe mecbur olmaları kadar ağırıma giden bir hâdise söyliyemem. Son bir iki senedir, bu duygularımızın şehirlere yayılmak istidadını göstermesinden çok ferahlıyorum.

Bir taraftan kanunî tedbirler ve diğer taraftan anlayışımızdaki ilerleme ile şehirlerdeki okul binalarının tamamlanması, yakın zamanda sağlam esaslara dayanacaktır.

İlk öğretimin klâsik olan esas tedbiri, öğretmen unsurudur. Şehir ve kasabalarda öğretmen ihtiyacımız mesele halinden çıkmış gibidir. Yani okul binası yaptıkça içine girecek öğretmenleri bulacağız. Bundan dolayı, kasabalar için daha çok yapı işinde ısrar ediyorum.

Şimdi köylerde ilköğretimin devamdan başka olan meselelerine geçiyorum.

Köy Enstitülerine altı senedir verdiğimiz heyecanlı emeklerin büyük ölçüde ilk verimini önümüzdeki sonbaharda alıyoruz. Her senebaşı binler sayısı ile öğretmen ve okul elde etmek hayali ile senelerden beri çalıştık. Öyle zamanlar oldu ki, büyük sayıda okulların kurulacakları senelere kavuşmak müyesser olacak mı diye dayanılmaz üzüntüler geçirdik. İşte nihayet büyük dâvanın hasat mevsimi geldi Şimdi de en ağır vazife yıllarının birincisi ve gelecek sene ikincisini geçirmeğe mecbur bulunuyoruz. Üç dört aylık kısa bir zamanda, çividen cama kadar, her şeyin dar ve pahalı zamanında biz, bin yedi yüz elli okulu bir çırpıda açabilecek miyiz? Gelecek yılın üç bin okulunu yine dar zamanlarda, şimdiden hazırlamak lâzımdır.

Altı aydan beri bu işi takip ediyoruz. Çividen, camdan, çimentodan ve şu kadar misli pahalılıktan evvel çektiğimiz zorluk bölge bölge, yapmağa, yüreğinden inanmış adamlarla, inanmamış olanların farkından ileri geldi. Bir okulun açılması, yeni tertibe göre, bir öğretmen evinin ve beş sınıfa yetecek okulun yapılmasına ve öğretmenin tarlası ve esas âletlerinin tedarik edilmesine bağlıdır. Şimdi valiliklerimiz, bu ihtiyaçlarımızı temin ile meşguldürler. Öyle valiler ve kaymakamlar biliyorum ki, yeni okulları açmak için gece gündüz meşguldürler. Dahiliye ve Maarif Vekillerimizin açık takdirleri de bu gayretler üzerinedir. Her halde, okulların büyük bir kısmı vaktinde bitecek, az bir kısmı derslerin başlamasına mâni olmıyacak kadar eksikli olacak. Pek az kısmı da, yapılmamış kalacak. Her yapılmamış okul için tenbel ve ihmalci, bana bir tomar özür hazırlayacaktır. Bu sene, işi çok sert ve çok sıkı tutacağız ki gelecek senenin üç bin okulunun yapı ve hazırlık işlerine şimdiden başlamanın akıllı ve faydalı bir şey olduğu iyice anlaşılsın. Herhalde iki üç sene işi çok ciddî takip etmeğe mecburuz.

Bu suretle, bizim idâre cihazımız ve anlayışımız senede üç bin ilk okulun açılmasını kolay ve tabiî bir iş haline getirdikten sonra, köyde ilk öğretimi sağlam tedbirlere bağlamış olduğumuza inanacağız.

Bu sayede ilköğretim, on senede umumî mecburi kayıtlarının tahakkuk etmiş feyizli, verimli çehresini elde edecektir. Her sene öğrenci sayısı 100–150 bine kadar artacak ve on sene sonra 2 milyonu geçecektir.

Köyler için ilk okulların üstünde üç senelik teknik karakterde okulların açılması da kararlaştırılmıştır. Bu sene bölge bölge, yüzden fazla üst okul açabileceğimizi umuyoruz. Bu ayrı bir bahistir ki, ilk neticeler kendini gösterdikten sonra, daha tafsilâtlı bahsetmek sırası gelecektir.

Şimdi bu seneki hesaplaşma sonucu olarak bütün söylediklerimi hûlasa ediyorum:

1-İlk okullarda devam meselesi mutlaka tedavi edilmek lâzım gelen büyük bir dertdir. Vatandaşlardan dikkat ve ilgi ve bütün devlet memurlarından hususiyle valiler, hâkimler ve bütün büyük memurlardan en büyük ilgi, takip, telkin ve yardım beklerim.

2-Şehirlerde ilk okul binaları için hususî tedbirler, yeni kanunlar yolu ile alınacaktır. Onu beklemeden her bölge, mümkün olanı yapmalıdır.

3-Köylerde büyük sayıda ilk okul açma devrinin ilk yılındayız. Bu yılın imtihanını yüz akıyle geçirmek, hepimizin büyük kaygımızdır. Sonbaharda vatandaşlara iyi haberler verebilmenin heyecanı içindeyim, Gelecek sene için şimdiden hazırlanmak lâzımdır. Vatandaşlarım emin olsunlar ki, ilk öğretim dâvası üç beş ay sürecek saman alevi cinsinden heveslerle neticelenmez. Biz, senelerce sürecek en kuvvetli irade ve sebatla bir meseleyi takip edecek kabiliyette adamlar olduğumuzun imtihanını milletimize karşı ilk öğretim dâvasında göstereceğiz.

Türk Milleti ilk öğretimde göz diktiğimiz amaca vardıktan sonra büsbütün başka kudrette bir varlık olacaktır. İstihsalimiz, yani kazancınız bu sayede çok artacak; memleket yüksek bir teknik kabiliyet edinecek; büyük milletimizin yaradılıştaki kabiliyetleri içinde insanlığın bütün iyi vasıfları engin değerler alacaktır. Çok kuvvetli ve çok kıymetli bir millet olmanın çaresi, ilk öğretimin tamamlanması ile elde edilmeğe başlanır.

 

BMM’yi Açış Konuşmasında Köy Okulları ve Milli Eğitim Siyaseti ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 69-70 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf 49-50 …  01.11.1944

Aziz Arkadaşlar!

Maarif işlerimiz yakın alâkanıza cevap verecek bir gelişme içindedir. İlk öğretim meselesini memleketin büyük bir dâvası olarak ele almış bulunuyoruz. Köylerde bu seneki programa konan 1750 okulu meydana getirmek için vatandaşlar ve idare mekanizmamızın bütün değerli unsurları var kuvvetiyle çalışmaktadırlar. Neticeler yakın bir zamanda milletin takdirine arzolunacaktır. Köy okulları programının gelecek seneye düşen kısmını yapmak için şimdiden işe girişilmiştir.

Bu sene ilk okulların birinci sınıfına giren çocuklarımızın sayısı ehemmiyetli bir artma gösterecektir. Herhalde 300.000 sularına varacağız.

İlkokullarda devam meselesini milletçe ve idarece daima gözönünde tutmak için bütün dikkatler uyandırılmıştır.

Yine bu sene köyler için meslekî teknik öğretimi verecek 200 e yakın bölge okulu açılmasına çalışılıyor. Bu, yeni bir ilerlemenin başlangıç müjdesidir.

İlk öğretimde şehir ve kasabalarımıza dokunan okul yapısı meselesi kanun projesi halinde yüksek himmetinize sunulacaktır. İçtimai ve millî, bütün gelişmelerin temeli olan ilk öğretim işinin bu esaslı kanununu da yürürlüğe geçirmenizi yürekten dilerim.

Orta öğretimin geleceği için bir ön tasarı hazırlanmıştır. Değerli öğretmenleri süratle yetiştirmek, orta öğretimin istediği tesisleri ve vasıtaları sağlamak mühim masrafa ihtiyaç gösterecektir. Milletçe bu fedakârlıkları göze almak için esas unsur, ihtiyacın hakkiyle takdir olunmasıdır. Bugün orta öğretim programları, zamanın ilerlemesi ve ihtiyaçlariyle ilgili olarak çok ağırlaşmıştır. Çocuklarımızın öğrenimde en yüklü çalışmaları orta öğretim devrindedir. Büyütmeden söyliyebiliriz ki, bugünkü orta öğretim programı, bizim öğrenme çağımızdakinden iki seneye yakın, daha zengindir. Bu öğretimi hakkiyle verebilmek için değerli ve yeter sayıda mütehassıs öğretmenlerin, az öğrenciyi karşılarına aldıkları, iyi vasıtalı okullara ihtiyaç vardır. Ancak bu suretle, bilgisi temelli ve az kayıp veren öğrenci kütlesi elde edebiliriz.

Yüksek öğretim kurumlarımızın eksiklerini tamamlamak için dikkatle çalışıyoruz. Memleketin şiddetle muhtaç olduğu yeni kurumları vücuda getirmek, geriye bırakılmaz bir ehemmiyet almıştır. Bu sene Üniversite Öğretim Mesleki Kanun Lâyihası yüksek tetkikinize arzolunacaktır.

Teknik öğretim, kararlaşan programı takip ediyor. Üç, dört sene içinde, üç dört misli fazla neticeler aldığımız halde, henüz ihtiyacı bir dereceye kadar karşılıyacak dereceden çok uzaktayız. Bir ehemmiyetli başlangıç olan eldeki programı önümüzdeki iki iç sene içinde tamamiyle yerine getirdikten sonradır ki, memlekette teknik öğretime temel atmış ve geniş bir ihtiyacın içine girmiş olacağız. Kız ve erkek, şehirli ve köylü teknik öğretim kurumları ve akşam sanat okulları, bütün orta öğretim kurumlarının ve öğrencilerinin birçok misli olması lâzımdır. İş, bu görüşle kavranırsa meselenin büyüklüğü gözönünde canlanabilir.

Güzel sanatlara, Maarifimizin verdiği ehemmiyetin millî eğitimde büyük yeri vardır. Güzel sanatlarda Türk Milletinin iyi kabiliyetlerini meydana çıkartıp yükseltmek büyük amacımızdır.

Maarifin yazı eserleri ve her alanda yayınları, çok muhtaç olduğumuz bir çalışmadır. İnsanlığın büyük mahsulleriyle millî kütüphaneyi zenginleştirmek, onları her seviyenin ve herkesin erişebileceği bir şekilde yayabilmek, millî eğitimde en verimli tedbirlerdir. Maarif Vekilliğimiz, genç öğrencilerimizin insanca terbiye ile, geniş vazife ve vatan sevgisiyle yetişmeleri için yumuşak ve sert bütün tedbirleri gözönünde bulunduracaktır. Eminiz ki, Türk Milletinin büyük istikbali, çocuklarını en geniş sayıda ve en değerle yükseklikte yetiştirmelerine, bir de vatanda bayındırlık ve yeni zamanın ihtiyacına göre cihazlanma gayretlerinin en dar zamanlarda da kesiksiz olarak devam etmesine bağlıdır.

 

Siyasal Bilgiler Okulu’nun 68. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Okul Müdürü Burhan Köni’nin Mesajına Yanıt

M.Ş.S.D.M.; sf.234 … 10.11.1944

Burhan Köni

Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü

Ankara

Siyasal Bilgiler Okulu mensuplarının Okulun 88 inci yıl dönümü münasebetiyle gösterdikleri içten duygulara çok teşekkür eder, geçmişte olduğu gibi gelecekte de memlekete yararlı işler başarmalarını dilerim.

İsmet İNÖNÜ

 

“İlk Öğretimin Yeni Yılı” (Makale)*

ÜMKD; Cilt: 8, 1 Mayıs 1945, sf. 2-4 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 70-73 … 17.04.1945

Bugün ilk öğretimin birinci sınıflarında hepsi 403.957 öğrenci okuyor. Bu rakam geçen yıldan 147.800 kadar fazladır. İkinci sınıfta okuyanlar 213.000, üçüncü sınıfta 163.000, dördüncü sınıfta 156.000, beşinci sınıfta 112.145 dir. Beşinci sınıfın geçen seneden fazlalığı 20.500 dür. Köylerde 1944’te yeniden açılmış olan ilkokullar, evvelce de söylediğimiz gibi, binden fazladır. Köy Enstitülerinden çıkan yeni öğretmenler feyizli işlerine başlamışlar ve kanuna göre kendilerine temin edilen evler ve tarlalarla hayatlarını kurmağa çalışmışlar ve işliklerini açmışlardır. Geçen yıl kararlaştırılan program, yalnız dört il eksik olmak üzere, gerçekleştirilmiştir. Bu dört ilden Kars iline, geçen yıl, 80 ilkokul gibi, büyük bir rakam düşmüştü. Yapı mevsiminin bu ilimizde dar olması da göz önüne alınırsa, Kars’ın ilk yılında, gücünün üstünde bir ödevle karşılaştığı düşünülebilir. Eksiklerin, yeni yıl programiyle beraber tamamlanacağını ümit etmek isterim. Eksiklerden biri de, Adana’dır. Adana’nın geri kalmasını anlamak güçtür. Ancak, Adana ilinin geri kalmayı kavramış olarak yeni bir hamle ile çalıştığını işitiyorum. Yeni programla beraber, bu yıl Adana’da eksiklik kalmamasını bekliyorum. Antalya, kendisine verilen ilkokul plânlarından daha büyük okullar tasarlamıştı. Bunun neticesi olarak, işlerini vaktinde yetiştiremedi. Fakat, onun da yeni çalışmalarından ümitliyim En geride olan ve ikinci Umumî Müfettişliğimizin merkezi bulunan Edirne’de işler eksik kaldı. Tamamlanmak için yeni bir gayret ve hamle işareti de görmüyorum. Bu sözlerim, ümit ederim ki, uyarmak için tesirli olacaktır. ilk öğretimdeki eksik çalışmalara karşı nihayet usanıp kayıtsız kalacağımızı sanmak yanlış hesaptır. Bu dört ili söyledikten sonra, diğer illere, geçen yıl için teşekkürlerimi söylemeğe mecburum. Kaymakamlar, hemen genel olarak, canla başla çalışmışlar ve iki üç ay içinde imkansız şeyleri başarmışlardır. Valilerde ve kaymakamlarda gördüğüm bu gayret, yalnız ilk öğretim için değil, memleketin her işi için bana kuvvetli ümit kaynağı olmuştur. Yeni yıl için himmetlerinin meyvelerini güvenle bekliyorum. Geçen yıl, köylülerimizin kendi okullarını yapmak için harcadıkları candan emekleri iftiharla takib ettim. Köylü vatandaşlarım, köy kalkınmasının başında ilk öğretimi şart gördüğümüzü, benim gibi anlamışlardır. Dar şartları yenmek için, kadın erkek köylü vatandaşları, çok yerde bütün varlıklarını ortaya koymuşlar, kadın erkek köy okullarında çalışmışlardır. Bu emeklerinden dolayı, vatandaşlarımı sevinerek ne kadar övsem, minnetlerimi yeter derecede söylemiş olamam. Köylerimizin, gerek kültür, gerek geçim bakımından ileri ve yüksek dereceye çıkmaları, vatan istikbâli için, benim temel ümidimdir. Bu uygun anlayışı onlarda gittikçe artar bulursam, bu emeklerimizi sanıldığından çok çabuk bir zamanda müsbet olarak neticelendireceğimize kesin olarak inanabilirim.

Geçen yıl memlekette 258 bölge okulu açıldı. işlikleri ve programları ile, bir küçük teknik okulun yerini tutan bölge okullarına verdiği önemden ve elde ettiği başarıdan dolayı, İlk Öğretim Umum Müdürü Hakkı Tonguç’a teşekkür borçluyum. 1945 yılı programında yeni bölge okulları 370 kadardır. Bunların da yapıları[nın] yapılmasını, işliklerinin kurulmasını, teknik öğretim vasıtalarının verilmesini, yakın ilgiyle bekliyorum. Bu yıl, köy enstitülerinden 2150 öğretmen, 275 gezici sağlık memuru çıkacağını tahmin ediyoruz. Bunların verilecekleri, en az 2300 köyde yeniden okullar, öğretmen evleri, işlikler yapmak ve onların ihtiyaçlarını karşılayacak kadar arazi vermek icapediyor. Bu işlerin tam vaktinde bitirilmesi, illerin çalışma programlarını şimdiden kesin olarak hazırlamış olmalarına bağlıdır. Yapı işlerini kolaylaştıracak ve hızlandıracak tedbirler, şimdiden alınmalıdır. Geçen yıl, gibi, mevsim sonunda sıkışık kalmaktan sakınmalıyız. Yapı malzemesi tedarikinde, hususiyle ormanlardan kanun hükümlerine göre alınması gereken kerestenin verilmesinde, Orman Umum Müdürlüğünün yakından ilgilenmeğe devam etmesi gerektir. Gene en mühim iş, yapılar için ehliyetli ustaların vaktiyle bulunmasıdır. Köy enstitülerinin yapı takımlarının çok faydalı olduğu, geçen yıl tecrübe olunmuştur. Bu sene enstitülerin bu yapı takımlarını daha geniş sahaya ve daha geniş ölçüde vereceklerini ümit ediyorum. Milli Eğitim ve Ticaret Bakanları, en az sayıda olsun, kamyon veya kamyonet tedarik etmeğe önem vereceklerdir. Her işin başı, idare âmirlerinin yapı yerlerini, sık sık, gözleriyle görmeleridir. Gerek yapıda, gerek ilk öğretimin her mevsimde teftişinde kolay vasıta, motörlü olanlardır. Hâlin güçlükleri malûm olmakla beraber, iller, bu noktayı daima göz önünde tutarak, vasıtaları her fırsatta sağlamağa çalışmalıdırlar. Geçen yıl olduğu gibi, önümüzdeki senelerde de köylerde ve bucaklarda iş yerine, özür bulan bir çok marifetlilere rastgelinecektir. Bunların savsatmalarına, yerinde görmeğe yetişerek, kesin bir surette sed çekmek lâzımdır. Köy okullarını, köylülerle beraber elbirliğiyle çalışarak yapmak yerine, müteahhitlerle yapmağa çalışmak, çok masraflı ve zamanlı uzun yola düşmek demektir. Köy okulları kanununun ruhundan ve usulünden, hiçbir sebeple, ayrılmamağa çalışmalıyız.

Enstitülerden çıkanların evleri, vasıtaları ve tarlaları gibi, yeni hayatlarını kuracak düzenin sağlanmasına birinci derecede ehemmiyet vermeliyiz. Güç işlerine başlarken, yeni köy öğretmen neslimizin bütün idare cihazından en sıcak ve en kolaylaştırıcı ilgiyi görmesi, ilk öğretimin temelleşmesi için başlıca şarttır. Tecrübeli vali arkadaşlarım ve ateşli genç kaymakamlarımız, bu noktayı daima göz önünde tutmalıdırlar .

Devam meselesi, daimi meselemizdir: En başta yazdığım rakamlar, ilkokulların sınıfları arasındaki farkı açık olarak gösteriyor. Bu farklar, daha ziyade geçen yılların çalışma şeklinin neticesidir. Bu sene yeni gayretlerimizin verimlerini, rakamlarla daha iyi göreceğiz. Beşinci sınıftan bu sene çıkacakların sayısı ile, gelecek yılın her sınıf mevcudu, devam işinde ne kadar müsbet netice alabildiğimizi memlekete gösterecektir. Bir daha ısrar ediyorum ki, bütün emeklerimiz, ancak devam meselesini halletmekte gösterebileceğimiz başarıya bağlıdır. Bu derdi köklü olarak halletmedikçe, ana dâvayı çözmek yolunda göze çarpacak bir ilerleyiş elde edemeyiz. Gene ısrarla söylerim ki, devam meselesinin çözülmesi, birinci derecede telkin tedbiriyle olur. Çocuklarını devam ettirmeyen, öğretimi yarıda bıraktıran kayıtsızlara karşı kanunun bütün kovuşturmaları ihmâl edilmemelidir. Fakat asıl neticeyi, ihmalci orta[m]larda anlatmak ve yorulmadan, bıkmadan, tekrar tekrar anlatmakla elde edilebilir. Bir de, devamsızlık, herhangi bir köyün ilkokulunda başlar başlamaz, hemen fark edilmelidir ki, o seneyi ve o sınıfı kaybetmeden tedbir almamız mümkün olsun. Kız çocuklarımızın devamı işi özel bir dikkat ister. Yeni Türk cemiyetinin gür serpilişi için kız çocuklarımızın iyi yetişmesi[nin], temel mesele olduğunu bir an unutmamalıyız.

Köylerde ilk öğretimin 1945 hamlesi için gördüklerim ve düşündüklerim bunlardır. Enstitülerin mezun verdikleri ikinci yılda programın gerçekleşmesine büyük değer veriyorum. Binlerce okulları bir senede vücude getirmek gibi, büyük bir ehliyeti harp içinde gösterebilmekle, memleketin geleceği için milletimizin güveni ne kadar temelli, ve vatandaşlarımızın iradesi[nin] ne kadar sarsılmaz olduğunu isbat etmiş olacağız. Vatandaşlar, serbest işte olanlar ve resmî iş başında bulunanlar, hepimiz, çetin ve yeni bir imtihan vermek ödeviyle karşı karşıyayız. Gözümüzü kırpmadan, 1945 ödevlerini tamamiyle yerine getirmek kararında olmalıyız.

Şehir ve kasabalardaki ilk öğretim için büyük merkezlerimizde çok feyizli çalışmalar olmuştur. İstanbul, bunların başında gelir. Geçen sene de söylediğim gibi, şehirlerde ilkokul eksiklerinin tamamlanması için yeni bir kanun düşünülüyor. Bir taraftan, bu kanunun tatbiki kabil olan iyi bir şekilde çıkması işini sorumlu makamlar hazırlarken, öte taraftan, iller ve merkezler de, kendi ellerinde olan çareleri durmadan uygulamağa çalışmalıdırlar.

Vatandaşlarım!

