İsmet Paşa, dışişleri bakanı
Mudanya Mütarekesi’nin ardından İtilaf Devletleri, asıl barış görüşmelerinin 13 Kasım 1922’de İsviçre’nin Lozan kentinde başlamasını kararlaştırmışlar ve TBMM hükümetini davet etmişlerdi. Konferansa katılacak Türk heyeti, yeni Türkiye’yi tüm dünyaya kabul ettirmek ve Osmanlı tarihinin kalıntılarını temizlemek gibi ağır bir görevle karşı karşıya olacaktı. Bu zorlu görevi kimlerin yerine getireceği ve özellikle heyete kimin başkanlık edeceği, büyük bir soru işaretiydi.
Bu konuda birçok kişinin ismi geçtiyse de, Mustafa Kemal’in en uygun gördüğü kişi, Mudanya Mütarekesi’ni de başarıyla yönetmiş olan İsmet Paşa’ydı. Ancak Mustafa Kemal, heyet başkanının konferansa asker değil, hariciye vekili (dışişleri bakanı) olarak katılmasının daha uygun olacağını düşündüğünden, mevcut Hariciye Vekili Yusuf Kemal Bey’e (Tergirşenk) gizli bir telgraf göndererek istifasını istedi. Yusuf Kemal Bey’in istifasını vermesinin ardından, konuyu İsmet Bey’e açtı.
Nutuk’ta anlatıldığı gibi, İsmet Bey bu karar karşısında hayretlere düşerek, asker olduğu gerekçesiyle görevden affını istedi. Ancak bu teklifin bir emir olduğu söylenince, görevi kabul etti.
O günlerde bu seçimi beğenmeyenler oldu. İsmet Paşa’nın diplomasiyi bilmemesi bir sakınca olarak öne sürüldü. Hatta, Osmanlı diplomasisinin deneyiminden yararlanılmasını isteyenler oldu. Oysa İsmet Paşa’nın Lozan’da yaptıkları, seçimin haklılığını kanıtladı. Konferansa katılan İtalyan delegesinin de söylediği gibi, “İsmet Paşa müzakereleri daima iyi idare etti. Karşısındakilerin zayıf noktalarını buldu. Bilgi ile, izan ile, zekâ ile ve mücadeleden yılmayarak uğraştı. İsmet Paşa, büyük askeri başarılardan sonra, Türk tarihine misli olmayan bir siyasal zafer kazandırdı.”
