Halk Fırkası’nın “9 Umde”si
Dokuz Umde (dokuz ilke), Gazi Mustafa Kemal’in, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Reisi imzasıyla 8 Nisan 1923 tarihinde yayımladığı ve yeni kurulacak Halk Fırkası’nın programı niteliğindeki bildirgede açıklanmış olan ilkelerdir. Bu dokuz ilke, gerek Türk devriminin özelliğini ve ideolojisini, gerekse daha sonra 11 Eylül 1923 tarihinde kurulan Halk Fırkası’nın (daha sonraki isimleriyle Cumhuriyet Halk Fırkası ve Cumhuriyet Halk Partisi) kuruluştaki niteliğini açık olarak göstermektedir.
Gazi Mustafa Kemal, bildirgenin girişinde, halk hâkimiyeti, yenileşme ve maddi ve manevi gelişme esaslarına dayanan ayrıntılı yeni fırka programının daha sonra açıklanacağını, fakat dokuz umdenin, yeni yapılacak TBMM seçimlerinde Meclis’teki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun seçimdeki ilkeleri olacağını duyurmaktadır.
Beyannamenin ilk maddesi, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu, milletin kendi kendisini yöneteceğini ve yegâne temsilcisinin Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğunu; ikinci madde ise saltanatın kaldırılmış olduğunu ve artık egemen gücün TBMM’nin manevi kişiliğinde bulunduğunu belirtiyordu. Diğer maddeler ise güvenlikten adalete, çiftçilerin sorunlarından demiryolu yapımına, devlet işlerinde yapılacak düzenlemelerden askerlik süresine, eğitimden sağlığa kadar, toplumsal yaşama ilişkin çeşitli düzenlemeler öngörüyordu.