İlk öğretimi, büyük kütleyi maddi ve manevi alanda kaldırıp yükseltecek ana tedbir sayıyorum. Yirminci asrın ileri ve kudretli bir milleti olabilmek için, ilk öğretim, çözeceğimiz ilk meseledir. Hür vatandaşlığın bütün feyizlerini, hususî ve resmî millet hayatında göstermek, şuurlu ve müstakil bir millet olarak içerden ve dışardan çıkacak bütün fırtınalara. imanla göğüs germek, her şeyden evvel hiç olmazsa ilk öğretim tamamlığı ile sağlanabilir. İlk öğretimi olmayan memlekette, orta çağ idaresi, bütün şekilleriyle devam eder. Resmi kanunlar, ne derlerse desinler, ne haklar vatandaşlara tanınırsa tanınsın, hiç olmazsa ilk öğretim derecesinde bilgi olmazsa, haklar ve vazifeler canlanmaz, gönüllere ve yüreklere sinip yerleşmez. Bilmiyen, siyasi veya ekonomik kudret sahiplerinin elinde, orta çağda olduğu gibi köle hayatı sürer. Asıl acıklı olan taraf da, bilmiyen, kendi düşkün ve köle hayatına karşı duygusuz ve kayıtsız kalır. Hür vatandaşlardan birleşik bir millet olmanın çarelerinin başında, ilk öğretim çaresi vardır. Dâvayı, bu kadar geniş ve derin mahiyetiyle görmeliyiz. İlk öğretim dâvası, insan olmak, millet olmak dâvasıdır. Hepimiz, dâva yolunda, bu gözle ve bu anlayışla yürüyüp ilerlemeliyiz.

 

Düziçi Köy Enstitüsünün 5. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile Mesaj Teatisi

AT, BYUM, Sayı: 137, 1-30 Nisan 1945, sf. 478-479 … 17.04.1945

Sayın İsmet İnönü

Cumhur Başkanı

Ankara

17 nisan bayramını Düziçi köy enstitüsünde, Hatay ve Adana Valileri, kaymakamlar, köylüler, öğretmen ve öğrenciler neşe ve sevinç içinde kutladık.

Bizim için kutsal bir tarih olan İnönü adını, yaşı bugün altıya basan Düziçi enstitüsünün yağız çocukları sevgiyle, minnetle ve Büyük Köycümüz diye andılar. Bu yeşil vatan parçası üstüne kurulmuş millet yuvasında yetişen bağrı ateş dolu çocuklarınızın taşkın duygularını, size ülkü başı olarak inanmış yüreğimin minnetlerini de katıp sunuyorum. Küçük, büyük hepimiz ellerinizi öperiz.

Hasan Âli Yücel

Hasan Âli Yücel

Milli Eğitim Bakanı

Bahçe

Düziçi Köy Enstitüsünün yıldönümünü ben de bir bayram gibi sevinçle karşıladım. Milli Eğitimde canla başla çalışmanızdan size ve sorumunuz altında bulunan bütün devlet teşkillerine minnetlerim engindir. Genç öğretmen namzetlerinin ve hepinizin gözlerinizi öperim.

İsmet İnönü

 

19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı Törenleri Söylevi

AT, BYUM, Sayı: 138, 1-31 Mayıs 1945, sf. 51-53 ve C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 75  … 19.05.1945

Türk Gençleri!

Bugün sizinle toplanırken, bir daha, en güzel bayramımızı yapıyoruz. Vatanın her bucağında yaşlılar, yeni nesillerimizin ümitle dolu neşeleri içinde, vatanın ferah ve gürbüz geleceğini görüyorlar. Temiz yüreklerinizin pervasız coşkunluklariyle, yorulmuş gözlere fer ve yıpranmış iradelere taze can veriyorsunuz. Bayramınız, en kıymetli günümüzdür.

Bu yıl bayram, ufukları karartan bulutların dağıldığını gördüğümüz günlerin içinde geldi. İnsanlığın başına belâ kesilen ters anlayışlı kimselerin zulmünden kurtuluş, bütün insanlık için büyük bir başarıdır. Mâsum insan kütlelerinin yeniden fikir ve ahlâk istibdatlarına uğramamaları için herkes ve her millet tedbirler aramakla meşguldürler. Eğer milletler yakın senelerde geçirdiğimiz felâketlerden ders olacak bir seviyeye erişmişlerse, gelecek için milletleri birbirleriyle iyi geçinir cemiyetler haline getirmenin çaresini bulacaklardır. İnsanların ve milletlerin birbirlerinin düşüncelerine ve varlıklarına saygı ve hoş görme duyguları göstermeleri, bulunacak başlıca çaredir. Bunu görüp kabul edecek kadar bugünkü cemiyetler ilerlemiş iseler, geçmiş felâketler istifadesiz kalmıyacaktır.

Türk Milleti yeni bir çalışma devrine giriyor. İleri bir insan cemiyeti olmanın maddi şartlarını, hele manevi vasıtalarını mümkün olduğu kadar çabuk olarak tamamlamak için durmadan hamleler yapmak ödevindeyiz. Cemiyetimizin ana meselelerini çözmek için, harbin dar senelerinde gösterdiğimiz gayretleri arttırarak devam ettireceğiz. Ana meselelerimizin başında köylü topluluğunun kalkındırılması ve ilerletilmesi gelir. Cumhuriyet, köy meselesini, ilk gündenberi, iyi dileklerle karşılamıştır. Bir çok denemelerle köylü meselelerini kavramağa ve bütün olarak ele almağa çalıştık. Türlü tedbirlerin en ilerisinde, köyde ilk öğretimi gördük. Şimdi, bu meselenin hazırlık devrini geçirmiş ameli verim devrine girmiş bulunuyoruz. Ufak büyük, dağınık toplu, her köyde, bütün gayretlerimizi harcıyarak, işlikli ilkokullar kurmağa başladık. Bu çalışmayı, işlerimizin ehemmiyetlisi ve zevklisi sayıyoruz. Memleketin köylüsünden ve aydınından gördüğümüz karşılık, çok cesaret vericidir. Binlerce okulları bir sene içinde meydana gelmesi, bütün vatanseverlerin ortak hazzı ve iftiharı olmuştur.

Az senelerde bu dâvayı temelinden başarabileceğimize kesin olarak güveniyoruz. Köylerde kurmağa çalıştığımız bölge okulları da bilgiyi ve tekniği kuytu vatan köşelerine yayacak teşebbüslerimizdir. Bölge okullarının ilkokullar ile aynı zamanda meydana gelmesi, ilk öğretimle bezenecek köylerin, aynı emekler ve zamanlar içinde daha ileri ve daha yapıcı bir cemiyet olmasını sağlıyacaktır. Köylerde sağlık işlerinin düzenlenmesi için, ebe ve sağlık memurlariyle, esaslı bir tedbire baş vurulmuştur. Bundan sonra bütün köyleri devamlı doktor bölgelerine bağlıyarak, temelli sağlık ağlariyle kaplamak devrine gireceğiz. Topraksız köylüye işliyeceği toprağı kendi malı olarak temin etmek, bugün başarmak üzere olduğumuz bir teşebbüstür. Bundan da, Türk milletinin ileri ve kudretli olması için büyük ümitler besliyoruz. İşliyen köylünün bütün emeğinden ve kazancından tamam olarak kendi ailesinin faydalanması ve kendi öz toprağını verimli ve bayındır kılması, Türk milletinin son yirmi sene içindeki hayırlı inkilâpları arasında en üstte göze çarpan parlak eserlerden biri olacaktır. (Sürekli alkışlar). Asırların fena geleneği olan bir toprak sistemi, hür insanların yaşadığı yeni ve ileri [bir]sisteme çevrilmek üzeredir. Cumhuriyet, toprak dağıtımı ile beraber donatım işlerini de düşünmüştür. Köylü kalkınması büyük dâvasının içine daldıktan sonra, ihtiyacın göstereceği yeni tedbirleri, iktidarımızda olan bütün vasıtalarla, durmadan temin etmeğe çalışacağız.

Vatanda endüstrinin gelişmesini sağlamayı, medeni bir millet olmanın temel şartlarından sayıyoruz. Kömürü, demiri, kromu, bakırı olan bir memleketin endüstri kurmaması imkânsızdır. Az ölçüde meydana getirebildiğimiz eserlerin, harp yıllarında eskisine nazaran bize ne kadar kudret verdiğini yakından denemiş bulunuyoruz. Hesapsız ihtiyaçlarımızı giderebilmek için, endüstrileşme hareketlerine, gücümüzün yettiği hızla, devam edeceğiz. Bu işte de en kıymetli çare, bilgi ve öğretim meselesidir. Onun için harp yıllarında da, teknik öğretimde aldığımız oldukça geniş teşebbüsleri bundan sonra daha ziyade genişleteceğiz. Öyle sanıyoruz ki, endüstride maddi vasıtalara olan ihtiyacı temin etmekten, öğretim ve uzmanlık işlerinde başarılar elde edilmesi daha zor ve daha ehemmiyetlidir. Onun için, milletimizi teknikçi olarak yetiştirme, ilk basamağından yüksek derecesine kadar her sahayı kaplıyan şekliyle, en kıymetli amacımız olacaktır.

Türk Gençleri!

Memleketimizin siyasi idaresi; Cumhuriyetle kurulan halk idaresinin her istikamette ilerlemeleri ve şartlariyle, gelişmeğe devam edecektir. Harp zamanlarının ihtiyatlı tedbirlere lüzum gösteren darlıkları kalktıkça, memleketin siyaset ve fikir hayatında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir. En büyük demokrasi müessesemiz olan Büyük Millet Meclisi, ilk günden itibaren idareyi ele almış ve memleketi demokrasi yolunda mütemadiyen ilerletmiştir. Büyük Meclisin şimdiye kadar parlak bir surette ispat ettiği hakikat; halk idaresinin memleketi serbest düşüncelere ve hürriyet hayatına alıştırıp eriştirmesi ve geçmişte olan otoriter idarelerden daha kuvvetli olarak vatanda anarşiyi ve sözü ayağa düşürmeyi kaldırması olmuştur. Büyük Meclis, az zaman içinde büyük inkılâplar geçirmiş bir memleketin, sarsıntılara uğramadan, daha ziyade ilerlemesini temin edecektir. Harp yıllarında biz de, bir çok memleketler gibi, fena hastalıklar geçirdik. Yabancı propagandaları ve yabancı fikirler bizde de yuvalar bulmak istidadını gösterdi. Harp zamanlarının haksız kazanç hırsları memlekete çok ıstırap çektirdi. Yabancı siyasetlerin inip çıkışları, bazı kimselerde kötü taklit hevesleri uyandırdı. Bütün bu fenalıklara karşı, Türk milleti kendi varlığını dikkat ve metanetle korumuştur. Harp kazançlarının kirleri ise, hiç bir suretle, idare ve iktidar başında bulunanlara bulaşmamıştır. (Sürekli alkışlar)

Türk Milleti, İkinci Cihan Harbinde siyasi ve manevi bakımdan, temiz ve başarılı bir imtihan geçirmiştir. Büyük Millet Meclisinin kudretli elinde olan millet idaresi, demokrasi yolunda olan gelişmesinde devam edecektir.

Türk Gençleri!

Bugün bana uzak sınır boylarımızdan aziz toprakları, Türk Bayrağı ile beraber armağan ettiniz. Vatanın özü sayılabilecek olan Türk Bayrağı ve sınır toprağı armağanınızı, ateşli yürekleriniz ve gürbüz ellerinizle koruyacağınıza güveniyorum. (Sürekli alkışlar) Bu güvencin heyecanlı sevinci ve engin iftiharı içindeyim. Büyük Atatürk’ün insanlık ve vatanseverlik ülküsünde yolunuz daima açık ve aydın  olsun! (Şiddetli ve sürekli alkışlar)

 

BMM’yi Açış Konuşmasında Eğitim Siyaseti ile İlgili Söyledikleri

C.B.M.E.B.M.E.İ.S.D.; sf. 75 ve İ.İ.TBMM.K.; Cilt II, sf. 55 …  01.11.1945

Millî eğitim için sarfettiğiniz gayretler geniş verim devrine girmiştir. Millî eğitimin alttan ve üstten her dalında Cumhuriyet Hükûmeti kavrayıcı geniş tedbirler almaktadır. Millet yakıcı bir susuzlukla millî eğitimin her safhasında büyük bir hasret gösteriyor. Sekiz on sene içinde Türk Milletinin kültür ve eğitim işlerinde çok ileri bir dereceye erişeceğine kesin kanaatim vardır. Her şeyden evvel bu harb ve darlık yıllarında köylülerimizin okullarını meydana getirmek için harcadıkları gayretleri iftiharla gururlanarak huzurunuzda yadetmek isterim. (Alkışlar). Köylü vatandaşlarımıza, gösterdikleri anlayıştan, gayretten dolayı minnetimiz hesapsızdır.

 

“İlköğretimde” Çalışmalarımız (Makale)*

AT, BYGM, Sayı: 149, 1-30 Nisan 1945, sf. 8-11 … 17.04.1946

1946 yılı ilk öğretim çalışması da, bazı bölgelerde güç şartlar içinde geçti. Genel olarak, çalışmalar, her yerde muvaffak oldu, 1944 programında geri kalmış olan illerimiz, eksiklerini tamamladılar. Adana, Kars, Antalya ve Edirne valilerimize, bu gayretleri için teşekkür borçluyum. Köy okullarında başarılan eserler: 875 yeni okul yapısı, 851 değişiklik ve eklemeler yapılarak vücuda getirilen okul yapıları, hepsi 1.756 yeni okul demektir. Bunları[n] hepsinin işlikleri ve öğretmen evleri vardır. Bu maksatla, 641 yeni işlik, 993 yeni öğretmen evi yapılmıştır. Bu suretle şehirlerde ve köylerde, ilk okullarımızın sayısı 14.981 i buluyor, ve bütün ilkokullarımızın öğrenci yekûnu 1.356.200 dür. Geçen seneden, 100.000 öğrenci bir artma kaydediyoruz. Bu sayı, şimdiye kadar yapılmış büyük gayretlerin neticesidir ve öğrenim çağında bulunan çocuklarımızın yüzde altmışını okula ve öğretmene kavuşturmuş bulunmamızın ifadesidir. Köylerde okulları, işlik ve evleri vücuda getirmek için harcanan gayretler, milletimizin öğünç duyacağı önem ve ölçüdedir. Yüksek Devlet memurları ve eğitim mensuplarından, köy muhtarı ve ihtiyar heyeti üyelerinden birçok arkadaşlarım gayretleriyle temayüz etmişlerdir. Köylü vatandaşlarım, okullarını vücuda getirmek için, canla başla çalışmışlardır. Köylü vatandaşların gösterdikleri anlayış ve himmet, köylerimizi kalkındırmak için düşündüğümüz bütün tedbirlere şevk ve cesaret vermektedir. Köylü vatandaşlarıma, ilkokul meselesini halletmek için harcadıkları himmetten dolayı, takdirlerimi ve teşekkürlerimi söylemek borcumdur.

Açılan köy okulları içinde, 578 i bölge okuludur. Bu okullar, içinde bulunduğu köy ilkokul ve muhiti için pansiyonlu veya pansiyonsuz olarak, teknik okul olmak üzere düşünülüyor. Bu bakımdan, işlikleri ve teknik vasıtaları daha geniş tutulacaktır. Eksiklerinin süratle tamamlanmasını yakından takibediyoruz. Daha şimdiden, köylerimizde, beş senelik ilk öğretimi bitirdikten sonra, teknik öğretime devam eden, 13,500 e yakın öğrenci bulunduğunu haber almakla memnun olduk. Köylerimizde teknik öğretim için bölge okullarına bağladığımız ümitlerin, yakın zamanlarda, göze çarpar bir hale gelmesini bekliyoruz.

Önümüzdeki yaz, köylerde, yeni bir çalışma devri başlıyor. Birçok illerimizde, programı gerçekleştirmek için geçen senelerden hazırlıklı davranılmıştır. Bu yıl da yapılacak işler çok önemlidir. Bitirilerek içine girilecek 2.000 e yakın köyde yapı işleri olacaktır. İlgililer işin ehemmiyetini kavrıyarak ve illerce tertiplenen on yıllık plânları gereği gibi uygulıyarak, hazırlıklarını iyi tutarlarsa, ancak o zaman güçlükler kolay yenilir. Enstitüler, gezici yapı ekipleri vermek için, gene çok gayret harcıyacaklardır. Bu işte, valilerimizin ve milli eğitim teşkilâtımızın, motörlü vasıtalara birinci derecede önem vermelerini tavsiye ederim. İller, ilk öğretim yapılarında ve teftişlerinde motörlü vasıta kullanmayı esas tutarlarsa, çok iyi neticeler alırlar. Bunu tecrübe etmiş olan iller memnundurlar. Henüz denememiş olanların, gayret etmelerini isterim. Enstitülerin tedarik ettikleri az miktarda vasıtalar, geçen senelerde çok kıymetli oldu. Bu sene de, Ticaret Bakanlığının yardım etmesi yerinde olacaktır.

1945 sonbaharında, beşinci sınıflardan aldığımız mezun sayısı, 89.600 dür. Üç sınıflı eğitmen okullarının öğrencileri ayrı olmak üzere. 89.600 mezunu, 1.032.000 yekûndan almış oluyoruz. Bunu beş sınıfa bölersek, nazari olarak 200.000 çocuk mezun almış olacaktık. ilk öğretim devrinde, öğrencilerimizden yüzde elliden fazla fire veriyoruz. Her yıl, bu mesele üzerinde duruyorum. İlk öğretim sırasındaki devam için, memleketin her köşesinde ilgi uyandırmağa çalışıyorum. Aldığımız netice azdır. Kız çocuklarımızın, ilk öğretimin sonuna kadar devamları işinde her zaman şikâyetimiz vardır. Bu devam meselesi üzerinde karşılaştığımız güçlüklerle uğraşmaktan bıkacağımızı zannetmek, yanlıştır. Bu meseleyi, her resmî memurumuzun şuuruna hakkedinceye kadar ve her vatandaşımızın anlayışını tamam[en] uyandırıncaya kadar uğraşacağız. Memleketin ilerlemesi ve kalkındırılmasında başlıca bir âmil saydığımız bir sade konuyu, anlatmamış olmamızı asla kabul etmiyorum. Gelecek seneler için, iller, ilçeler, bucaklar ve köyler için, ayrı ayrı ilk okula devam cetvelleri tutturacağım; ve ilk sınıfa başlıyan çocuğun, beşinci yıl sonuna kadar devamını bütün memlekette takib ettireceğim. İlkokulda devam meselesi, benim işlerimin içinde başlıca bir meseledir.

Köy okulları yapısının, yer yer, türlü güçlüklerini biliyor ve işitiyorum. Mesele ile yakından ilgili olan bölgelerde, her halin özelliğine göre isabetli tedbirler alınmaktadır. Bizim büyük ve devamlı bir işimiz olan ilk öğretimde, köylerin gayretlerini ve ihtiyaçlarını takibetmek borcumuzdur. Ancak, vatandaşlarım köyde ilkokul meselesinin bugünkü kanunla uygulanmasına, ehemmiyet ve azimle devam olunacağından emin olmalıdırlar. Bu sırada, köylülerimize enstitülerden, valiliklerden ve merkezden gerektikçe türlü şekilde yardımlar daima düşünülmüştür, düşünülmektedir.

Millet hayatını ilgilendiren her büyük meselenin, siyasi partilerde uğraşma konusu olması tabiidir. Bunca yıllık tecrübeden sonra köylerde ilk öğretimi az zamanda gerçekleştirmek için, bir usul bulduk. Hevesle ve azimle bunu takib ediyoruz. Yeni siyasî partilerin, ilk öğretim işinde takibolunan usule ve gayretlere karşı vaziyet almamalarını, memleketin kültür menfaatine, çok sevinçle karşıladım. İlk öğretim işinin başarılmasında. hepimizin biribirimizin gayretini teşvik etmemizde, yalnız fayda vardır. Bu takdirlerimi söylerken, ilk öğretim meselesinde halkı aldatıp avutma yolunu tutan propagandacılara karşı çok acı duyduğumuzu söylemek de vazifemdir. İlk öğretim meselesinin bir demagojiye kurban edilmemesi için, bütün kuvvetimizi kullanacağız. Pek az yerlerde, ilk öğretime, ilkokul yapılarına karşı, hükûmet aleyhine propaganda olsun diye, türlü türlü şeyler söylenildiğini işitiyorum. “Şehirlerin okullarını devlet yaptırıyor; köylerinkini köylüler yapıyor. ilk okul yapmak çok güzel bir şeydir ama, fakir köylü bunu nasıl yapsın?” gibi sözler, işittiklerim arasındadır. Böyle söyliyecek adamlar, hükûmet politikasına karşı propagandadan zevk alanlar arasında daima bulunabilir. Vatandaşlarımı, bunların samimi olmıyan aldatıcı zehirlerine karşı uyandırmak isterim. Zaten biraz dikkat ederlerse, bu propagandaların, çok zaman herhangi bir siyasî partinin fikir kaynağından değil, köylünün cahil kalmasında öz menfaati olanlardan geldiğini hemen göreceklerdir.

Köylünün kalkınması, bizim için yaşama meselesidir. Köylünün okumuş yazmış, teknik öğretime girmiş, esir hayatından kurtularak toprak sahibi olmuş olması, her halde gerçekleştirmeğe azmettiğimiz meselelerdir. Tek dereceli seçim yapmak ve milleti idare edecek olanları çoklukla takdir etmek yetkisi, vatandaşlara pek ağır sorumlar verir. Bu yetkinin vatana faydalı olarak kullanılması, kadın erkek, bütün vatandaşların, hiç olmazsa ilk öğretimlerinin tamam olmasına bağlıdır. Onun için, ilk öğretim, ve onun yapı, öğretmen ve devam gibi türlü meseleleri, millî varlığımızın temel meseleleridir. Bu meselede, partilerin, biribirimizin gayretini kesecek değil, destekleyip arttıracak surette hareket edeceklerini ümid ederim.

Şehirlerdeki ilkokul eksiğini tamamlamak meselesi, açık duruyor. Bunun eksiği, kendini hissettirmeğe başladı. Teşviklerimizle ilk sınıflara gelen çocuklar, yapılar almadığından, tamam[en] yerleşemiyorlar. Şehirlerdeki ilkokullar için, özel tedbirler almağa mecburuz. Şehirlerin, ilk okul çağına gelen çocuklarına, bir bina göstermemelerini anlamak güçtür. Zaten, şehirlerdeki aydınlarımız, ilk öğretim meselesini ehemmiyetli tutmuş olsalardı, bu dâva bütün memlekette şimdiye kadar sürüklenmezdi. Hakikat budur ki, Büyük Meclisin kanun teşebbüsü ile, köylerde ilk öğretim ümitli bir yoldadır. Şehirlerdeki ilkokul ihtiyaçlarının tamamlanması için, kanunî tedbirlerin alınması da artık gecikemez bir hale gelmiştir. 1946 senesinde, köy okulları yapı işlerinde, daha kolay durumda olacağımızı umuyorum; ve bütün memleketin, ilkokul mezunları olarak, sevinecek rakamlar elde edeceğimizi düşünüyorum. Umduğumun gerçekleşmesi nispetinde, vatandaşlarımla beraber, bahtiyar olacağım.

 

1946 Milletvekili Genel Seçimleri Dolayısıyla Yayınlanan “Millete Beyanname”den

ÜMKD; Cilt: 10, Sayı: 116, 18 Temmuz 1946, sf. 1-3 …

17 Temmuz 1946

Biz, bu mesele ile yirmi senedenberi uğraşıyoruz ve şimdi üzerinde yürüdüğümüz usul, üçüncü teşebbüste bulduğumuz yoldur. Büyük millet kütlesini, kadın ve erkek, hiç olmazsa ilk öğretime kavuşturmadan, köylünün kalkınmasını ve memleketin ilerlemesini temin edemiyeceğimize inanıyoruz. On sene içinde köylerde ilk öğretim dâvasını halletmek imkân yoluna girmiştir. Bu yolda yürürken, köylümüzün karşılıyamıyacağı zorluklarda ona yardım etmek, onun yükünü hafifletip kolaylaştırmak vazifemizdir. Herhalde, zorluk çekilen yerlerde köylü vatandaşlarımın okul yapılarını temin edecek çareleri, yerine ve güçlüğünün cinsine göre, devamlı olarak gözönünde bulunduracağız. Köy okulu meselesinin, vatandaşlarda, çaresiz bir ıstırap konusu olmasının ihtimali yoktur. Eğer biz, millet dâvalarında doğru ve ciddi olmayı ihmâl etmek istidadında olsaydık, bu meselenin seçimde bize karşı bir propaganda konusu olmasına meydan vermemeyi bilirdik.

Senede 120 milyon lira tutan Toprak Mahsulleri Vergisini büsbütün kaldıracak yerde, 40 milyonunu alıkoyarak, köy okullarına karşılık tutabilirdik. Bunu yapmadık. Bu usul, aşarın daha az nisbette de olsa devam etmesi demekti. Asırlar süren aşar veya mahsul vergisi, köylünün ekonomik ve sosyal hayatının gelişmesine esaslı olarak mâni olmuştur; ve bugün 30 milyon değerinde tahmin olunan senelik okul yapılarını, köylü yardımı usulü olmaksızın 50 milyon liraya bile çıkaramayız. Yahut, senede iki bin okul yapmıya çalışacak yerde, iki yüz okul yaparak, on senede bitireceğimiz işi yüz sene sürüklemeliyiz. Hulâsa, bulunan usulün ihtiyacımıza uygun olduğunu sanıyoruz. Yer yer [karşılaşılan] güçlükler için, köylümüze, cinsine göre yardımları, devamlı olarak takibedeceğiz. Bu suretle müspet neticeyi elde edeceğimize inanıyoruz.

Köylerde ilk öğretim dâvasından vazgeçemeyiz. Bu dâvayı geciktirip sürüklendiremeyiz. Köylünün meslek bilgisinde, sanat hayatında ve ordu hizmetinde veriminin hiç olmazsa iki misli artması, ilk öğretime bağlıdır.

 

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ile Yüksek Deniz Ticaret Okulunda Öğretmenlerle

CG,  01.06.1948

[İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde]

“–Arkadaşlar, derslerinizin kesilmiş olduğunu öğrendim. Siz ve hocalarınız imtihan hazırlıklarile meşgulsünüz. Bu imtihanlarda bir senelik çalışmalarınızın feyizli neticelerini alacaksınız. Bu neticeler, yalnız aileleriniz ve yakınlarınız tarafından değil, bütün memleketçe alâka ile takib edilmektedir. Hepimiz, alacağınız neticelerden büyük ümidlere kapılıyoruz.”

Cumhur Başkanı, gençler hakkında beslenen ümidlerin, ancak, vazife hislerinin sağlamlığile tahakkuk edebileceğini, yeni hayatımızdaki gelişmelerin de bu hissin kuvvetli olmasile devam ettirilebileceğini söylemiş ve şöyle devam etmiştir:

“–Vazife hislerinizin sağlamlığını üniversite imtihanlarında ve buradaki hayatınızda isbat etmelisiniz. Alacağınız neticeler millî hayatımızda ehemmiyetli olacaktır. Bugünkü görüşmemiz, üniversite içerisinde bulunan genç vatandaşların vazife duygularına verdiğimiz büyük ehemmiyeti tebarüz ettirmeye vesile olmaktadır

“Eğer bütün hayatınıza muvaffak olmak kaygusunu hâkim kılarsanız en sağlam ve en büyük vasıtayı sağlamış olursunuz. İmtihanlarda muvaffak olmanızı bekliyorum.

[Yüksek Deniz Ticaret Okulunda]

(…) Öğretmenlerin çoğu malzemesizlikten ve talebelerin yeni âletler üzerinde çalışma imkânları bulamamalarından şikâyet etmişler, İnönü bunları dinledikten sonra:

“–Anlıyorum, lâboratuarlarınız eksiktir, bunu alâkadarlara söyliyeceğim” demiştir.

İnönü, bundan sonra okulun İngilizce öğretmenini çağırarak lisan öğretiminin kâfi gelip gelmediğini sormuş, neticede demiştir ki:

“–Bu gençler dünyayı dolaşacaklar. İngilizce bilmekten başka çaresi yok!”

(…) Okulda bir saatten fazla kalan İnönü, mekteb hatıra defterine “ İyi hatıralarla ayrıldığını” yazmıştır.

 

Köy Enstitülerinin Kuruluş Yıldönümünde Kastamonu Devrekani – Gölköy Köy Enstitüsü Hatıra Defterine Yazılanlar

AT, BYGM, Sayı: 185, 1-30 Nisan 1949, sf. 6-7 … 19.04.1949

Köy enstitülerinin kuruluş yıldönümünü Kastamonu Enstitüsünde kutlamakla bahtiyar oldum. Cumhuriyetin en kıymetli eserlerinden biri olan bu müessesede köy enstitülerine de memleketin bağlamış olduğu büyük ümitleri bir daha belirtmek isterim. Köylerimizde ilk öğretimi büyük bir millî vazife olarak üzerine alacak öğretmenleri az zamanda ve geniş sayıda yetiştirecek bir feyiz ocağı olarak, bu enstitüler kurulmuştur. Bunların kurucuları, içinde çalışan öğretmen ve idarecileri ve bu enstitülere öğrenci olarak yazılan köylü çocuklarımız, bütün bir millî davanın vatansever, fedakâr yolcuları olarak hizmete girmişlerdir. Şimdiye kadar olan tecrübemizde, bu müesseseler, her gün bir derece daha tekâmül ederek, kıymetlerini artırmışlardır. Bu müesseselerden yetişen genç öğretmenler ve sağlık memurları aldıkları vazifelerde her sene bir derece daha ilerliyerek hizmet imkânlarını artırmaktadırlar. Kendilerini büyük vatan hizmeti bekliyor. Memleket onları yetiştirmek için mütemadiyen himayesini, dikkat ve yardımını artırıyor. Köy enstitülerinde çalışan, köy enstitülerinden mezun olan vatandaşlarıma yürekten sevgilerimi ve tebriklerimi bildirir ve gözümüzde çok kıymetli olan yüksek vazifelerinde muvaffak olmalarını yürekten dilerim. Bu duygularım, köy enstitülerinin yıl dönümünü, bütün mensuplarına ve mezunlarına tebrikimin ifadesi ve seyahatim esnasında aldığım tebrik ve muhabbet telgraflarının cevabıdır.

 

Ege Köy Öğretmenleri Derneği Başkanı Mehmet Ali Vural ile Dernek Fahri Başkanlığına İlişkin Mesaj Teatisi

İVA, Dn: 01350 – 01349 … 18 – 21.07.1949

Sayın İsmet İnönü

Cumhurbaşkanı

Ankara

İlköğretim dâvasının büyük önderi biz de bu yolun elemanları sıfatiyle onun inkişafı yolunda izindeyiz. Bu gayeye büyük hizmetlerde bulunacak (ege bölgesi köy öğretmenleri) adlı derneği kurduk. Derneğimizin fahri başkanlığını kabul buyurmanızı diler, Ege bölgesi köy öğretmenlerinin saygı ve bağlılıklarını hürmetle arzederim.

Genel Kurul adına

Mehmet Ali Vural

Ege Bölgesi Köy Öğretmenleri Derneği Başkanı

Tilkilik Yeni Doğan Oteli İzmir

 

Ankara, 21 / 7 / 1949

Mehmet Ali Vural

Ege Bölgesi Köy Öğretmenleri Derneği Genel Kurul Başkanı

Yeni Doğan Oteli – Tilkilik – İzmir

Ege bölgesi köy öğretmenleri derneğine memleket hizmetinde başarılar diler, derneğin Fahri Başkanlığını memnuniyetle kabul ederim.

İsmet İnönü

 

İstanbul Teknik Üniversitesi Talebe Temsilcileriyle Görüşmede

CG,  24 Eylül 1949

Teknik Üniversite Talebe Birliği mümessilleri, bugün saat 12 de Cumhur Başkanı İnönüyü Dolmabahçe sarayında ziyaret etmişlerdir. Talebe Birliği delegeleri Cumhur Başkanına halledilmesi hususunda yardım ve tavassutlarını istedikleri bir tek meseleleri olduğunu söylemişler ve İstanbul Sergisindeki Sümerbank paviyonunun sergiyi müteakıb lokal binası olarak kullanılması için Sümerbank genel müdürlüğünün müsaadelerini rica etmişlerdir. İnönü bu mesele ile gerekli şekilde alâkadar olacağını vadetmiş ve buna mukabil kendisinin de bir meselesi olduğunu söylemiş, Teknik Üniversitedeki talebe randımanını sormuştur. Delegeler geçen yıl 300 son sınıf talebesinden 117 kişinin mezun olduğunu söyleyince İnönü:

“ – Bu tatmin edici bir rakam değildir. Memleketimizin iktisadî kalkınması siz mühendislere bağlıdır. Böyle bir kalkınmayı mevcud 1200 mühendisimizle yapamayız. Vatan sizden çok şeyler bekliyor. Çok sayıda ve kuvvetli olarak yetişmeye çalışın” demiştir.

 

Ankara Talebe Birliği Lokalinin Açılışında

UG, 26.10.1949

“ – Biliyorsunuz ki eğitim müesseselerimizin hepsi kısa bir zamanda ve tamamen yeniden inşa edilmiştir. Yavaş yavaş her noksanınızı tamamlıyacağız.”

Yeni öğretim usulleri hakkında dileklerde bulunan bir gence İnönü demiştir ki:

“ – Ben yeni tedris usullerinizle daha iyi yetişip, daha faydalı olacağınızı ümit ediyor ve inanıyorum. Çok okuyacak, çok çalışacaksınız. Muvaffakiyetinizi işittikçe ben daima memnun olacağım. Muvaffak olamamanız beni her zaman üzecektir.”

Cumhurbaşkanımıza imkânsızlıklardan bahseden bir gence İnönü demiştir ki:

“–Sınıfta kalmamağa çalışınız. Ben de darlıkta okuyanlardanım. Kitap almakta güçlük çektim. Fakat okumakta arkadaşlarımdan geri kalmadım. Meselenin devlete müteallik olan kısımları halledilecektir. İradeniz hiç kırılmamalıdır.”

Bu hitaptan coşan gençlik, “irademiz hiç kırılmadı ve kırılmıyacaktır” diye mukabelede bulunmuştur.

 

Ankara Üniversitesi Tıp Öğrenci Derneği Fahri Üyeliğine İlişkin Dernek Başkanı Hayri Kalabalık ile Mesaj Teatisi

İVA, Dn: 01348 – 01347 … 27/28.12.1949

27 / 12 / 1949

Sayın Cumhurbaşkanı

İsmet İnönü

Ankara

Ankarada bir tıp fakültesi kurulması hususundaki müspet görüşünüzün mahsulü ve bu husustaki direktiflerinizin minnettarı olan Tıp Öğrenci Derneği şükran duygularını ifade için siz büyüğümüzü bir numaralı Fahri Üye olarak şeref defterimize kaydetmeye 22–Aralık–l949 perşembe günü yönetim kurulunda 1207 talebesinin umumî arzusuna tercüman olarak ittifakla karar vermiştir.

Bu vesile ile Ankara Tıp Fakültesi talebelerinin en büyüğümüze olan bağlılık ve saygılarımızla arz ederiz.

Tıp Öğrenci Derneği

Başkan

Hayri Kalabalık

 

Ankara, 28 Aralık 1949.

Bay Hayri KALABALIK

Ankara Üniversitesi Talebe Birliği

Tıp Öğrenci Derneği Başkanı

Derneklerine beni Fahri Üye seçmek nezaketini gösteren Ankara’nın değerli Tıp Öğrencilerine teşekkür ederim. Dernek üyelerine verimli çalışmalar, devamlı başarılar diler, hepsini sevgilerle selâmlarım.

[El yazısı not:]

Bu yazı gönderilmedi

Hayri Kalabalık’a telefonla teşekkür ettim.

1. D.*

29.12.1949

 

1956 Mali Yılı Ankara ve İstanbul Üniversiteleri Bütçeleri Üzerine BMM’de Üniversite Özerkliğine İlişkin Söyledikleri

İ.İ.TBMM.K.; Cilt. II, sf. 174 … 26.02.1956

Sayın Başvekil 1950 seçimlerinden evvel benim bir beyanatıma temas ettiler. Bu temas üniversite muhtariyeti üzerinde konuşulurken vukubulmuştur.

1950 seçimlerinden evvel benim söylediğim nutkun, şikâyet eylediğim mevzuların üniversite muhtariyeti ile münasebeti yoktur.

Üniversite muhtariyetini biz dâva olarak takibediyoruz. Meseleyi basit bir hale irca edelim. Muhtelif arkadaşlar bu hususta fikirlerini söylediler. İlim adamı, fikirlerinden dolayı günlük politika bahane edilerek izacedilmesin, zarar görmesin. İlmin hürriyeti ve ilim adamının emniyeti başlıca idari ve siyasi tesirlere karşı mahfuz bulunmak lâzımdır. Nihayet üniversiteler içindeki dertler üniversite hocaları teşkilâtı ile, üniversitelerin kendi teşkilâtı ile muhakeme ve müvazene edilebilir olduğunu ve muztar kalırlarsa hükümete mâkul teklifler yapabileceklerine inanmak icabeder. Üniversitelerin muhtariyeti üzerinde yapılan münakaşanın hulâsası budur. Bahsolunan vaka, Osman Okyar hâdisesi bir ilim adamanın siyasi kuvvetin tesiri ve tehdidi altında bulunduğuna bir misal eder. (Soldan, “Ooo” sesleri, gürültüler). İlim, politika, günlük politika hudutları arasındaki farkı ayırmak son derece nazik bir meseledir. Böyle bir meselenin takdiri, siyaset adamlarının elinde olursa bundan ilim ve ilim adamları zarar görür kanaatindeyiz. Getirecekleri kanunları kanaatlerimizi muhafaza ederek Büyük Mecliste enine boyuna münakaşa eder, fikirlerimizi söyleriz. (sağdan, alkışlar)

 

“Üniversite Muhtariyeti” (Makale)*

UG, 03.12.1956 ve M.İ.İ.K.D.M.S.Y.; 19-20 … 03.12.1956

Muhtariyet yeniden cemiyetimizin ön safta bir meselesi haline geldi. Siyasî partilerin günlük münakaşa mevzularından daha ileri ehemmiyette ve cemiyetimizin temeline kadar tesir edecek bir hâdise karşısında bulunuyoruz. İktidarda ve muhalefette bulunan siyaset adamlarımız sükûnetimizi bir az toplayarak cemiyet meselelerini mütalâa edebilsek birçok çelişmelerin lüzumsuzluğunu kavrar ve cemiyet için salim tedbirler bulabiliriz. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanının Vekâlet emrine alınması hâdisesini iyi tahlil ederek Üniversite Muhtariyetinde ve demokrasi dediğimiz yeni hayat tarzımızda eksiklerimizi tamamlamak için yeni bir hamle yapabiliriz. Üniversite Muhtariyeti bahsinde yürürlükte olan kanun kabul edilirken iktidar çevreleri bizim endişelerimize karşı ilim hayatımızı tahrip etmeyi düşünmediklerini söylüyorlardı. İktidar ve muhalefet Üniversitede ilim hürriyetini temin edecek tedbir hususunda karık[karşı] iki kutupta bulunuyorlardı. Tatbikat için şikâyetlerimize karşı da iktidar ricali, başta Maarif Vekili olarak, mevcut kanunun ancak pek mahdut ve ehemmiyetsiz tatbikat gördüğünü söylerlerdi, Şimdi bir daha sabit oluyor ki kanun aslında, ne vakit tatbik olunsa, cemiyetimizin bünyesinde geniş tahribat yapmak istidadındadır. Kanun, tatbik olunmadığı zaman bile ilim hayatımız felce uğratmaktadır.

Önümüzdeki hâdiseyi iki cephesinden tetkik ediyoruz. Birisi Dekanın yüksek mevkiine gelinceye kadar geçirdiği meslek hayatı; bu hayatı gazetelerde okuduğumuz zaman gözlerimiz kamaşıyor. Elli seneden beri memleketimizin muhtelif mesleklerinde rast geldiğim pek mahdut sayıda müstesna istidatlardan biri karşısında bulunduğumuzu hayretle, iftiharla hissettim. İstikbalimiz bir gün fevkalâde istidatlı bir evlâdının himmetine muhtaç olursa ancak bu çapta bilgi ve karakter taşıyan güzideler sarp güçlükleri yenebilirler. Böyle istidatların söndürülmesini hiçbir kudret sahibinin soğukkanlılıkla yapabilmesine ihtimal verilemez. Böyle istidatlar cemiyette ancak müsamaha ve himaye görürler. Bahis konusu olan millî hazine mahiyetinde nadir yetişmiş ilim adamı.. Bunun herhangi bir siyasi kudret tarafından tahrip edilmesi cemiyetin en aziz bir istikbal kaynağının kurutulması demektir. Fevkalâde bir istidadı tahrip edecek muamele yapılması vahim bir hâdisedir. Üniversiteler Kanunu çok tenkid edilmiştir. Ancak her tatbikat misalinde onun mahzurunu daha açık bir şekilde görüyoruz.

Turhan Feyzioğlu’nun Vekâlet emrine alınmasında tetkik edilecek öteki konu Senatonun kararıdır. İlmine ve çalışma tarzına Vekâletçe atfolunan kusur Senatoya bildirilmiş, Senato (gazetelerin yazdığına göre) ittifakla kusurları varit görmemiştir.

Selâhiyet sahibi olan en yüksek ilim ve üniversite makamının takdiri cemiyetimizin nizamında hiçbir kıymeti ve tesiri haiz değil midir? Vekâletin muamelesinin hakikaten doğru olduğunu siyasi kudret makamlarımız zannetseler bile bir Senatonun takdiri ve şahadeti düşündürmek ve kudret darbesini durdurmak icap ederdi. Bu yazıları büyük teessür içinde yazıyorum.

Siyaset adamlarımızın, yetişmekte olan müstesna istidatta ilim adamlarını ve yüksek ilim mercilerimizi hiddetlere kapılarak tahrip edecek seviyeden yüksek ve üstün olduklarını kabul ediyorum. Önümüzde âcil olarak düzeltilecek sakat bir muamele duruyor. Üniversite Muhtariyetini hakikaten zedelemiş olan son mevzuatın düzeltilmesi ihtiyacının ne kadar kesin olduğu da bir daha göze çarpıyor. Üniversite Muhtariyeti demokratik rejim mücadelesinin yalnız bir koludur. Rejimin bütün kollarında eksikler düzelinceye kadar ıstıraplar artarak devam edecektir.

 

1957 Mali Yılı MEB Bütçesi Dolayısıyla BMM’de Yapılan Konuşmadan

İ.İ.TBMM.K.; Cilt: II 1939-1960, sf. 212 … 26.02.1957

Muhterem arkadaşlar, Maarif bütçemiz kıymetli tenkidlerden ve münakaşalardan geçtikten sonra üniversite muhtariyetinde toplandı. Bu sebeple rejim meselelerimizden olan bir mevzua temas ettik. Üniversite muhtariyeti üzerinde bugün söyliyeceğim çok kısadır.

Biz takibedilen politikadan şikâyet ettik, şikâyetimizi muhafaza ediyoruz. Hükûmetin günlük hâdiselerin tesirinden kendisini kurtararak itidal ile meseleyi enine boyuna mütalâa edeceğini ve şikâyet edilen mevzuları düzeltme çaresini arayacağını ümidediyoruz. Bugün üniversite muhtariyetinde takibedilen husus hakkında iktidar grubundan bir arkadaşımızın encümen mazbatasından fıkralar alarak kendisine göre üniversite muhtariyeti anlayış ve istikametinde çıkardığı neticelerle mutabık değiliz.

Şimdi Üniversite muhtariyetinde nasıl bir politika takib ediliyor? Bunun mahzurlarını anlamak için bir müşahade tespit etmek lâzımdır: Bugün türlü meselelerde ve iç politikanın vakit vakit ıstırap verici mevzularında münakaşa halindeyiz. Nihayet siyaset içinde bulunuyoruz, her gün biri birimizin müspet menfi tesirleri altındayız. İtidalimizi ve muhakememizi daima ölçülü olarak kullanmaya imkân yoktur. Bu durumda bize ilim âleminden bir ışık geliyor mu? İlimde bu işlerin aslı şudur, şu yolda hareket etmek doğrudur denebiliyor mu? Demek ki, karanlıktayız, bir ışık penceresini kapatmışız. Hükümetin bunu düşünmesi ve bu pencereyi açması lâzımdır.

 

Ankara Üniversitesinin Açılış Töreninde Yapılan Konuşma

M.İ.İ.K.D.M.S.Y.; sf. 32 … 08.11.1960

Sevgili Hocalarımız, Üniversiteli Arkadaşlarım;

Bugün yurdumuzda konuşmak için hiç hazırlığım yoktu. Burada sizin sıcak, idealist muhitinizde çok derin heyecan ve muhabbetle huzurunuzda bulunuyorum. Bu anda bana hâkim olan fikirler üniversitelerimizin memleketimizin içtimaî ve siyasî hayatında yalnız ilim ve idrak merkezi değil, memleketin bütün içtimaî ve siyasî hayatında bir huzur mesnedi olmalarını müşahade etmektir.

Üniversitelerimizi, hocalarımızla, üniversiteli arkadaşlarımızla memleketin başlıca desteği, kuvveti, istikbali ve ideali sayıyoruz.

Geçirdiğimiz buhranlar esnasında üniversitelerimiz kendi üzerlerine düşen mes’uliyetleri hakkıyla idrak etmişlerdir. Ve memleketin bugünkü inkılâp idaresinde ileri hedeflere doğru yeni bir cemiyet kurmak için sarfedilen gayretlerinde başlıca yardımcı olmağa hak kazanmışlardır, liyakat kazanmışlardır.

Sevgili Arkadaşlarım;

İlerlemek için çalışmağa, öğrenmeğe ihtiyacımız olduğu kadar memleketimizde huzuru tesis etmeğe, vatandaşlarımızın birbiri ile ahenk içinde, dostluk içinde her türlü siyasî münakaşaları yapacak bir olgunluğa gelmelerine de kesin ihtiyacımız vardır. Bir tekâmül yalnız bir istikamette değil, bütün cepheleriyle ileri yürüyüş istidadı gösterirse o zaman bütün olur, verimli olur ve faydalı olur.

Bugün bana şerefli, zevkli, iftihar ettiğim bir hayat yaşattınız. Size bütün hayatınızda başarılar, ailelerinize ve memlekete büyük hizmetler dilerim.

 

Ankara Köy Öğretmenleri Derneği Mensuplarının Ziyaretinde Köy Enstitüleri ile İlgili Sözleri

CG,  13.12.1961

Köy okulu yapmak ve köy öğretmeni yetiştirmek için gerekli kanunlar ele alınmıştır. Köy enstitülerinin prensip ve programlarına inanıyoruz. Eğitimde tek kurtuluş yolu ulus gerçeklerine göre kurulacak okulların programlarının gerçekleştirilmesidir. İş, beceri, sanat, tarım, uygulayıcı öğretmen tipinin yetiştirilmesi daima köy enstitüsü prensiplerine ve bunların programlarına dayanacaktır.

 

İstanbul Üniversitesi Önünde Öğrencilere Hitap

UG, 30.01.1962

Sevgili arkadaşlarım, kabülünüze çok teşekkür ederim. Sizi her zaman ideal yolunda buluyorum. Bunun için size minnettarım. Size bütün hayatınızda başarılar dilerim. Atatürk ilkelerinin yerleşmesi, gelişmesi ve korunması genç neslin idealist olmasına bağlıdır. Vazifenizi bileceksiniz. İstikbal için, mesuliyet günleri için esaslı olarak kayıtlanacaksınız. Hazırlıkların başında entelektüel hazırlık, idealistlerin entelektüel hazırlığı vardır. Sözlerimi unutmayınız. Sizi gördüm, bahtiyar oldum. Güvenle ayrılıyorum. Memlekette idealizmin,demokratik rejimin, Atatürk ilkelerinin daima ve en iyi anlayanı, öncüsü ve fedakârı olacaksınız. Allahaısmarladık.

 

İTÜ Önünde Öğrencilere Hitap

UG, 30.01.1962

Sevgili arkadaşlarım, hocalarınızdan iyi bilgiler alın. Teknik Üniversitelileri memleketimizin gelişmesi, kalkınması için öncü sayıyorum. Ona göre yetişmenizi isterim. Bütün hayatınızda Türkiyenin ilerlemesi idealiniz olmalıdır. İdealist olarak yetişmelisiniz. İlerlemenizin kaynağı olan Atatürk ilkelerine yürekten bağlı tatbikçisi olmalısınız. Sizi azimli görmekten bahtiyarım. Size güveniyorum. Başarılar.

 

İTÜ Stüdyosunda Yapılan Televizyon Konuşması

UG, 30.01.1962

Teknik Üniversiteyi ziyaret ettim. Hocalar çok lûtufkârdı. Talebeler sevgi ile karşıladı. Çok memnun olarak Ankaraya döneceğim. İdeal sahasında, manevi sahada yeni nesillerimiz Atatürk ilkelerine kıymet vererek terbiye almışlardır. Şimdi, Teknik Üniversitedeki televizyon stüdyosunda kendimi takdim ediyorum.

 

Ege Üniversitesi Şeref Defterine Yazılanlar

UG, 12.08.1962

Ege Üniversitesini ziyaret hatırası. Ege Üniversitesini büyük ümitlerle karşılamış idim. Büyük ümitlerimizi artırmış olarak takip edeceğiz. Değerli Rektör ve Profesörler Heyetimize, yetişenlere takdirler ve teşekkürler.

 

Ankara Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti Tarafından Düzenlenen “Gençlik İçin Çıkar Yol” Konulu Seri Konferans Söylevinden

UG, 08.01.1963

Böylelikle Türk Gençliğinin, içinde bulunduğumuz şartlarda özel bir önem taşıyan bazı niteliklerini isteklerini, özlemlerini, kendi görüşümce belirtmiş oluyorum. Bu nitelikler, istekler ve özlemler bir araya geldiği zaman, Türk Gençliği için çıkar yol da, kendiliğinden ortaya çıkmaktadır: Türk Gençliği için çıkar yol bir cümle ile, Atatürk devrimlerini demokratik düzen içinde yaşatıp yaymağa, ekonomik kalkınmamızı demokratik düzen içinde ve sosyal adaletle beraber gerçekleştirmeğe olanca gücü ile çalışmak ve yardımcı olmaktır.

Sözlerime herkesin bildiği sade bir gerçeği bir önemli toplantıda tekrar etmekle bitirmek isterim. Hayatta insan için başarının ve millette, milletler ailesinde ileri seviyede yaşamanın iki esaslı dayanağı vardır: Karakter sağlamlığı ve bilim yeterliği. Bizim genç kuşaklarımız karakter sağlamlığını cumhuriyet çağında çetin imtihanlarla vermişlerdir. Genç kuşaklarımızın karakterlerinin ailelerine, cemiyetimize ve vatanımıza yararlı ve koruyucu ölçüde hizmet edeceklerine güvenebiliriz. Bunun gibi genç kuşaklarımızın bilim alanında en yüksek seviyelere çıkmak için sınırsız bir karar sahibi olmaları lâzımdır. Geleceğimizin bütün imkânları yüreğimizde beslediğimiz aziz dileklere genç kuşakların ufak, büyük her seviyede bilim gözüyle ehliyetli ve iktidarlı olmalarına bağlıdır.

Genç arkadaşlarım, görevlerine bu azimle hazırlanırlarsa sağlam karakter yanında derin ve temelli bilgiyle vatanımızın geleceğini en yüksek seviyede inşa etmiş olacaklardır.

Saygılar, sevgiler.

 

TÖDMF Heyetinin Ziyaretinde

UG, 19.02.1963

Başbakan İsmet İnönü saat 17 de de Başbakanlıkta, Türkiye Öğretmenler Derneği Millî Federasyonu Başkanı ve Aydın Milletvekili Şükrü Koç’un başkanlığında gelen 11 kişilik Federesyon temsilci heyetini kabul etmiştir.

İnönü, Öğretmenler Dernekleri Federasyonu temsilcileriyle, çeşitli meslek konuları üzerinde konuşmuştur. İnönü bu arada, Mecliste Millî Eğitim bütçesi görüşülürken, Millî Eğitim Bakanı Prof. Şevket Raşit Hatiboğlu’nun, öğretmenlerin önemli sorunlarının Hükümetçe ele alınacağını açıkladığını ve bu yolda çalışmalar yapıldığını bildirdiğini hatırlattıktan sonra, sadece bütçe imkânsızlıkları dolayısıyle bu sorunların bazılarının 1963 bütçe yılında, geri kalanlarının da 1964 yılında gerçekleştirileceğini söylemiştir.

 

Bursa Eğitim Enstitüsünde Öğrenci ve Öğretmen Dernekleri Temsilcilerine Yapılan Konuşmadan

UG, 02.03.1963

“Eğitim Enstitüsü Mensupları ve Öğretmen Dernekleri Üyeleri;

Beni buraya davet ettiniz. Çok makbule geçti, aranızda bulunmaktan bahtiyarım.

Eğitim Enstitüsü mensupları, memleketin büyük öğretmen ve öğretim dâvasının mücahitleri olarak iş başına geleceksiniz, iyi hazırlanınız. İstikbal sizindir. Ve istikbal, sizin elinizde memleket aydınlığa kavuşturacak.

Öğretmenlerin önemli dâvaları vardır. Bunları ciddiyet ile takip ediyoruz.

Beş yıllık kalkınma plânını ilk defa bu yıl tatbik edeceğiz, ilk yıl çok önemli ve bilhassa sosyal dâvalarda çok güçtür. Başlanan bütün meseleleri hemen halledemeyiz. İlk yıl içinde bunların hepsini halle kalkışırsak plânlama iflâs eder. Sosyal dâvalar için 1964 senesi çok zengin olacak diye ümit ediyoruz. Ona göre hazırlanıyoruz.

Siz memleketin entelektüel, kültürlü ve kıymetli evlâtlarısınız. Sizden plândaki sosyal dâvaların yürütülmesinde çok dikkatli olmanızı bilhassa rica ediyorum. Dikkatli olmak mütemadiyen ilerlemeyi temin eder. Aranızda bulunmak ve size bunları söylemek benim için büyük fırsat oldu.

Ankara’da Öğretmen Dernekleri ile görüştüm. Öğretmenin istikbalinden emin olmanızı rica ederim. Öğretmenin istikbali her yıl bir evvelkinden daha iyi olacaktır Buna inanır ve müsterih olursanız şevkiniz artarak çalışabilirsiniz.

Memleketin büyük dâvası plânlama işinde muvaffak olmaktır. Uzun müddetten beri plânlı kalkınma diye söyleyip duruyoruz. Bunun neticelerini almak istiyoruz. Bunun neticesi alınınca her işin istikbalini intizama koyacağız. Öğretmen arkadaşlarımın bize yardımcı olmalarını isteriz.

Plân beş senede bir tatbik olacak. Herkes 1963 de ne tatbikat olacaksa onu öğrenmek istiyor. Neticesini almak 1963 de değil, 1964 de olacak.

Her taraftan şikâyet alıyorum. Herkes bizim ihtiyacımız 1964’e bırakılacak gibi değil diye şikâyet ediyor. İşi 1963’e kalacak olanların feryadı ise ayyuka çıkacak. Fakat düşünülmüyor ki, el sürülmemiş meseleler kalacak. Dolaşıyorum. Herkes kendi işini önceye almak istiyor. Talebin hududu sabrı ve insafı yok. Plânlı kalkınma bunun için çok zor bir şeydir. Herkes kendi işinin sonra yapılmasından şikâyetçi olur. Herkes işinin bir sonraya bırakılmasına razı olmazsa fedakârlık yaptığı kanaatinde olduğunu sanır. Bilmez ki plânsız beş yıl değil, 25 yıl sonra bile o işler olduğu yerde kalır. Hiç biri tamamlanmaz. O halde plânlı kalkınma ve işlerin sıraya konması nasıl olur. Bunu her yerde öğreteceksiniz. Sizden bunu da isterim. Allahaısmarladık.

 

İnegöl’de Halka Yapılan Konuşmadan

UG, 02.03.1963

Başbakan İsmet İnönü daha sonra dilek ve meselelerini anlatmak için İnegöllüleri yanına çağırmıştır. İnegöllüler çeşitli meselelerden bahsetmişler, bu arada İnegöl’de bir sanat okulu yapılmasını istemişlerdir. Başbakan İsmet İnönü bunun üzerine şunları söylemiştir:

“Ben memlekette sanat okulu ne kadar çok olursa o kadar çok kazanacağımıza inanmış bir insanım. Sanat okuları ile çok uğraştım. Sanat Okulu Yaptırma Derneği Başkanının sözleri benim zihniyetime tamamen uygundur. Ama bu plânlı devirde her ihtiyacın masrafı daha önceden tayin ediliyor. Yeni masraf açamıyoruz. Fakat meşgul olacağım. Ne imkân bulabileceğimi bilemiyorum. Ama bir imkân arayacağım.”

 

Edirne Öğretmen Derneğinde Yapılan Konuşma

UG, 28.09.1963

Sevgili arkadaşlarım,

Başbakan Yardımcıları ile görüşmüşsünüz. İsteklerinizin bir kısmını biliyorum. Bunlar arasında derhal cevap verilecek olanlar var. Fakat bazı konuların takip edilerek cevaplandırılması lâzım. Millî Eğitim her yönde ve her dalda kalkınma devresindedir. Beş senelik plânın başında kültür meseleleri geliyor. Plânlamada şuurlu ve dikkatli bir sınırlamayı kabul etmek ve sınırlamaya tahammül etmek gerekir. Yavaş yavaş bütün idare buna alışmaktadır. “Planlama yoktur” denince sabredeceksiniz. Biri birinden evvel olacak veya sonra olacak fakat, hepsi olacak. Aksi halde karmakarışık olacak. Bir kapıdan herkes birden girmek istiyor. Böyle olunca kapıyı da kıracaksınız, birbirinizi de ezeceksiniz, Kalkınmada öğretmen ve öğrenci meselesini ön plâna almak vardır. Öğretmenler meselesi hükümetin en önce ele aldığı ve alacağı meseledir. Plân işi mahrumiyet devridir. 15 sene sonra zannediyorum ki bizi rahmetle anacaklar. 1963’ü plânlamanın en zor senesi olarak geçiriyoruz, 1964 de böyle. 1964’ü de bir geçirsek sırtımız yere gelmeyecek.

 

ODTÜ Açılış Töreninde Yapılan Konuşma 

UG, 02.10.1963

Orta Doğu Teknik Üniversitesinin memleketimizde bir büyük ve yapıcı ve yükseltici müessese olmasını istediğimiz kadar, yabancılara da iyi bir misafirperverlik ve ilmi hayatta dünyanın her yerinde olduğu gibi yükseltici ve yardımcı olmasını temenni etmekteyiz. Orta Doğu Teknik Üniversitesinin memleket şuurunda iyi bir yer tutması için elimizden gelen gayreti esirgemeyiceğiz. Bu çıplak kırda çok mütevazi vasıtalar ve barakalar içinde kurulmuş olan bu Üniversite, hiçbir senesini boş geçirmemek üzere çalışmalarına devam etmelidir. Ciddi bir gayret ve uğraşmalarla aşılmıyacak engel yoktur. İlimde yüksek ideal daima önder olmalıdır. Bu büyük bir Üniversitedir, ilim müessesesidir ve bundan sonra da daha çok gelişecektir.

 

İkinci İnönü Zaferinin 44. Yıldönümünde Ankara Üniversitesinden TMTF Üyesi Gençlere Yapılan Konuşmadan

UG, 02.04.1965

İyi yetişmek lâzım unutmayın. Memlekete hizmet için iki şey lâzım. Bilgi ve karakter. Bilgili olmaya çalışın, karakteriniz Atatürk’ün de belirttiği gibi kanınızda vardır.

 

Ankara İstiklal Ortaokulu Öğrencilerinden Lale, Hilal, Fatoş ve Semiha ile Yapılan Söyleşi

UG, 08.05.1965

Ankara İstiklâl Ortookulu öğrencilerinden Lâle, Hilâl, Fatoş ve Semiha adındaki dört kız, dün İsmet İnönü ile bir röportaj yapmışlardır. Türkçe öğretmenlerinin verdiği ödev sebebiyle bu röportajı yapan öğrencilerle İnönü arasında şu konuşma geçmiştir:

Öğrenciler – Siyasi hayata atılmadan önce ne olmayı düşünüyordunuz?

İnönü – Ben oldum olası asker olmayı düşündüm. Küçüklüğümden beri arzum budur.

Öğrenciler – Hayatta en çok değer verdiğiniz şey nedir?

İnönü – Aile reisiyim, ailemdir hususi hayatımda. Cemiyet hayatında hedeflerimdir. Kendimi bildim bileli, bir hedefe varmak için çalışırım. Bir hedeften sonra öteki hedef başlar. Böylece ardı arası kesilmeden devam edip gider.

Öğrenciler – Türkiye’nin geleceği hakkında düşündükleriniz nedir?

İnönü – Türkiye’nin geleceği hakkında düşündüğüm sizlerin çok ileri bir cemiyet içinde yaşıyacağınıza emin olmamdır. Yeni nesillerin elinde Türkiye, daha çok ilerliyecek ve Türkler çok itibarlı insanlar olarak yaşıyacaklardır.

Gelecek için tahminlerim çok olumludur. Çok daha iyi günler yaşıyacağınızdan zerre kadar tereddütüm yoktur.

Bütün bu dileklerimin elde edilmesi bir tek şarta bağlı:

O da sizlerin çalışkan olmanız, çok bilgili olmanız, çok sağlam karakterli Türkler olarak yetişmeye önem vermenizdir. Her başarının anahtarı sizin elinizdedir.

 

Heybeliada Öğretmenler Kampı Ziyaretinde Söyledikleri   

UG, 23.07.1965

Şehrimizde bulunan CHP Genel Bakanı İsmet İnönü, dün saat 16.45’de Heybeliada’daki öğretmenler kampını ziyaret etmiş ve 150 kadar öğretmenle 30 dakika sohbet etmiş tir. Bu arada öğretmenlere hitaben kısa bir konuşma yapan İnönü “Sizlerin yetiştirdiği nesil cemiyete hâkim olunca sıkıntılarımızın yüzde 80’i halledilecektir” demiştir.

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü ayrıca şunları söylemiştir:

“Hatırınızda bir şey kalsın. Ben öğretim hayatının her safhasından geçtim. En büyük mevkilere sahip oldum. Öğretimin her safhasına hizmet etmeye çalıştım. Öğretim sistemi hakkında bu senelerde zihnimde bir kıyaslama yaptım. Bu uzun bir hayatın kıyaslaması oldu. Şimdi size soruyorum. Bizim işlerimizde 50 seneden beri dünya ölçüsünde ilerlemiş olan iftihar edebileceğimiz şey nedir? Çok eksikliklerimiz vardır. Fakat bunların içinden biri iftihar edebileceğimiz seviyeye gelmiştir. Ben söyliyeyim, ilk öğretim dir ve ilk öğretmendir. Bunu sizlerin hoşuna gitsin diye söylemiyorum çocuklarımda ve torunlarımda tecrübe ettim. İlk öğretim 50 seneden beri çok ilerlemiştir. Bu cemiyeti sizler kuruyorsunuz. Sizin yetiştirdiğiniz nesiller cemiyete hâkim olunca sıkıntılarımızın yüzde 80’i halledilecektir.”

 

Eski Milli Eğitim Bakanlarından Hasan Ali Yücel’i Anma Toplantısında Yapılan Konuşma

CG,  28.02.1966

Siyasal Bilgiler Fakültesinde T. Öğretmen Dernekleri Federasyonu ile Öğretmen Sendikası tarafından düzenlenen anma törenine diğer konuşmacılardan sonra söz alan İnönü, Hasan Ali Yücel’in çeşitli yönleri ve bilhassa eğitimciliği üzerinde durarak özetle şunları söylemiştir:

“Büyük yapıcılar ve siyaset adamlarında bulunan bir meziyet onda fazlasıyla vardı. Yücel bu memlekette ilk öğretimi büsbütün başka bir anlayışla ele aldı. Zamanın imkânlarına göre çok iyi çalıştı ve iyi neticeler aldı. İlk öğretimden yüksek öğretime kadar bir çok hizmetleri ve başarılı çalışmaları geçmiştir.

Hasan Ali Yücel, memleketin çok kıymetli bir evlâdıdır. Büyük hizmetler etmiştir. Bu hissiyatımı, hatırasına karşı samimi saygı duyguları ile anıyorum.”

 

Köy Enstitülerinin Kuruluşunun 26. Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Toplantıda Yapılan Konuşma

UG, 18.04.1966

Sevgili Arkadaşlarım,

Köy Enstitülerinin yıldönümünde aranızda bulunmakla bahtiyarım. Bunu bir süs ve teşekkür kelimesi olarak söylemiyorum. Yüreğimden söylüyorum. Birçok hatıraların insanı canlandırıcı, teşvik edici tesiri altında kaldım. Onun için, memnun oldum, diyorum. Köy Enstitülerinin kurulması ve onların hatırası, bizim ilkokul çabamızda büyük bir dönüm noktası, yeni bir hayata bütün iradesini karıştıran bir devrin hatırasıdır. Köy Enstitüleri ile, büyük bir hazine, köy hazinesi keşfedilmiştir. Bu hazine tanınmamaktaydı, çok kapalı idi. Bunun mütehassısları cesaretle içine girdiler, ve onların, bu memleketin haline ve istikbaline, her yönüne, ciddi olarak hizmet edecek, tesir edecek varlıklar olduklarını gösterdiler. Köy Enstitüleri ile yeni bir hava ve usul gelmiştir. Tesis edenlerin başarısını bu açıdan değerlendirmek lâzımdır. O zamanın büyük teşebbüsçüsü, büyük Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’i ve Köy Enstitülerini kuran, sonuna kadar başarıyla yürüten Genel Müdür Hakkı Tonguç’u rahmetle, minnetle anmak isterim.

Köy Enstitüleri ile, köyde ilkokula yeni bir hava, yeni bir usul gelmiştir. Uzak köylerimizde, etrafı ile teması olmayan, güç şartlar içinde yaşayan vatandaşlarımız arasından çocukları alınmışlar, bu müesselerde ileri memleketler derecesinde, dikkatle büyük fedakârlık zihniyetiyle yetiştirmişlerdir. Bunların hepsi bugün burada gördüğümüz ve dinlediğimiz gibi o zaman müzik çalarlar, koro söyler, konserler verirler ve o zamanın şartlarına göre, büyük mali imkânlar olmayan bir devirde Enstitülerini hem kendileri kurar, yaparlar, hem de içinde çalışır ve sonra köylere dağılırlardı. Uzun müddet cemiyet hayatında çalıştıktan sonra insan, Köy Enstitülerinin ne kadar güç başarılan merhaleler olduğunu daha iyi kavrar. Böylece bir kavrayışla, Köy Enstitülerini değerlendiriyoruz.

Köy Enstitülerinden, yalnız öğretmenler, idare edenler değil, yazarlar, düşünürler ve memleketin sosyal meselelerini selâhiyetle düşünebilir zihniyetler ve kabiliyetler yetişmişlerdir.

Ondan sonra ne oldu, arkadaşlarım? Ondan sonra, Köy Enstitülüler memleketin şartlarına ve devrin telâkkilerine göre bütün ilkokullara yayıldılar, tesir ettirdiler. İlk şartlarında bazı değişiklikler oldu. Bunları zamanın şartlarına göre yeni tedbirler olarak değerlendirmek de mümkündür. Hiçbir olayı yalnız menfî taraftan almanın doğru olmadığı kanaatinde olan bir insanım. Ben o zaman siyasi kudretin başında bulunan bir insandım. Bunun asıl zahmetini çeken, fikir emeğini veren, mimarları bugün rahmete kavuşmuş olanlar ve bugün sağ olarak bu fikirleri takip edenlerdir.

Köy Enstitülerinin kıymeti takdir olunmuştur. Şikâyetleri ve değişiklikleri yalnız üzüntü ile karşılamayalım. Olumlu etkilerinin takdir edildiğini de bilmeliyiz. Ancak bu suretle nesillerin gayretlerini birbirlerine eklenerek muvaffak oluruz.

“Bu memleket benimdir” diye, bir arkadaş burada bir hitabe yaptı. Köy Enstitülerinin olumlu etkilerini belirtmek isterim. “Bu memleket benimdir” sözü, bu memlekette siyasi cereyanların türlü değişiklikler gösterdiği bir devirde vatandaşın, sade vatandaşın, toplu vatandaşın, köyde kentte, kendi memleketine nasıl sahip çıktığını gösterir. Hep bir ağızdan daima “bu memleket bizimdir” diyelim. Bütün teşkilâtı bizimdir, hükümeti bizim, Devlet bizimdir, diyeceğiz. Bu sayede, ihtiyaç zamanında, memleket tek bir insan gibi kudretini göstereceği zamanda, nasıl aramızda hiç bir ayrılık olmayan toplu kişiler olduğumuzu, çözülmez kişiler olduğumuzu göstereceğiz. Esas kuvvetimiz buradadır. Bunu hiçbir zaman unutmayalım.

“Sevgili Arkadaşlarım,

Köy Enstitüleri törenini düşünmüş olan arkadaşlara yürekten teşekkür etmek isterim. Bu düşüncenin başında bulunan, Köy Enstitüsünden yetişmiş çok değerli fikir adamı, yazar, çok isabet etmiştir. Burada hem konuşma, hem müzik, hem şiir olarak cemiyetimizi şenlendirmiş olanlara ayrı ayrı teşekkür ederim, hepsini tebrik ederim. Size içimden gelen derin, engin saygılarımı sunarım.

 

İTÜ Talebe Birliği Lokalini Ziyarette  

UG, 27.09.1966

Size, çok ümit bağlamışımdır. İstanbul Teknik Üniversitesi bizim teknik hayatımızda ilk büyük gelişmedir. Yüksek Mühendis Mektebi zamanında sınıflara 100 kişinin alınmasını büyük başarı sayıyorduk. Bu daha sonra Teknik Üniversite ile 350’ye kadar çıktı. Bizim Teknik Üniversiteden yetişenler, Avrupa’nın herhangi bir fakültesinde yetişenler kadar ehliyetlidirler.

 

Güzel Sanatlar Akademisi ve TMGT Ziyaretinde Söyledikleri

UG, 01.10.1966

[Güzel Sanatlar Akademisinde]

Heykel, Resim, Dekarasyon ve Mimarlık bölümü çalışmalarını izleyen CHP, Genel Başkanı İsmet İnönü, resim atölyesi öğrencilerine hitaben, “Bir millet için okuyup yazmak ne kadar önemliyse, resim de o kadar önemlidir. Resim hocası, öğretmeni vazifelerinin en önemlisini yapmaktadır” demiş ve imtihanlara hazırlanan mimarlık bölümü adaylarına şunları söylemiştir: “Mimari güzel sanatın yanında sağlam fen bilgisine dayanır. Onun için bu konulara ehemmiyet verin.”

Kendisine gösterilen dökümanlar ve kıymetli eserler karşısında “Bunlar benim için müstesna bir ziyafet oldu” diyen ve öğrencilerin sık sık alkışlarına muhatap olan İnönü bütün akademi mensuplarına çalışmalarında başarılar diledikten sonra sevgi gösterileri arasında ayrılmıştır.

[TMGT Ziyaretinde]

Türkiye Milli Gençlik Teşkilâtının merkezinde mutlu kısa bir zaman geçirdim. Gençlik teşkilâtının eserlerini gördüm. Gençlik teşkilâtının bütün dünya gençlik teşkilâtı içindeki seçkin yerini tanımakla iftihar duydum. Gençlik teşkilâtınız, teşkilâtlarıyla beraber milletimizin bünyesinde bulunan bir entellektüel ve ideal kuruluşları temsil etmektedir. Bunun dışında benimle konuşan arkadaşlar, memleket meselelerini her türlü özel kayıtlardan uzak, tertemiz bir memleket heyecanı ile bilmektedirler, anlatmaktadırlar. Bunların millet yolunda bu hizmet ve çabaları karşılık görecektir. Ve milletimizin hayatında tesirini daima göstererek müsbet neticelere ulaşmamızı kolaylaştıracaktır.

 

TÖS Yöneticilerini Kabulde

UG, 10.02.1967

İsmet İnönü, öğretmenlerin dilek ve şikâyetlerini dinledik-ten sonra: “Meselelerinizi anlıyorum. Öğretmenlerin me-selesini memleketin birinci derecede hizmeti sayıyorum” demiş ve  öğretmenlerin meseleleriyle sürekli olarak il-gileneceğini belirterek şunları söylemiştir:

“Kalkınma için öğretmenlerin güven içinde çalışması ö-nemli bir politika meselesidir. Benim için öğretmenlerin güven içinde çalışması önemli bir politik meseledir.”

 

TÖDMF ve TÖS Heyetlerini Kabulde Söyledikleri

UG, 10.11.1967

Benim anladığıma göre Hükümetle aranızda temel ayrılıklar var. Milli Eğitimin nasıl yapılacağı üzerinde anlaşmıyorsunuz. Siz Atatürkçü eğitim istiyorsunuz. Elinizde, Anayasa var, Milli Eğitim’in esasları var. Kanunlar var ve bunlara göre çıkartılmış müfredat programları var. Onları uyguladığınız için takibe uğradığınızdan şikâyetçisiniz. Millî Eğitim Bakanı da Devlet, Hükümet ve Kanun tanımadığınızı söylüyor. Yetkisiz kuruluşların devlet işlerine karışmasına mani olacağız, diyor.

Sizin sendikalarınız var. Kanunla kurulmuştur. Bunlar sizin örgütleriniz.

İyi niyetle uzun sürecek bir çalışma ile meseleleriniz halledilebilir. Sayın Başbakanla bir görüşme yapmışsınız. Buna devam ediniz. Mesele ehemmiyetli bir meseledir. İnşallah müsbet bir şekilde halledilir.

 

TBMM’de Verilen Bir Önerge Dolayısıyla Üniversite Özerkliğine İlişkin Söyledikleri

İ.İ.TBMM.K.; Cilt:III 1961–1973, sf. 386-388 … 01.03.1968

Üniversite muhtariyeti, ileri, özgür, araştırıcı bir üniversite düzeninin temel şartıdır. Her türlü hastalığın tedavisi özerklik statüsü izinde bulunabilir ve bulunmalıdır. Onun için Hükûmetin şimdiye kadar hiçbir müdahalede bulunmayışını üniversite muhtariyetini esasında istemediğine dair bir işaret saymaya imkân yoktur. Böyle bir isnada dayanarak mütalâa yürütmekten sakınmak isterim.

 

Konya Öğretmen Derneği Lokalinde Öğretmenlere Yapılan Konuşma

UG, 07.03.1968 … Tamamlayıcı Kaynak: CG,  07.03.1968

Siyasi hayatımızın başından beri öğretmeni ve onun görevini en yüksek seviyede saydık. Öğretmen bu memlekette en büyük görevi üzerine almış olan insandır. Eskiden silâhı veya parası olan devlet kuvvetli sayılırdı. Sonra atomu keşfeden kuvvetlidir, dendi. Bugün ilim ve kültürde kuvvetli olan millet, sırtı yere gelmeyen millettir.

Biz yeni yeni ilköğretimde dünya ölçüsünde yer tutmağa başladık.

Bir öğretmenin, İnönü’den bir anısını anlatmasını istemesi üzerine CHP Genel Başkanı sözlerini şöyle tamamlamıştır:

Benim tabiatımda olan bir kusurum vardır. Bir şeyi anlat dedikleri zaman aklıma hiç birşeyler gelmez. Tabiatımda olan bir başka marifetim daha vardır. Eksiğimi bilirim. Daima birşeyler öğrenmeye çalışır, kendi eksiğimi yenilerim. (…) Benim cesaretim sizlersiniz. Bende büyük işler görme hevesini canlandırıyorsunuz.

 

Köy Enstitülerinin Kuruluşunun 29. Yıldönümü Dolayısıyla Verilen Demeç

UG, 18.04.1968

Köy Enstitüleri bizim kültür kalkınmamızda büyük bir dönüm noktası olmuştur. Onları kaybettiğimize canım yanıyor. Eserleri yaşıyor. Hâtıraları azizdir. Bu müesseselere şükran borçluyum.

 

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Diploma Töreninde Yapılan Konuşma

UG, 05.07.1968

Diploma dağıtımından önce kısa bir konuşma yapan CHP Genel başkanı İnönü gençleri kutlamış, başarı dileklerinde bulunarak özetle şöyle demiştir:

“Tıp Fakültesinin açıldığı günleri heyecanla hatırlıyorum. Ona bağladığımız ümitler teyit olmuştur. Tıp Fakültesi ve Hekimlik mesleği, bir bakıma insan hayatı ile alâkadar olan önemli bir meslektir.

Tıp Fakültesi, kendi sahasının yanı sıra büyük öncüler yetiştirmiştir. Cemiyete her bakımdan kılavuz olmuşlardır.”

 

TÖDMF Genel Kuruluna Gönderilen Mesaj

CG,  05.07.1968

Uzun uzun alkışlanan İnönü’nün mesajında özetle şöyle denilmektedir:

“Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu, kültür hayatımızın ileri ve önemli bir örgütüdür. Öğretmenlerimizin yüce ödevlerini yaparken milletimiz gözünde daima yeniledikleri tesirlerini ve bu sefer de yeni hizmet süresi için güçlendireceklerini ümit etmekteyim. T.Ö.D.M.F. kültürümüzün, devrimlerimizin sağlam ve sarsılmaz izleyicisi ve bekçisidir.”

 

ODTÜ’de Ders Yılının Açılışında

UG, 02.10.1968

CHP Genel Bakanı İsmet İnönü, tatil dönüşü Ankara’da ilk ziyaretini dün Orta Doğu Teknik Üniversitesine yaptı ve bir de kurdelâ kesti. Üniversitenin yeni ders yılına başlaması törenine katılan İnönü’ye, öğrenciler gelişinde olduğu gibi, gidişinde de büyük sevgi gösterisinde bulundular, gruplar halinde birlikte hatıra fotoğrafları çektirdiler.

Saat 10’da başlayıp, bir saat devam eden törenden sonra, Üniversitede Rektör Kurdaş ve öğrencilerin konuğu olarak bir saat kadar daha kalan İnönü, bu süre içinde hiç durmamacasına yeni tesisleri gezdi. Rektör’den ve öğrencilerden bilgi aldı.

Bu arada yeni hizmete giren Kimya Mühendisliği laboratuvarı sınıf blokları binasının kurdelâsını “hayırlı ve uğurlu olsun” temennisiyle kesen İnönü, laboratuvarın bütün dershane ve çalışma bölümleriyle ilgilendi, yapıda çalışan işçilerin hatırlarını sordu.

Kimya Laboratuvarında genç asistanlardan Gülser Berki’nin çalışmalarıyla ilgilenen İnönü, Berki’den kaç yıllık öğrenci olduğunu ve öğrenimini ne zaman tamamlayacağını sorup, “Paşam ben asistanım” karşılığını alınca, genç asistanı tebrik ederek, başarılar diledi.

Laboratuvardaki bütün tesislerle ayrı ayrı ilgilenen İnönü, Üniversite’den ayrılırken, Rektör Kurdaş’a, “Size her gelişimde mutlaka bir cilt kitap okumuş kadar istifade ederim” dedi.

 

Ziraat Fakültesinde Ders Yılına Başlanması Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan

UG, 06.11.1968

Kendilerine karşı çok saygı duyduğum çok değerli hocalarım, sevgili öğrenciler,

Bana cesaret verdiniz, huzurunuzda konuşmak için buraya geldim, genç arkadaşlarım, iyi kabul gösterilerine teşekkürlerimle sözlerime başlıyorum.

Bana cesaret verdiğiniz için hazırlanmadan, düşündüklerimi olduğu gibi ifade edeceğim.

Sevgili arkadaşlarım, Ziraat Fakültesi büyük ümitlerle kurulmuştur. Memleketin büyük bir ihtiyacını karşılayan insanların idaresinde gelecek için büyük ümitlerle kurulmuştur. Büyük bir kültür müessesesidir, kültür ve eğitim müessesesidir, memleketin büyük bir ekonomik ihtiyacını karşılaması düşünülmüştür, memleketin sosyal meselelerini halletmek için ışık gösterecek bir temel müessese olarak düşünülmüştür.

Ziraat Fakültesi, kendisinin hayatına temel olan bu nedenlerin hepsine hak verdirmiştir, hepsini gerçekleştirmiştir, denilebilir.

(…) Bu gençlik hareketlerinin nazik bir tarafı vardır. Gençler idealisttirler, fedakârdırlar, ama nihayet gençler ailelerinin bütün ümitleridir. Henüz meslekleri belirmemiştir. Yalnız kendilerini değil ailelerinin de cemiyetlerinin de en önemli değeridirler.

Bu değerleri yerinde kullanmamak ve rastgele israf etmek ne kendilerinin, ne kimsenin hakkıdır. Yapamazlar, yapmamalıdırlar. (…) Bu çekişmeler bu tartışmalar nihayet üniversitelerde hocalarla öğrencilerin birbirinin her derdini bilip anlayan birbirinin her ihtiyacına dikkatle kulak verip, onu kolaylaştıran bir büyük millet kitlesi olarak belirtilecektir. Bu hedefe varacağız. Bu hedefe varmak için taraflar birbirine yardımcı olmalı. Ve esaslar asla gözden uzaklaşmamalı.

Üniversite açıldı. Fakülte açıldı. Maksat en iyi durumda yetişmelerini sağlamak için kendilerinin ihtiyaçlarına kayıtsız olmuş olan sorumluları ve hocaları uyarmış olarak, beraber bir kitle halinde gelmiş olacaklar.

 

Üniversiteye Giremeyen Gençlere Tavsiyeler

UG, 16.11.1968

Sorunlarınızı öğrendim. Takip edeceğiz, ama siz ne yapacaksınız. Perişan olursunuz, herhangi bir saldırıya gitmeyip, sakin olun. Görünüşe göre, şimdi çabuk tedbir gece öğreniminin sağlanmasıdır.

 

Ankara Üniversitelerindeki Sosyal Demokrasi ve Ortanın Solu Derneklerinin Yöneticilerini Kabulde Yapılan Konuşma

UG, 17.11.1968

Şimdi fakülteler normal bir çalışma düzenindedirler. Bu ihtiyaç içinde bulunan öğrencilerimizin maddi ihtiyaçlarını tamamiyle anlıyoruz. Lokaller isterler, daima fikirlerinin beslenmesini isterler, daima aydınlanmasını isterler.

(…) İyi yetişmek esastır. İyi yetişeceksiniz, cemiyetin kaderine hakim olacaksınız, görevleriniz çok önemlidir, görevler tahmin etmeyeceğiniz kadar süratle göze çarpar, üç dört sene sonra fakültedeki çalışmalarınızı bir gün gibi hatırlarsınız. Ama bu kadar kısa zamanda vaktiyle nazarî olarak meşgul olduğunuz yetkililerin üzerinize yüklendiğini görürsünüz. O günlere kendinize güvenerek ve başarı şartları oranları yüksek hale gelerek ulaşmanız, iyi bilgiyle bitişiktir. Şimdiden memleket için iyi yoldasınız, bu inanç içinde muvaffak olmak hiç şüphesiz karakter işidir, fakat bilgi bakımından sağlam olmayan karakter, iptidai bir halde kalır. Bilgi ile karakteri bir araya getirmek lâzımdır, cemiyet meselelerini halletmek için. Şimdi elimizde büyük ölçüde bilgi imkânları var. Bunu sakın ikinci derece bir mesele sanmayın. (…) Bir arkadaşın imtihanda askıya kalmasını kabul etmem. Gözünüz tutuyor mu? Her şeyden evvel, bilgi zemininiz kuvvetli olmalı ve zamandan tam istifade etmelisiniz. Ordan sonra her biriniz vaktinden evvel yetkilere sahip olmaya hak kazanmış insanlar olarak gelirsiniz. Kanınızda olan karakter kuvvetiyle başaramayacağınız işler yoktur. Bizim de gözümüz arkada kalmaz.

Sevgili arkadaşlarım hepinize selamlarımı ve sevgilerimi sunarım.

 

Veteriner Hekimliği Öğretiminin 126. Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Törende Yapılan Konuşma

UG, 28.12.1968

Başımızın tacı olan hocalarımız ve geleceğin ışığı ve ümidi olan genç arkadaşlarım.

– Bana bu törenin davetiyesini getirdiklerinde 126 yılın hesabını yaptık 126 yıl öncesi Tanzimat hareketinin üçüncü yılına rastlıyordu. Batıya dönüş olan Tanzimattan üç yıl sonra kurulmuş. Demek ki, Veteriner Fakültesi batıya yönelmek için alınan ilk tedbirler arasındadır.

Veteriner Fakültesi bugün değerli hocalarımızın değerli himmetleri ile memleketin siyasi işleyişinde etkisini gösterecek haldedir.

Bunu şunun için söylüyorum. Bu mesleği seçen arkadaşlarım mesleklerini sevsinler. Meslekleri öyle bir değerdedir ki, kendilerini münasebetleri en dar olan muhitlerde bile sevdirecek baş tacı edecek bir meslektir.

Veteriner hekimlerin teşkilât olarak devlet idaresinde ve siyaset plânında bazı arzuları eksik kalıyorsa, bu eksiklik uzun sürmez.

Size her gün ilgi artmaktadır. Sizin meselelerinizi çözmek arzusu iktidarda ve muhalefette her gün artmaktadır. Buna inanmanızı isterim.

Biz, memleketin hayvancılıkla kalkınacağına inanmışızdır. Büyük bir güç olan hayvancılığı değerlendiremediğimiz kanısındayım.

Çok mahsul almalı ve dışarı satabilmeliyiz. Dışarda mallarımızı alanlar temizliği ve değeri konusunda emniyet duymalıdırlar.

Benim tesbit ettiğim kadarıyla Monfaton ineği ve Karadeniz kıyılarında jersey tipi inek tutulmaktadır. Bu şimdi size çok tabii gelmektedir. Bizim zamanımızda itibar etmezlerdi, şimdi ise talepler karşılanamaz hale gelmiştir. Bu bir dairedir, iyi işlediği zaman çığ gibi büyür.

Müsbet istikamette birbirimizi tamamlayarak kalkınma yapacağız.

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, daha sonra üniversite olaylarına değinerek şöyle demiştir:

– Bugün öğrenciler ile öğretim kadroları arasındaki meseleler her memlekette söz konusudur. Bu bunalım öğrenciler ile öğretim kadroları arasında anlayış içinde karşılıklı oturup anlayış havasının yokluğundan doğmaktadır.

Bunu burada cesaretle söylüyorum. Çünkü bu fakültede, öğrenci ve öğretim kadrosu anlayış göstermiştir. Bunun yalnız içinizde yararı olmamış, aynı zamanda diğer fakültelere örnek olmuştur.

Veteriner Fakültesinin bu başarısını her yerde tekrar edeceğim.

Konuşmasının son bölümünde asistanlar konusuna da değinen CHP Genel Başkanı, konuşmasını şöyle tamamlamıştır:

– Bu sizin dışınızda siyasi kudretin etkisi ile olacaktır. Emin olasınız ki, iktidar ve muhalefet, üniversitelerde olumlu ve anlayışlı geçen her hadiseyi ümitle bekliyorlar.

 

DTCF’nin 33. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla Yapılan Konuşmadan

UG, 10.01.1969

Konuşmasında öğrenci–öğretmen ilişkilerini de eleştiren Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı, daha sonra şunları söylemiştir:

– Burada iyi gördüğüm manzaralardan birisi, öğrenci– öğretmen arasındaki yakınlaşma ve anlaşmadır. Bir fakültede öğrenciler ile öğretmenler arasında yakınlaşma ve anlaşmak var ise, o fakülte hastalıklardan arınmış demektir. Güçlükleri yenebilen bir fakülte demektir. Bugün burada bunu gördüm. Fakülteyi ve öğrencileri tebrik ederim.

Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesinin sorunlarına da değinen İnönü, konuşmasına şöyle devam etmiştir:

– Arkadaşlarınız birçok haklı dertlerini söylediler. Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesinin sorunları önemlidir. Bu sorunlarla siyaset adamlarının ilgilenmeleri gerekir. Bunlar siyaset adamlarının iştigal edecekleri konulardır ve bunlarla meşgul olacaklardır.

Memleket sorunlarına siyaset adamlarının hal çaresi bulacaklarına emin olmanızı isterim. Her şeyden önce bu sorunları karşılıklı oturup konuşmak gerekir. Şikâyetler ne kadar acı olursa olsun, cemiyet bunu duymaya mecburdur.

 

Üniversite Asistanları Heyetini Kabulde Yapılan Konuşma ve Diyaloglar

UG, 08.02.1969

Vaziyeti öğrendim. Katı bir mücadele tesiri yapmayan bir çok şeylerde mutabıksınız. Biz, üniversite reformu taraflısıyız. Bir program hazırlamaya çalışıyoruz. Bunun güçlüğünü takdir edersiniz. Her şeyden evvel, vasıta ve alâkadarlarla temas meselesidir. Muhalefet olarak ne kadar güç olduğu bellidir.

Üniversite reformu denince, sizin dediğinizi anlıyoruz. Biz böyle anlıyoruz. Uğradığımız güçlükler de bu yüzdendir.

Şimdi patlayan asistan hareketi, bize, asistan yaşatmak ve yetiştirmek için gösterilen kayıtsızlığın tepkisi olarak geliyor.

Aslında asistan hayatının sağlam bir temele oturtulması büyük üniversite reformunun temelidir. Mesele çok önemlidir. Asistanlık kariyerinin çok ümit verici, çekici bir meslek olarak sağlam esaslara bağlanması ilk gördüğüm ihtiyaçtır. Bunun garantisi yok, nasıl olacak bu? İlim yapacak nesli teşvik etmek lâzım.

Asistanlar görevlerine devam ettiklerini, öğretim ve yönetim görevlerine katılmadıklarını belirtmişler; durumları ile ilgili tasarının Maliye ve Milli Eğitim Bakanlığınca hazırlandığını, ancak Başbakanın bu konuda ayrı bir düşünce içinde olduğunu belirterek, “Endişe ediyor ve ilginizi bekliyoruz” demişlerdir.

Üniversitenin bu gidişle eleman bulamıyacağını ve asistanların dışında çalışmayı tercih edeceklerini belirtmeleri üzerine İnönü ile asistanlar arasında şu konuşma geçmiştir:

İsmet İnönü – Asistanları bu tarzdan mahrum etmeyi kim yapıyor? Profesör, hocalar istiyor da hükümet mi yapıyor?

Asistanlar – Evet

İsmet İnönü – Müstacel olan, şimdiye kadar bildiğim, asistanların özel bir mağduriyeti var. Şimdi anlattığınıza göre, profesörler ve doçentler de işe giriyor.”

Asistanlar – Tazminatlar arttırılınca, bütün hocaların zamanlarını üniversiteye ayıracaklarına inanıyoruz.

İsmet İnönü – Asistanların istikbali ciddi surette temin edilerek üniversitenin kaderi sağlam bir temele bağlanacak. Şimdi bunu bırakıyor, profesör ve doçentleri de savunuyorsunuz. Öğretim üyeleri ile temasınız ne durumdadır?

Asistanlar – Hepsi bizi destekliyorlar.

İnönü, tasarının mali portesini sormuş ve bütçeye 75 milyon lira ilave edileceğini ve Başbakanın asistanlar için “evet” dediğini; ancak profesör ve doçentler için henüz bir şey söylemediğini öğrenince, “Büyük bir bütçe içinde büyük bir davayı halledeceği için 70–75 milyon lira çok görülmez. Ama hep böyle başlar. Üniversitelerden sonra, diğer kamu hizmetlerine sirayet eder. Bunu düşünmemişlerdir. Bütün hepsini kapsayan müşterek bir proje lâzım. Bunu yapamıyorlar” demiştir.

İnönü, bugün müstacel olan şeyin asistanların sorunu olduğunu belirttikten sonra, bunun neticeleri olacağını söylemiş ve özetle şöyle demiştir:

Biran önce hallolunsun deniliyor. Bütçe de sıkışıktır. 10– 15 güne kadar kapanacaktır. Ve Başbakan tasarı üzerinde düşüneyim diyor. Sizin sorunlarınızın halledileceğini söylüyor.

İnönü’nün bu sözleri üzerine bir asistan “Ne dereceye kadar” diye sormuş, İnönü, “Bunu söylediği zaman görürüz” diye çevap vermiştir.

İnönü daha sonra şunları söylemiştir.

“Biz ne surette yardım edebiliriz. Tasarıda mutabık olursunuz, Mecliste çıkarmaya çalışırız. Esasen bu hükümet işidir. Tasarı yapacak kaynak bulacaktır. Vakit çok dardır, nasıl çıkartacaklar bilemiyorum.”

Vaziyeti öğrendim, katı bir mücadele tesiri yapmıyor. Bir çok şeylerde mutabıksınız. Bütçe müzakerelerinde bunu büyük ölçüde dile getiririz, değerlendiririz.

Boykotlardaki gibi katı, sert değilsiniz. Münasebetleri takip etmek usûlünüzü memnunlukla karşıladım. Sadece kısa vadede katısınız.

 

Üniversite Asistanlarının Sorunlarıyla İlgili Demeç

CG,  10.02.1969

Ankara’daki fakültelerin birer temsilcisini içine alan geniş bir asistan grupu benimle görüşmek isteyerek, asistanlar hareketi ve boykotu adı verilen teşübbüs hakkında beni bilgi sahibi etmek istediler. Nezaketlerine teşekkür ederek içinde bulundukları durumu ve elde etmek istedikleri sonuçları öğrenmeye çalıştım.

Herşeyden önce belirteyim ki, asistanlarımızın bu teşebbüs günlerinde öğretim üyesinde kadroları ile ilişkileri tabii ve olumlu bir şekilde yürümektedir. Hükümetle ve Milli Eğitim ve Maliye Bakanlıklariyle temasları vardır.

Kırıcı ve katı olmayan bir ilişki havasının devam etmesini takdirle kendilerine belirttim. Gerçekten olumlu ve medenî bir tartışma havasını alarak müsterih oldum.

Asistanlarımız Milli Eğitim Bakanlığı ile birlikte bir reform tasarısı meydana getirmişler. Bu tasarı Başbakanlığa sunulmuş, sayın Başbakana dertlerini ve isteklerini anlatmak imkânını bulmuşlar. Şimdi vaktin eksikliği ve bütçenin son görüşme müddeti içinde bu sene de bir sonuç elde edilemiyeceğinden endişelidirler. Birkaç seneden beri, devam eden erteleme devrine tekrar gireceklerinden korkuyorlar.

Asistan arkadaşlarım fikirlerini dinlerken ilk önce bugünkü durumu doğru anlamaya ve kamuoyuna doğru nakletmeye çalışıyorum.

Asistanların hareket ve varmak istedikleri sonuçlar hakkında fikirlerimi söyleyeceğim. Acı gerçek şudur ki, asistanların bugün yaşayış ve yetişme koşulları hemen çare bulunmasını gerektirecek kadar esaslıdır ve aceledir. Hemen bu bütçe senesinde asistanların durumunu yaşanır hale getirmek icabeder. Anladığıma göre Milli Eğitim ve Maliye Bakanları ile de bir uzlaşmaya varılmış gibidir.

Erteleme ihtiyaçları doçentlere ve profesörlere kadar genişleyen bir reform ihtiyacının beraber yapılması gerekmesinden ileri geliyor. Benim kanımca ciddi üniversite reformunun başında ve en önünde, asistanın müessesesini yaşanabilir ve yetişme imkânları sağlanmış bir temele dayamak gelir. Tekrar ediyorum, üniversite reformunun temel direği, asistan müessesesidir Genç kuşaktan ilim mesleğini özleyen ve bilimde büyük sonuçlara heves eden idealist istidatları çekmek lâzımdır. Asistanlığa alırken çok hevesliler bulabilmeliyiz ve bunların içinden değerlilerini insaf ve adalet ölçüleri içinde ayırabilmeliyiz. Asistanların bugün gördükleri muamele böyle yüksek kabiliyetli bir genç kuşağı çekecek etkide görülmüyor. Bu gerçeği üzülerek söylüyorum. Gerçeği bilmezsek tedbirin önemini ve önceliğini ele alamayız.

Bugün asistanlığa heves hissedilecek kadar azalmıştır. Asistanın yetişmesi medenî ve ilmî geleceğimizin ilk şartıdır. Müessese işlemez hale gelmiştir. Asistan kadrolarının büyük nisbette boş olduğundan bahsediliyor. Baş mesele üzerinde yeterli bir israrla durduğumu sanıyorum. Bu acı noktayı bu kayıtla geçiyorum.

Reform işi hep beraber yapılabilirse çok iyi olur. Tüm çalışmayı ve yüksek öğretim kadrolarının meselelerini ve ihtiyaçlarını sağlamış reform bundan sonra gelecek mesele olabilir. Hepsini beraber yapacağız diye asistan meselesini bunlara bağlamak ve geciktirmek doğru değildir. Üniversitenin temelini ve geleceğini korumak için ilk önce asistan ihtiyacı çözülmelidir.

Şunu da ilâve edeyim, asistan ihtiyacı çözülürken kıstasların şartları mutlaka yeterli, yaşamayı ve çalışmayı sağlayacak ölçüde olmalıdır. Asistanlar kendi reformları sağlanırken, yaşama şartları yanında daha yüksek kademelerin geri kalmasını istemiyorlar. Temelinde çok asalet duygusu taşıyan bir reform fikri önünde asistanların önceliği gözden kaçır[ıl]mamalıdır. Asistanlar meselesi hallonunca, reform diğer ihtiyaçlar için devam edebilir. Uzun sürüncemeden üniversite çok zarar görebilir.

Asistanların yaşaması ve ilk günden itibaren yetişmeye başlamaları ilk hayati davadır. Sayın Başbakanın yakından ilgisini öğrendiğim bu meseleyi neticelendirmesi kendisi için ve hükümet için önemli bir başarı olacaktır.

 

TBMM’de Yaptığı Konuşmada Öğretmenler ve İlk Öğretim Konusunda Söyledikleri

İ.İ.TBMM.K.; Cilt:III 1961–1973, sf., sf. 424-431 … 17.12.1969

Öğretmenler hakkında bir şahsî görüşümü Yüksek Meclise arz etmek isterim. Birkaç vesile ile de söylemişimdir: Biz, dünya ölçüsünde öğretim ve bilim alanında çok çalışmaya ve ilerlemeye muhtaç bir haldeyiz. Bizim en ileri memleketlerle öğretmen olarak yarış yapabileceğimiz meslek ilköğretim meslekidir. Bizim ilk öğretmenlerimiz dünyanın her yerinde birinci sınıf öğretmenlerdir.

Hepimiz ilköğretimden geçtiğimiz zamanları ve hocalarımızı pek güzel hatırlarız. Bugünkü ilk öğretmenlerin çocukları alışı, işleyişi, yetiştirişi ve kabiliyetlerini mümkün olduğu kadar isabetle meydana çıkarışı ve bizim şimdiye kadar “anadan doğma kabiliyeti varsa çocuk öğrenebilir, yoksa uğraşmak beyhudedir” denilen önemli konuları her çocuğa muayyen bir ölçüde işleyebilmekte, ekliyebilmekte ve onu yetiştirebilmektedirler. Resim, bunun başlıca bir delilidir. Resim dersi, bugün okuma – yazma bilme kadar önem peyda etmiştir. Bugünkü ilk öğretmenler her çocuğu, en güç olan, kabiliyeti isteyen resim dersinde bile işleyebilmektedirler. Öğretmen üzerinde sınıf sınıf, kadro kadro özel görüş olarak bulabildiğim sevindirici bir genişliği huzurunuzda söylemekle iftihar ederim.

 

Başbakan Süleyman Demirel’e Öğretmen Sorunlarıyla İlgili Gönderilen Mektup

(Mektup haberi) UG, 30.12.1969

Mektubun  yayınlanma tarihi: UG, 08.01.1970

Sayın Başbakan,

Yıllardan beri devam eden bir huzursuzluğun sonucu olarak Türk öğretmeni, ülkemizde alışık olmadığımız bir boykotu bir süre uygulamak zorunda kalmıştır.

Eğitim ve öğretim gibi önemli ve mihnetli bir hizmeti Cumhuriyetin kuruluşundan beri feragatta ve başarı ile yürüten öğretmenlerimizin içinde bulunduğu huzursuzluğu size her fırsattan yararlanarak duyurmayı bir görev bilmiştim.

Öğretmen davalarına bizzat sahip çıkmanızın ve onları rastgele saldırıdan koruyacak en kuvvetli destek olmanızın öğretim hayatımızda genç öğretmenlerin umutla ve kazançla vazife görmelerine yardımcı olacağını daima anlatmaya çalıştım.

Öğretmenler Erzurum’da ve Manyas’ta size anlattığım şikâyetlerden sonra her yerde daimi olarak takip edilmişler ve mihnet içinde bırakılmışlardır.

Öğretmenlerimizin bugün karşısında bulundukları kanuna aykırı hareket ithamından evvel kanun içinde vazifelerini görebilmek imkânından sistemli ve devamlı olarak yoksun kılınmaları[nın], onları umutsuzluğa sevkettiği kabul edilmelidir.

Devletin büyük meselelerini halletmek sorumluluğunu taşıyan Cumhuriyet Hükümeti olayların asıl nedenini doğru takdir ederse, her olaydan hem çare bulmayı, hem geleceği ve hem Devlet hizmetini kurtarmayı sağlayabilir.

Kanun himayesinde bulunan sendikal haklarını kullanmaları yahut Türk Millî Eğitim amaçlarına göre Cumhuriyetin getirdiği lâik ve devrimci toplum düzenine uygun olarak eğitim yapmaktan ötürü görevlerinden alınmaları, öğretmenlerin yargı yerlerine sık sık başvurmaları günlük olaylar haline gelmiştir.

Haksızlıkların çoğalması başlıbaşına bir bunalım işareti olduktan başka, yargıçlardan alınan hükümleri idare makamlarına kabul ettirmenin zorlukları da hak sahiplerini umutsuzluğa düşürmektedir.

Bütün bu sebeplerin, mütemadiyen ızdıraba mahkûm edilen insanları nasıl bir ruh haletine düşüreceğini tahmin etmek güç değildir.

Son boykot olayını, uzun zamandan beri işleyen bir köklü derdi meydana çıkaran bir uyarı gibi görmekte isabet vardır.

İnsaf ile ve tecrübeli amirlerin anlayışı ile dert üzerine eğilirsek faydalı bir çıkar yol bulabiliriz.

Yıllardan beri sistemli olarak Cumhuriyet öğreticilerine reva görülen görüşün ve idarenin doğru istikamete yöneltilmesi artık tehir kabul etmez bir zaruret gibi gözlerimizin önünde canlanmıştır.

Öğretmenin geçimi ve özel ve resmî hayatı[nın] dikkate ve emniyete alınması lâzımdır.

Bu yolda bir düzeltme istikameti tutarsak olayları ona göre değerlendirebiliriz.

Bana verilen bilgilere göre, bir iki gün evvel görevine son verilen öğretmenler binleri bulmuştu. Son haberlere göre de öğretmenler içinde sendikalara mensup olanları ve olmayanları ayırt etmeye çalışarak boykota girenleri görevlerine iadede özel tertipler takip edilmektedir. Bu boykot münasebetiyle öğretmenlerin hepsine veya bir kısmına mahvedici cezalar tatbikine çalışmak yüksek idare zihniyetinin asla kabul edemeyeceği bir hata olur.

Cumhuriyet idaresinin eğitim düzenine ve öğretmenlere kıyasıya tahrip usulünü herhangi bir ölçüde devam sayması son derece zararlıdır.

İnsaf ile ve hepsini koruyup meselelerini halletmek kaygısı ile hareket edildiğini öğretmen camiasına anlatmak, bulunacak tedbirlerde etkili olmanın tek çaresidir.

Sayın Başbakan, size bu mektubu öğretmen mesleğine ve öğretmenlere boykot münasebetiyle tamiri güç ve neticeleri devamlı ve ızdıraplı olacak usullerden mutlaka sakınılmasını rica etmek için yazıyorum.

Yetişmiş insanların ailelerini yeni yıla ümitsiz çıkarmaktan ve Cumhuriyetin başından beri değerlendirmeye çalıştığımız öğretmen mesleğini, halinden korkulacak bir çile ve mihnet yuvası gibi tanıtmaktan mutlaka sakınmak lâzım olduğunu ifade etmek için gönderiyorum.

Büyük ızdırap olayları iyi idare edilirse ferah verecek iyilikleri getirmenin de başlangıcı olabilir.

Cumhuriyet Hükümeti patlayan öğretmen derdini iyi ıslahat  devrinin başlaması için başarı ile kullanabilir.

Olayı kısa zamanda geride ızdırap bırakmamış bir hale getirmenizi sizden önemle rica ederim.

Yüzlerce aileyi ümitsizlikten ve ümitsizliğin daha sürükleyeceği girişimlerden kurtarmak mümkündür.

Yakın zaman içinde tedbirlerinizin kurtarıcı ve düzeltici tesirlerini meydana çıkarmanızı dileyerek saygılar sunarım.

 

Öğretmen Selahattin Arıkan’ın* Açık Mektubuna Yanıt ve Köy Enstitüleri ile Eski MEB Hasan Ali Yücel ve Eski İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’u Savunan Mektubu

UG, 30.01.1970

Sayın Selahattin Arıkan

Emekli Öğretmen,

24 Ocak 1970 tarihli mektubunuzu aldım. Zaten, almadan evvel gazetelerde de yayınlanmıştı.

Köy Enstitüleri ve zamanın Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un değiştirilmesi meseleleri hakkındaki görüşleriniz, tamamen hayale dayanmaktadır.

Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç, yanlış fikirlerinden dolayı değiştirilmemişlerdir. Aleyhlerinde devamlı olarak yapılan iftiralardan hem kendilerini, hem de Köy Enstitülerini sükûnete getirmek için görevlerinden ayrılmışlardır. Ve yerlerine gelen halefleri, Hasan Ali ve Tonguç’un eserlerine aynı azim ve inançla devam etmek kaydı ile getirilmişlerdir.

Cumhuriyet Halk Partisi iktidarı zamanında Köy Enstitülerine dokunulmamıştır. Yalnız, öğretmenlere yeterli maaş bulunmaya çalışılıyordu. Köy Enstitüleri 1950’den sonra kapatılmıştır ve çok yazık olmuştur. Devam edebilseydiler, belki bugün, köyde, ilköğretim meselesi kalmayacaktı.

Uzun mektubunuzda bana atfen yazdıklarınızda, her şeyden evvel, önemli saydığım bu esaslı yanlışı sağlığımda düzeltmeyi vazife saydığım için size bu cevabı yazıyorum. İyi dileklerimle.

 

Köy Enstitüleri, Eski MEB Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç ile İlgili Demeç

UG, 02.02.1970

Hasan Ali Yücel, Millî Eğitim Bakanlığında henüz, emsali gelmemiş olan bir yüksek anlayış ve eylemci olarak tarihimize geçmiştir.

Tonguç, Köy Enstitülerinin kurucusu ve idarecisi olarak hem bizim eğitim tarihimizde yaşayacaktır, hem [de] uluslar arası eğitim kültüründe önemli bir yer kazanmıştır.

Köy Enstitüleri, daha evvelki vaadlere rağmen, 1950 seçimlerinden sonra bize rağmen, bizim çabamıza rağmen kanunla kapatılmıştır ve çok yazık olmuştur.

 

Köy Enstitülerinin 30. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla CHP Gençlik Kollarının Düzenlediği Törene Gönderilen Mesaj

UG, 18.04.1970

Davetinize teşekkür ederim. Köy Enstitülerinin kuruluşu, ilk öğretim seferberliğimizin çok verimli bir eseri olmuştur.

Hesapsız güçlükler ve para darlıkları içinde Köy Enstitülerini vücuda getirmeyi başaran Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç, her zaman büyük iş yapmış insanlar olarak anılacaklardır.

Bu sözlerim, onların aziz hatıralarına bir şükran borcu olsun.

 

Köy Enstitülerinin 30. Kuruluş Yıldönümü Dolayısıyla TÖS’ün Düzenlediği Törene Gönderilen Mesaj

UG, 18.04.1970

“Davetinize teşekkür ederim.

Köy Enstitülerinin kuruluşunun 30. yılını kutlayacaksınız.

Köy Enstitüleri, rahmetli Hasan Ali Yücel’in kadri vaktinde anlaşılmayan bir eseridir.

İsmail Hakkı Tonguç’un, Köy Enstitülerini yokluk içinde çare bulma, örgütleme ve köylerimiz için hayal olan eğitim usulünü devamlı olarak araştırma ve uygulama konusunda geçmiş hizmetleri, daima milletimizin hatırasında aziz bir borç olarak yaşayacaktır.

Bu sözleri Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç için bir şükran borcu olarak yazıyorum.

Toplantınıza saygılar sunarım.

 

Veteriner Hekimliği Öğretiminin 128. Yıldönümü Dolayısıyla Düzenlenen Törende Yapılan Konuşmadan

UG, 24.12.1970

Şimdi arkadaşlarım dekanın konuşmalarından anladığıma göre Veteriner Fakültesinde, öğrenci ve öğretim üyesi münasebetleri oldukça iyidir. Hatta oldukçadan fazla tamamiyle bugünkü şartlara göre iyidir demek mümkündür. Bu münesebetin iyi olması, verimli olması bizim için ışıktır. Öğrenci hayatımızın henüz sükûnete ve intizam ile işlemeye başlamasına kavuşmadığımız bir zamanda Veteriner Fakültesi öğrenci ve öğretim üyesi münasebetleri çok daha iyi bir halde işliyorsa, bu bizim için bahtiyarlıktır Bunu Veteriner Fakültesinde hepinizi tebrik etmek için bir vesile sayarım. Öğrenci ve öğretim üyesi ilişkilerinin karşılıklı saygı, koruma esasları içinde herkes hür memleketin, hür öğrencileri olarak düşündüğünü söyliyebilir, ama nihayet ödev gelir, öğrenme gelir, memlekete hizmet etme gelir, bunlar şakaya gelir konular değildir. Ben bir yerde boykotla işgalden şikâyet ettikleri zaman, gazetecilerin sıkı bir sorusuna maruz kaldığım zaman “işgal ile boykot birbirinden farksızdır” dedim. Bunu azizlik yapmak istediler. İşgali boykot gibi zararsız gösterip, işgale teşvik ediyor diye söylenen sözler haksızdı. Benim maksadım işgal ne kadar zararlı ise, boykot da o kadar zararlıdır demektir Öğrenci gelecek, imtihana girmeyecek, silah taşıyacak. Ben böyle bir öğrencilik tanımıyorum. Öğrencinin bütün taleplerinde hakkı vardır. Ama bütün bunlar öğrenme vazifesini ifa ettikten sonra gelir.

Bilhassa zamanımızda öğrenci meselesi çok daha nazik olmuştur. Çünkü iyi niyetli, geniş bir öğrenci kitlesi lâik bir memleketi, dünyalara meydan okumuş bir memleketi istikbalde idare etmek iddiasında bulunan ve istikbalde idare etmeye hakkı olan bir öğrenci kitlesi Cumhuriyet Türkiyesinin temsilcileridir, bizim öğrencilerimizdir. Bütün umutlar üzerindedir. İstikbalimizde bizim yapabileceğimizden çok daha fazlasını, onların mükemmelen yapacağına inanıyoruz. Bu inancımızı bu niyetimizi öğrenciler içine karışan yabancı unsurlar kendi maksatları için kullanmak istiyorlar. Öğrencilerimiz bunlara kesin olarak karşı koymalıdırlar.

Burada politika yapıyorsak, herkesin vazifesi var ise, biz politika olarak memleketin dış siyasetinde bugünkü dünya vaziyetine göre Amerikaya karşı ve Sovyet Rusya’ya karşı düşmanlık yapmayalım. Eğer böyle bir kanaat söylediysem, kendi kanaatimdir, sahip olduğum kanaattir. Durup dururken memleketi boş düşmanlığa sevk etmekte fayda yok, zarar vardır. Öğrencinin bir meseleye düşman olması, düşman görünmesi herhangi bir meseleyi bir dış politika meselesini yanlış değerlendirirse, memleket mutlaka zarar görür. Bu kadar iyi niyetli bir öğrenci kitlesinin dış memleketlerin aralarındaki rekabete dolayısıyla vasıta olacak bir vaziyette olmasını arzu etmeyiz. Mutlaka uyaracağım. Sonuna kadar söyliyeceğim.

(…) CHP Genel Başkanı İnönü Ankara Üniversitesi Konferans Salonunda öğretim üyeleriyle öğrencilere hitap ederken, Harp Okulu’ndaki öğrencilik anılarından da bazı bölümler anlatmıştır. Harp Okulu’nda o zaman “azgın kabadayı öğrenciler” bulunduğunu söyleyen İnönü,

“O zaman sınıf arkadaşlarını silâh ve yumrukla sindirmeye çalışanlardan hiç birini muharebe meydanlarında temayüz etmiş olarak görmedim” demiştir.

İnönü daha sonra kalkınma konusuna değinmiş ve; “Kalkınma için ne kadar feryat etsek hakkımız var. Kalkınma için çocukluktan itibaren esaslı bir terbiyeye, müsbet ilim terbiyesine ihtiyaç vardır. İrtica yolu ile kalkınma olmaz.” demiştir.

 

CHP Parti Meclisinde Üniversite Özerkliğinde Yapılan Değişiklikle İlgili Konuşmadan

BG,  29.09.1971

Halûk Ulman’ın konuşması üzerine söz alan Genel Başkan İsmet İnönü özetle şunları söylemiştir.

– Arkadaşımızın üzüntüsüne katılıyorum. Üniversite öğretim üyelerinin durumu bizi üzmüştür. Karşı çıktım, ama herşey istediğim gibi olmadı. Ne kurtarabildikse onu kurtardık. Bugünkü şartlarla ancak bunu yapabildik.

 

Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Dolayısıyla Türk Çocuklarına Mesaj

İVA, Dn: 02371 … (1973)

Cumhuriyetin 50. yılında Türk çocuklarına mesajım şudur:

Cumhuriyet, bu 50 yıl içinde bütün güçlüklere rağmen ve özellikle demokratik hayatın çalkantıları içinde sağlamlığını ve milletimizin yapısına uygunluğunu tanıtlamıştır. Türk çocukları, Cumhuriyeti anayasamızda tanımlanan ilkeleriyle korumayı ve sürdürmeyi ülkenin esenliği ve kalkınmasının sağlanması için temel görev bilmelidirler.

 

KAYNAKÇA

– İnönü Vakfı Arşivi

– Hakimiyeti Milliye – Ulus Gazeteleri

– Cumhuriyet Gazeteleri

– Ayın Tarihi Dergileri (Basın Yayın Genel Müdürlüğü Yayını.)

– Ülkü Millî Kültür Dergileri (Halkevleri Yayını.)

– Cumhurbaşkanları, Başbakanlar ve Milli Eğitim Bakanlarının Milli Eğitimle İlgili Söylev ve Demeçleri; Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yay. Milli Eğitim Basımevi, 1946–Ankara

–İsmet İnönü’nün Maarife Ait Direktifleri; Maarif Vekilliği Yay. 1939, İstanbul

–İsmet Paşa’nın Siyasi ve İçtimai Nutukları 1920–1933; Ankara Başvekâlet Matbaası, 1933

– Milli Şef’in Söylev Demeç ve Mesajları; Derleyen: Kadri Kemal Top; Recep Ulusoğlu Basımevi, Birinci Tabı: Ankara, Ma-yıs 1941–1945

– İnönü Diyor ki; Nutuk, Hitabe, Beyanat, Hasbihaller; Hazırlayan: Prof. Dr. Herbert Melzig; Ülkü Basımevi, İstanbul, 1944

– Muhalefetde İsmet İnönü 1956–1959, Konuşmaları, Demeçleri, Mesajları, Sohbetleri ve Yazılarıyla; Derleyen: Sabahat Erdemir, Ekicigil Matbaası, İstanbul–1959

– İsmet İnönü’nün  TBMM Konuşmaları 1920–1973; III Cilt,  Derleyen Ali Rıza Cihan, TBMM Kültür ve Sanat Kurulu Yay. Ankara, 1992

– Türkçe Sözlük (Yeni Basım); Türk Dil Kurumu Yay. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara–1988

– Osmanlıca–Türkçe Sözlük; Mustafa Nihat Özön; İnkılâp Kitabevi, 8. Basım, Mart 1997

– Osmanlıca–Türkçe, Türkçe–Osmanlıca Kılavuz Sözlük; Hazırlayan: Yaşar Nabi; Varlık Yay., İkinci Baskı–İstanbul, 1968

– Öz Türkçe Sözlük; Ali Püsküllüoğlu, ABC Kitabevi, 9. Baskı, İstanbul, 1989

 

* Makale, İlk Öğretim Dergisi için hazırlanmıştır.

* Makale, Ulus Gazetesi için hazırlanmıştır. Başka bazı kaynaklarda makalenin başlığı, “İlköğretim Çalışmalarımız” olarak geçmektedir.

* Haldun Derin, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri.

* Makale Ulus Gazetesinde başyazı olarak yayınlanmıştır.

* Selahattin Arıkan, dönemin Milliyetçi Öğretmen Sendikalarının başkanıdır.İlk okullarda devam m

SÖZLÜK

abide : anıt
âcil : ivedi
acz : güçsüzlük durumu
adalet : hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetme, doğruluk
adet : alışılmış şey. görenek
âdi : alışılmış. bayağı
ahenk : uyum
ahlâk : benimsenen bireysel ve toplumsal davranış belirlenimi
aksam : bölükler, parçalar
alâka : ilgi
alâkadar: ilgili
alâmet : işaret. iz. sembol
alelûmum: genel olarak
âlem : bütün yaratıklar. dünya
aleni : açık, saklanmayan
aleyh : karşı, karşıt
âmade : hazır
amelî : pratik, yapma/yapılma
amîk : derin. ince, inceden
âmir : buyurucu. yönetici
an’ane : gelenek
anarşi : otorite bozulması.karmaşa
ariz(ü) : geniş, etraflıca
arz : sunu, sunmak
asalet : soyluluk. bir görevin asıl sahibi
asır : yüz yıl
asîl : soylu. yüksek duygulu
asliye : en önceki, ilk
aşar : ondalık. ürün vergisi
aşikâr : açık, belli, meydanda
atf(etmek): ilgi/bağ kurmak
âti : gelecek
avam : halk. halkın alt tabakası
ayyuk : keçi yıldızı. gökyüzünün en yüksek yeri
aza : üye, uzuv
azamet : ululuk, büyüklük gurur. görkem
âzami : en yüksek, en fazla
aziz : değerli
badire : ani tehlikeli durum
bahane : gerçek neden gizlenerek ileri sürülen neden
bahis : konu
bahtiyar: mutlu
bahusus : ile. hele. özellikle, üstelik
basiret : öngörü, biliş, uzgörü
başvekil: başbakan
baytar : veteriner. hayvan hastalıkları doktoru
bedbin : kötümser, karamsar
behemehal: herhalde, mutlaka
beyan : anlatı. tanıtlama
beyanat : resmi açıklama
beyanname: yazılı resmi açıklama, bildiri
beyhude: boşuna. yararsız, anlamsız
beynelminel: uluslararası
bilâistisna: istisnasız, ayrım yapılmaksızın
bilhassa: özellikle
binaenaleyh: bundan dolayı, bunun için, bunun üzerine
bittabi : doğal, doğal olarak
bizzarure: ister istemez
bizzat : kendisi, kendi
boykot : bir iş veya davranışı yapmama kararı. ilişki kesme. protesto biçimi
buhran : bunalım
camia : topluluk
cehid : aşırı çalışkan
celb : getirme, kendine çekme. yazılı çağrı
celbetmek: yazılı çağrı yapmak
cemiyet : toplum, dernek
cereyan : akma, akış. akım
cetvel : çizelge
cihan : (dünya). evren
cihaz : aygıt
cihet : yan. yön
çehre : yüz, sima
çile : dervişlerin perhizli dönemi. zahmet, sıkıntı
dahili : iç
daire : çember. bölge
dam : çatı, çatı altındaki ev
dar : ölçüleri/genişliği yetersiz olma
dâva : sava, sav. hak arama
değim : kendisine iş ve değer verilmeye hak kazandıran durum
değimli : liyakatli.
delâlet : klavuzluk, aracılık. işaret etmek, yol göstermek
derhatır: anımsama
deruhte : üstlenme. sorumluluğu kabul
deva : ilaç, çare
devair : devir
devir : zaman, çağ (dönümü)
devre : çevrim. yıl/yıllardan oluşan zaman süresi, dönem
dimağ : beyin. bilinç. zihin
direktif: yönerge
ebedi : sonsuz, ölümsüz
ebediyen: sonsuza dek, sonsuzca
efkârı umumîye: kamu oyu
ehemmiyet: önem, değerlilik
ehil : topluluk. yeterli veya yetkili olma
ehliyet : yeterlik, yeterlililik
ekim : ekmek işlemi, toprağa tohum atma
ekseriyet: çoğunluk
emanet : inanıp (bir şeyi) bırakmak
emel : gerçekleştirilmesi zamana bağlı istek
emniyet : güvenlik
emsal : benzerler. yaşıt, eş, denk. örnek
encümen: meclis, komisyon
endüstri: sanayi
entelektüel: aydın
esbab : nedenler. araçlar, gerekler
esvaf : koyun yünleri
evsaf : vasıflar, nitelikler
evvel : birinci, ilk. önce
evvelâ : ilkin
facia : âfet. büyük bela
faide/fayda: yarar, kazanç
fakir : yoksul
farika : benzerlerden ayırt edici durum veya öge
fasıla : aralık, ara, kesinti. (bölüm)
fedakâr : özveri
felâket : büyük dert, bela
fen : fizik, kimya, matematik ve biyolojiye verilen ad
fenni : fen bilimlerinden elde edilen bilimsel verileri iş ve yapım alanında uygulama, teknik. bilimsel bilgi
fer : parlaklık, aydınlık. canlılık
feragat : vazgeçme. tokgözlülük
ferah : bol, geniş, rahat. sıkıntısız, tasasız, sevinçli olma durumu. gönül açıklığı
fert(d) : birey
feryat/d: haykırış, çığlık
fesat : bozukluk karışıklık çıkarma, ara bozuculuk
feveran : fışkırma, kaynama durumu. ani öfke, parlama, köpürme
fevk : üst, yukarı
fevkalâde: alışılmış olandan ayrı, olağanüstü
feyz : bolluk. bağış. olgunlaşma
fırka : (grup), siyasi parti
fıtrî : yaratılışla ilgili, doğuştan
fiilî : edimli, eylemli, pratik olarak
fikir : düşünce
fire : bozulma,eksilme, eksilme yitimi
fütur : gevşeklik, bezginlik
gaile : sıkıntı, dert, keder, üzüntü
gaip : göz önünde/hazır bulunmayan. nerede olduğu bilinmeyen
galebe : yengi
garp : batı
gaye : erek, amaç
gayr : başına geldiği sözcükleri olumsuzlama
gayret : çaba
geçkin : yaşlanmaya yüz tutmuş. geçmiş
girdap : engelle karşılaşan su ve hava akıntısının dönerek yaptığıçevrinti. ters akıntıların oluşturduğu dönme, burgaç. tehlikeli yer veya durum
gramer : dil bilgisi
grup : aynı yerde bulunan kimse ve nesneler bütünü, biraradalığı.
güzide : seçkin, seçme, seçilmiş
hacet : gerekli olma, gereklilik. dilek. aptes
hâdise : olay
hahiş : istek
haiz : malik/sahip. taşıyan
hakikat : gerçek
hakiki : gerçek, sahici, asıl/tam
hakim : (konusunda) bilgili
hal : durum
halâskâr: kurtarıcı
halel : bozma, bozukluk, bozulmak, zarara uğramak/uğratmak
halet : durum
halita : alaşım. bir çok ögeden oluşmuş karmaşık bütün
harabe/harap: yıkıntı, yıkkın, viran
harbiye : savaş işleri. subay yetiştiren askeri yüksek okul
hareke : Arap harfleri ile yazılı metinlerde kısa ünlüleri göstermek için kullanılan işaret
haricî : dış
harp : savaş
hars : kültür
hasat : ürün kaldırma, ekin biçme
hasbihal: dertleşme. söyleşi
hasıl(a): meydana gelen. tümü, hepsi, sonuç
hasret : özlem
hassa : bir kimse veya şeye ait özgü olma. özellik
hat : çizgi. yazı. ulaşım yollarının aynı yönde olanlarının tümü
haysiyet: onur
haz : hoşnutluk duygusu. duyusal veya ruhsal sevinç durumu
hazım : sindirme, sindirim. benimsenme
hazret : kutsal veya değerli kimselerin adlarının önüne getirilen ünvan.
hemahenk: uygun, denk
heves : istek, eğilim, arzu, şevk
hezeyan : saçmalama, sayıklama, sabukluk
hicab : utanma, utanç
hidemat : hizmetler
hikmet : felsefe. gizli, bilinmeyen nokta. neden. gerçeğe, ahlaka ait kısa söz
hile : aldatma
himaye : koruma
himmet : çalışma, çabalama. ermiş kimse etkisi
his : duygu. sezme
hissî : duyusal, duygu ile ilgili
hissiyat: duygu yetileri, duygular
hitab : söz söyleme
hitabe : düzgün söz söyleme, söylev
hitam : son, bitim
hor : değersiz, önemsiz, bayağı. güneş, ışık.
hudut : sınır
hummalı : ateşli
hurafe : dine karışmış garip hikaye, masal. manasız lakırdı, lâklâka
husumet : düşmanlık. davacılık. karşıtlık. kıskançlık
husus : konu
hususi : özel
huy : yerleşik adet, alışkanlık. kötü alışkanlık
hüccet : belgit, tanıt
hüküm : karar
hülasa : özet
hür : özgür
hürmet : saygı
hürriyet: özgürlük
hüsn : güzellik, iyilik. tamlık olgunluk. düzen, düzgünlük
hüsran : zarar görme, bozguna uğrama durumu. beklenenin gerçekleşmemesi üzerine duyulan acı
ıslah : düzeltme, iyileştirme
ıslahat : düzeltme ve iyileştirmeler
ıstırap/ızdırab(p): sıkıntı, büyük üzüntü
iblağ : ulaştırma, eriştirme. miktar artırma
ibret : yanlışlardan ve kötülüklerden sakınmayı sağlayan ders çıkarma
icap : gerek
icraat : yürütme
içtima : toplantı
içtimaî : toplumsal
idare : yönetim
idarei hususiye: özel idare
ideal : ülkü, mefkûre. düşüncenin toplayabileceği üstün nitelikleri kendinde toplama
idrak : anlayış, algı
ifa : yerine getirme, yapma
iftihar : övünme, övgü
iğfalât : aldatma, baştan çıkarmalar
ihata : kuşatma, sarma, çevirme
ihmâl : gereken ilgiyi göstermeme, savsaklama
ihtar : uyarı
ihtimal : olasılık
ihtiram : saygı
ihtiraz : çekinme
ihtisas : duygu, duygulanma. uzmanlık
ihtiyar : seçme, kendi isteğiyle davranma
ihtiyarî: isteğe bağlı, seçmeli olan, seçimlik
ikbal : baht açıklığı veya yüksek bir makama, duruma erişmiş olma. istek arzu
ikmal : tamamlama, bitirme
iktidar : erk
iktiham : katlanma, dayanma
ilân : duyurma, yayma
ilim : bilim
iltizam : kayırma
imar : bayındır duruma getirme, geliştirme
imkân : olabilirlik
imlâ : doldurma, doldurulma. yazım
imtihan : sınav
imtiyaz : ayrıcalık
inan : inanma durumu, eylemi
inhitat : çökme, gerileme, alçalma
inkılâb(p): değişim, dönüşüm (devrim)
inkıraz : batma, dağılma, çöküş, yok olma, son bulma
inkişaf : açılma, gelişim
inşirah : iç/gönül açılması, ferahlık
intiba : izlenim
intihap : seçim, seçme
intizam : düzenli, düzgün olma
intizar : bekleme, gözleme
inzibat : sıkı düzen. silahlı kuvvetlerdeki düzeni sağlamak için görevlendirilmiş er
iptida : başlangıç, bir işe başlama. önce, ilk önce
iptidaî : ilkel
irade : istem, istenç
irfan : bilme, biliş, anlayış
irşat : doğru yolu gösterme, uyarma
irtica : geri dönme, gericilik
isabet : hedefe varma, hedefi vurma tutturma. güzel raslantı
isnad : iddia, birisine bir şey yükleme
ispat : kanıt
israf : gereksiz harcama, savurma
istida : dilekçe, arzuhal
istidad : yatkınlık, eğilimlilik
istibdat: düzen ve yasaya bağlı olmaksızın yönetme, baskı yönetimi
istifade: yararlanma
istihdaf: amaçlama, hedef alma
istihfaf: küçümseme, hor görme, hafifseme
istihkak: hakkı olma, hak kazanma. hizmet karşılığı hak kazanma
istihsal: çıkarma, elde etme. üretim
istikamet: doğrultu, yön
istikbal: gelecek
istimal : kullanma
istinad/t: dayanma, yaslanma, güvenme. kanıt olarak sunulan şey hakkında kanı oluşturma
istisna : ayrıksı
iştigal : uğraşı
iştiha : istek. boğaz ve mide açıklığı
iştirak : paydaşlık, katılım
itham : suçlama
itibar : önem verme, saygı gösterme. onur. bir şeyin kararlaştırılan değeri
itidal : eşitlik. ortalama. yavaşlık, yumuşaklık
itikat : inanma, inanış
itilâ : yükselme, yukarılara çıkma
itimad : güven
itiyad : alışma, alışkanlık
itizar : özür dileme
ittifak : uyuşma, bağlaşma
ittiham : suçlandırılmış olma
ittihaz : benimseme, kabullenme. sayma, öyle diye kabullenme
izac : yerinden koparma. rahatsız etme
izah : açıklama
izale : giderme, yok etme
izmihlâl: yok olma. bozularak bitme
izzet : değer. yücelik. güç, kuvvet. saygı, ikram
kabîl : az önce, biraz önce. soy, türlü, sınıf. olan, olabilir. yetişebilir
kabiliyet: yetenek
kademe : basamak
kader : alın yazısı. yazgı
kadr : değer. itibar, onur
kâfi : yeter
kafile : birlikte yolculuk eden atlılar takımı
kahir : kahreden, zorlayan. üstün gelen
kaide : kural
kâmil : bütün, tam, eksiksiz. olgun. bilgisi çok kimse
kanaat : oluşmuş düşünce, kanı
kani : yargı sahibi olma
kanun : yasa
kanunî : yasal
kasaba : ilçe
kat’i : kestirme, kesin
katra : damla
keder : bulanıklık, acı
kemâl : olgunluk, tamlık, eksiksizlik. değer, paha. bilgi, erdem
keramet: bağış, ikram, ağırlama. ermişçecine yapılan hareket veya söylenmiş söz
keyf : sağlık, afiyet. hoşnutluk. iç açıklığı. neşe. istek, arzu
keyfiyet: isteğe bağlı olma
kıstas : büyük terazi. ölçüt
kıymet : değer
konfedere: devletler birliği. çeşitli ortaklıkların, sendikaların kümeleşmesi
kudret : güç, erk, erke
kumandan: komutan
kurultay: ulusal toplantı, kongre
kurun : zamanlar, devirler, tarihsel dönemler
kurunu vustaî: orta çağ
kusur : eksiklik, ayıp, sakatlık. suç, ihmal, tedbirsizlik
kutsiyet: kutsallık
kuvvet : fiziksel güç, takat
külfet : sıkıntılı zorluk. büyük masraf
kütle : büyük parça, küme, yığın
lâhza : an
lâkin : ama, fakat
lâtife : şaka. ince hoş şaka
lâyık : hak kazanmış. değimli, yaraşık
lâyiha : görüş ve düşünce bildiren yazı
lâzım : gerek, gerekli
lehine : tarafında, yanında
lisan : dil
liyakat : layık olma, yaraşırlık, uygunluk, değim
lûgat : sözlük
lûlfetmek: vermek, ihsan etmek
lûtf : hoşluk, güzellik iyilik
lûtufkâr: iyilik sever
lüzum : bir şeye yarama, gerek
maddeten: maddi olarak
mağduriyet: haksızlığa uğramış olmak, kıygınlık
mahal : yer
mahalli : yerel, yöresel
maharet : yetenek
mahcub : örtülü, kapalı. utanma
mahdut : çevrilmiş, sınırlanmış
mahfuz : saklanmış, korunan
mahiyet : öz, iç yüzü, içerik
mahkûm : hüküm giymiş, hükümlü
mahlûl : hallolmuş, çözülmüş, dağılmış
mahrum : yoksun
mahrumiyet: yoksunluk
mahsul : ürün. verim
mahsus : özgü
mahzur : sakınca
maişet : geçim, geçinme
makbul : benimsenen, beğenilen
maksat : amaç, gaye, erek
makul : akla uygun, akıllıca
malik : sahip, iye
malûl : sakat
malûm : bilinen, belli
malûmat : bilgi
mamur : bayındır, bakımlı, güzel
mana : anlam
manen : iç varlık bakımından, manevi
manevî : anlama ve duyulara ait. soyut. tinsel
mâni : önleyen, engel
manzara : görünüm
marifet : ustalık, hüner
maruz : sunulmuş, sunulan. bir olay veya durumun etkisi veya karşısında bulunan
masum : suçsuz, temiz
mazbata : tutanak
mazhar : bir şeyin ortaya çıktığı, göründüğü yer veya kimse. bir iyiliğe erişmiş, erişen kimse
mazi : geçmiş, geçmiş zaman
mebus : milletvekili
mecbur : yükümlü, zorunlu
meclûp : tutkun
mecmua : dergi
mecmu : toplanmış, bir araya getirilmiş, tüm top. koleksiyon
medar : dönen bir şeyin merkezinde dayandığı yer. yörünge. neden, gerekçe
medenî : uygar
medeniyet: uygarlık
medet : yardım, umar
mefhum : olgu, kavram
mefkûre : ülkü, ideal
meftur : bıkmış, bezmiş
mektep : okul
meleke : tekrarlar sonunda oluşan yetenek, ustalık
memba : kaynak, pınar
memur : devlet/kamu hizmetinde çalışan görevli
men : bırakmama, durdurma. yasak
menfaat : yarar, çıkar
menfi : olumsuz. olumsuz bakan
mensup : bir yere ait olma
merci : başvurulacak yer
merhale : derece, basamak, aşama, evre
mesai : çalışma, emek
mesele : sorun
meslek : surekli uğraş. çığır, okul, ekol.
mesnet : dayanak. makam
mesul : sorum/lu
mesut : mutlu
meşbu : dolmuş, dolu. doymuş
metod : yöntem
metodik : yöntemli, yöntemsel
mevcut : var olan, hazır bulunan
mevdu : emanet edilmiş, verilmiş, bırakılmış
mevkii : yer, mahal. makam. izleme yerinin konfor derecesi
mevzu : konu
mevzuat : yürürlükteki yasa, tüzük, yönetmelik vb.nin bütünü
mevzuubahis: konu edilmiş, sözü edilen/edilmiş
meyan : ara, orta
meziyet : ayırıcı nitelik
mihnet : sıkıntı, üzüntü
mihrak : odak
mihver : eksen
mikyas : ölçek, ölçü
millet : ulus
millî : ulus ile ilgili, ulusa ait, ulusa özgü, ulusal
milliyet: ulusa özgü olma durumu. ulusallık
milliyetçi: ulusalcı
minnet : iyiliğe karşı kendini borçlu sayma. gönül borcu
minnettar: bir iyiliğe karşı teşekkür borcu olma durumu
misal : örnek
misil/misli: eş, benzer. miktar. kat
muaheze : başkasının davranışını eleştirme
muakkip : izleyen, takip eden. yürüten
muallim : öğretmen
muamele : davranma, davranış
muasır : aynı yüzyıl içinde olma. çağdaş
muaşeret: toplumsal ilişkiler içinde olma
muayyen : belirli, kesin olarak belirlenmiş
muazzam : çok büyük, iri, kocaman
mubah : sakınca olmayan. hoş görmek, sakıncasız bulmak
mucib/mucibe: gereken. neden, vesile. şaşırtan
mugalata : yanıltma, yanıltıcı söz söyleme
muğlâk : kapalı, belirsiz
muhabbet : sevgi, dostluk, yarenlik
muhafaza : koruma, saklama
muhakeme : yargılama
muhalefet: bir görüş veya tutuma karşı olma
muharebe : savaşma, vuruşma
muhassenat: güzel uğraşlar. üstünlük nedenleri
muhit : çevre, yöre
muhtaç : ihtiyaç duyan, yoksul
muhtar/muhtare: seçilmiş, seçkin. yönetimi kendinde olan
muhtariyet : kendi kendini yönetme. özerklik
muhtelif : zıt, birbirini tutmayan.türlü, çeşitli
muhterem : saygı değer
mukabele : karşılık, karşılama. karşılık verme
mukabil : karşı karşıya gelen
mukadder : yazgı, yazgı ile ilgili olan
mukadderat: yazgı
mukaddes : kutsal, temiz, mübarek
mukavemet: direniş
mukayese : karşılaştırma, kıyaslama
mukayyet : bağlı, bağlanmış. yazılmış, kayıtlı.
muktedir : gücü yeten, erkli
munhasır : her tarafı kuşatılmış, çevrili. yanlızca bir şey veya kimseye özgü olan
munhasıran: özel ve belli olarak. sadece, yalnızca. başkalarının dahil olmadığı
muntazam : sıralanmış, düzgün, düzenli
muntazır : bekleyen, gözeten
mutabık : birbirine uyan, anlaşan
mutena : önemli, dikkatle bakılmış, özenilmiş
muterif : söyleyen. gizlenmeyip söylenmiş
muvaffak: başarmış, başarılı
muvazene: denge
muzaffer: üstün. başarmış, elde etmiş
muzır : zararlı, zarar veren
muztar : zorlanmış, yapmak zorunda kalmış
muztarib/p: sıkıntı içinde bulunan, rahatsız
mücahit : savaşan, uğraşan, savaşçı
mücazat : karşılık. suça karşı ceza verme
mücehhez: hazırlanmış, gerekli şeyleri tamamlanmış
müdafaa : savunma
müdahale: karışma, araya girme
müdavele: çevirme, döndürme. alııp verme. elden ele gezdirme
müddet : süre, zaman
müessese: kuruluş, kurum
müessir : etki yapan, etkili. içe işleyen, dokunaklı
müessis : kuran, temel atan, kurucu
müfettiş: bir kuruluştaki işleri denetleyen
müfredat: bir bütünü oluşturan bireyler veya mevzuata ilişkin ayrıntılar
mühim : önemli
mükâfat : ödül
mükellefiyet: yüküm, yükümlülük
mülâyemet : yumuşak huyluluk, uysallık
mülkiye : ülke yönetimine ilişkin asker kesimi dışında kalan kamu görevlileri
mümkün : olabilir, olası
mümtaz : seçkin
münafi : karşıt, uymaz. uyuşmaz
münakaşa: tartışma
münasebet: ilgi, ilişki
münebbih: uyandıran, kaldıran. dalgınlıktan kurtaran. öğüt veren
münekkit: eleştirel, eleştirici
münevver: aydın
münezzeh: arı, temiz. bir sıfatla nitelenmeyen veya bir şeye muhtaç olmayan
mürekkep: birleşik. bireşim
mürşid : doğru yolu gösteren, klavuz. müritlere yol gösteren şeyh
müsait : uygun, elverişli
müsamaha: hoşgörü, tolerans
müsavi : eşit
müspet : kanıtlanmış. olumlu
müstacel: acele, ivedi
müstahak: hak etmiş, layık
müstaid : bir şeye yeteneği olan. eğilmeye hazır. uyanık, akıllı
müstakil: bağımsız
müstenit: dayanan, yaslanan
müsterih: kaygıdan arınmışlık, rahat olma
müstesna: başkalarına benzemeyen, kural dışı. üstün
müşahade: görme, gözlem
müşkülât: güçlük, güçlükler
müşterek: ortak, birlik
mütalâa: iyice düşünme, değerlendirme
müteakıb: sonra, ardından, ardı sıra
müteallik: ilişkin ilgili
müteceddid: yenilenen
müteessif: üzülen, acınan, yerinen
müteessir: üzülme, üzgün olma
mütefennin: bilgin. teknik bilgisi olan, teknikle uğraşan
mütehassıs: uzman
mütemadi/yen: sürekli, aralıksız
mütemeddin: uygarlık halinde olan
mütenasip: orantılı, oranlı, uygun
müteradif: eş anlamlı, anlamdaş
müterakki: ileri, ilerlemiş
müteselli: avunmak
müteşebbis: girişken, girişimci
mütevazı: alçak gönüllü mütevellit: doğmuş, dünyaya gelmiş. oluşmuş
müttefik: bağlaşık
müyesser: kolay gelen, kolaylıkla ortaya çıkan
müzakere: görüşme, danışma
nadir : seyrek, az bulunur
namzet : aday
nasihat : tavsiye
nasip : paya düşen bölüm. kısmet, talih
nazar : bakma, göz atma. düşünce, görüş. zarar verici bakış
nazaran : göre, oranla, kıyasla
nazarı dikkat: ilgi, dikkat çekme
nazım : kafiyeli söz dizisi, manzume
nâzım : düzenleyen, düzene koyan
nefis : öz varlık, kişilik. beslenme gereksinimlerinin bütünü
nesil : göbek, kuşak
neşriyat: yayın
netice : sonuç
nevmit : umutsuz, çaresiz
nihayet : son, sonunda
nikbin : iyimser
nispet : oran. bağıntı, ilgi. kasıtlı üzücü davranış
nişane : ateşli silahlarda namlu ile hedef arasındaki bağı kuran parça. hedef. iz, belirti
nizam : düzen
nutuk : söylev
nümune : örnek
otorite : yetke, sulta, velayet
paha : değer
pavyon : bir kuruluşun bahçe içindeki yapısı
pejmürde: eski püskü. dağınık, perişan
pervasız: çekinmez, sakınmaz, korkusuz
peyda : belli, açık. ortaya çıkmak, oluşmak
prensip : ilke, umde
program : dizge, yapılması gereken iş/işlemler bütünü
propaganda: bir düşünceyi yayma ve benimsetmek için söz veya yazılı araçlarla yapılan etkinlik
rağbet : istek, arzu
rahmet : suç bağışlama, merhamet etme. yağmur
randıman: verim
razı : benimseme, isteme
reis : başkan
rejim : yönetme, düzenleme biçimi, düzen
remz : meramı gizlice işaretlerle anlatma
remiz : sembol, rumuz
resmî : devlete ait, devlet ile ilgili
reva : layık, uygun. isteği yerinegelmiş
rıfk : yavaşlık, yumuşaklık
riayet : uyma. saygı, itibar etme, ağırlama
rical : erkekler. üst makamlardaki devlet adamları
risale : mektup. kısa/küçük kitap(çık). dergi
riyazi : matematik, geometri ile ilgili olan
rükün/rüknü: bir şeyin en güçlü ve sağlam yönü. bir kurulveya topluluğun en önemli üyelerinden her biri
saadet : mutluluk, ongunluk
sabit : yerinden oynamayan, yer değiştirmeyen, durağan. hep aynı kalan. gerçekliği tesbit edilmiş, kanıtlanmış olan
sade : yalın, gösterişsiz
safha : evre
saha : alan
salâhiyet: yetki
salim : esen, sağlam
sarfınazar: sayılmasa da, vazgeçilse de
sarfiyat: harcamalar, masrafrafların tümü
savsatma/savsaklama: önem vermeyip gelişigüzel yapma veya ihmal etme. umursamama
sebat : kararlılık
sebep : neden
seciye : huy, karakter
selâmet : esen, esenlik
semere : ürün
sene : yıl
seviye : düzey
sevk : gönderme, aktarım
seyir : gidiş, yürüyüş, ilerleyiş. yola çıkma. eğlenmek için bakmak
seyyar : gezici, gezgin
sıfat : toplumsal konum ve özelliğin nitelenmesi. yüz, giysi ve dış görünüm
sıhhat : sağlık
sınaî : sanayi ile ilgili
sirayet : geçme, bulaşma. yayılma, dağılma
sosyal : toplumsal
sual : soru
sui : kötü/ye
sui tefsir: kötüye yorumlama
suiistimal: kötüye kullanma
suret : görünüş, biçim. yazı-resim kopyası
sühulet : kolaylık. yavaşlık. elverişlilik
sükûnet : dinginlik, hareketsizlik, sakinlik
sürat : hız, çabukluk
şahadetname: diploma. bir şeyi yapmak için verilen izin kağıdı. iyilik kağıdı
şahit : tanık
şahsî : kişiye ait, kişisel
şahsiyet: kişilik
şâmil : içine alan, kaplayan, kapsayan
şan : ün, san, şöhret. gösteriş/lilik
şark : doğu
şart : koşul
şeffaf : saydam
şefkat : acıyarak ve koruyarak sevme, sevecenlik
şeref : kişisel değer, onur
şerefyap: onur kazanan veya onur kazanmak
şetaret : sevinç, şenlik, neşe
şevk : istek, heves. sevinç, neşe
şevket : büyüklük, ululuk, heybetlilik
şiddet : bir gücün yoğunluk derecesi, sertlik kullanımı
şikâyet : hoşnutsuzluk belirtme, yakınma
şimendifer: demiryolu
şube : dal, budak.bölük, bölüntü. merkezi temsil eden bölüm
şûra : danışma kurulu, meclis
şuur : anlama, anlayış, bilinç
şümul : içine alma, kaplama, kapsama
taalluk : ilgisi olma, ilinti
tabaka : kat, katman. grup
tabiat : doğa
tabiî : doğada olan, doğal. olağan
tacil : hızlandırma, çabuklaştırma
tafsilât: ayrıntılar
tafsilat: ayrıntı
tahakkuk: gerçekleşme
tahammül: dayanma, katlanma
tahlil : çözümleme, analiz
tahmil : yükleme
tahmin : yaklaşık olarak değerlendirme, oranlama
tahribat: yıkıp bozma
tahsil : öğrenim
tahsis : ayırma
takat : güç, derman
takibat : arkasına düşme
takviye : destek, sağlamlaştırma, pekiştirme
talebe : öğrenci
talep : istek
talim : öğretim. yetiştirme. alıştırma. uygulamalı askerlik eğitimi
taltif : iyilik ederek gönül alma. nişan vb. şeylerle ödüllendirme
tamim : genelge, sirküler
tanzim : sıraya koyma, düzenleme
tasarruf: bir şeyi istediği gibi kullanma yetkisi. dikkatli kullanım ve tüketim. artırım, biriktirme
tasavvur: göz önüne getirme, hayal etme, zihinde bir biçim kazandırma
tasfiye : arıtma, ayıklama. kapatma. dışlama. yok etme
tashih : düzeltme
tasnif : bölümleme, ayırma
tasrih : açık söyleme, belirtiklik
tatbik : uygulama, pratik
tatbikat: uygulama, askeri manevra
tavassut: aracılık, ara bulma
tavsiye : öğüt, salık verme
tayin : belirleme, kararlaştırma. atama
tayyare : uçak
teali : yükselme, yücelme
teati : birbirine verme
tebarüz : görünme, belirme. karşı karşıya gelme
tebellür: billurlaşma
tebliğ : bildiri
tebrik : kutlama
techiz : gerekli şeylerle donatma, donatım
tecrübe : deneyim, görgü
teçhiz : donatma, donatım
tedarik : bulma, sağlama
tediye : ödeme. borcunu verme
tedricî : derece derece, yavaş yavaş
tedris : ders verme, öğretme
tedrisat: öğretim
teehhürat: gecikmeler, geriye bırakmalar
teessür : üzülme, üzüntü
teessüs : kurulma, ortaya çıkma
teferruat: ayrıntı(lar)
tefsir : açıklama. yorum(lama)
teftiş : denetleme, bakı
tehalük : tehlikeye aldırmaksızın istekle atılma. birbirini çiğneyecek tarzda koşuşma
tehir : geriye bırakma, geciktirme, ertelenme
tekâmül : olgunluk, olgunlaşma
tekemmül: olgunlaşma, yetkinleşme
teklif : öneri
teksif : koyu veya sık yapma. saydamlığını giderme
tekzib : yalanlama
telâfi : bir etki veya sonucu bir başka etki ile giderme
telâkki : buluşma, kavuşma
telkin : aşılama, zihne sokma. öğütleme
temayül : eğilim
temayüz : sivrilme, üstün duruma gelme, seçkinleşme
temdin : uygarlaştırma
temenni : dilek
temin : korku giderme, inanç verme. sağlama, elde etme
teminat : garanti, güvencetenevvür: parlama, ışıldama
tenha : boş, ıssız, sakin yer
tenkid : eleştiri
terakki : ilerleme,
yükselme, gelişme
terbiye : eğitim. görgü. alıştırma
tereddi : soysuzlaşma, yozlaşma
tereddüt: kararsızlık, duraksama
terfi : yükselme
tertip : düzenleme, hazırlama. hile, düzen, komplo
tesadüf : rastlantı(sal)
tesir : etki
tesis : yapma, kurma. kurum, kuruluş
teşebbüs: girişim
teşhis : tanıma, seçme. tanı
teşkil : oluşum, oluşturma
teşkilât: örgüt, kuruluş
teşrik : bir işe bir başka kimseyi ortak etme
teşvik : özendirme, destekleme
tetabuk : uyma, uygun gelme
tetkik : araştırma
tevakkuf: durma, duraklama, eğleşme
tevhid/t: bir kaç şeyi bir araya getirip birleştirme. birliğine inanma, bir sayma. tek tanrıcılık. tanrıyı övmek için yazılan manzume
tevkir : ululama, yüceltme
teyit : doğrulama, gerçekleme
tezvir : yalan söyleme. ara bozma
tezyid/t: çoğaltma, artırma
tılsım : doğa üstü şeyler yapabileceğine inanılan güç. büyülü şey, muska. çare, önlem, güç
tomar : dürülüp boru biçimi verilmiş deri veya kağıt
tümsek : küçük tepe. çıkıntılı yer
umde : ilke
umk : derinlik
umum : genel olma. hep herkes
umumî : genele, herkese ilişkin
umumiyet: genellik
usanma : bıkma, bıkkınlık
usul : yol, yöntem
uzuv : organ, üye
ülkü : amaç edinilen, ulaşılmak istenilen şey, mefkûre, ideal
ümran : bayındırlık
vahim : ağır, korkulu, çok tehlikeli
vaid : cezasını söyleyerek korkutmak, yıldırmak
vak’a : olay
vakf : duruş, durma, kımıldamama. satılmama kaydıyla bağış.
vakıf : ayakta duran. bilgili, haberli. vakfeden
vaki : olan, olmuş
vakit : zaman
varidat : akla gelen, içe doğan düşünce. gelir, gelirler
varit : olabilecek olanın akla gelmesi
vasıf : nitelik
vâsıl : ulaşan, ulaşma, varma
vasıta : araç
vazife : görev
vazih : açık, aydın, belli
vaziyet : konum. durum
vekâlet : yerine bakma. bakan
vekar/vakar: ağırlık, onurlu olma
vekil : yerine bakan. bakan
vesait : araçlar
vesaya : ısmarlanan şeyler. siparişler. öğütler, vasiyetler
vesika : belge
vesile : neden, bahane
vezir : mülkiye (kamu yönetimi) rütbelerinin en üstü
vicdan : kişisel ahlaki değerler üzerine dolaysız yargılama gücü
vikaye : koruma, esirgeme, gözetme
vilayet : il
vuku : olma, meydana gelme
vukuf : bir durumda duruş. artıp eksilmeme. haberli olma
vusta/î : orta
vüs’at : genişlik, bolluk. para durumu. boş meydan, fırsat
yad : yabancı yerler. yabancılar. anma/k
yek : bir, tek
yekpare : bir tek parça
yekûn : toplam
zarf : kap, kılıf. kağıttan kese. metal kap. bir fiil, sıfat veya başka bir zarfın anlamını zaman, yer vb. bakımdan etkileyen belirteç
zarfında: (belirtilen) süre, zaman içinde veya o zaman boyunca
zaruret : zorunluluklar
zaruri : zorunlu
zat : kimse, kişi
zerre : çok küçük parçacık
zihniyet: düşünüş biçimi
zikr/zikir: anma, söyleme, sözünü etme
ziyade : çok, daha çok
zuhur : ortaya çıkma, belirme